Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Yonish reaksiyalari. Yonish reaksiyasida tarkibida uglerod tut­

gan moddalar, odatda, havodagi kislorod ishtirokida yonib uglerod 

(IV) oksid (CO

2

), suv (H

2

O) va issiqlik energiya hosil qiladi. Masa­

lan, metanni yonish reaksiya tenglamasi quyidagicha:

---

Tibbiy kimyo / 1  

351

CH

4

(g) + 2O

2

(g)→CO

2

(g) + 2H

2

O(g) + energiya

Uglerodning yonish reaksiya tenglamasi quyidagicha:

C(q) + O

2

(g)→CO

2

(g) + energiya

 

 

 

Kimyo va salomatlik 

 

 

Chala yonish: Uglerod (II) oksidining zaharli ta’siri

Yopiq  xonani  isitish  uchun  metan,  propan  yoki  oʻtin  ishlati­

ladigan boʻlsa, xonani shamollatish lozim. Kislorod miqdori  chek­

langan boʻlsa, propan yoki oʻtin yonganda uglerod II oksidi hosil 

boʻladi.Tabiiy  gazdagi  metanning  chala  yonish  reaksiyasi  quyida 

kel tirilgan:

2CH

4

(g) + 3O

2

(g) → 2CO(g) + 4H

2

O(g) + issiqlik

Uglerod  II oksidi (CO) rangsiz, hidsiz, zaharli gaz. Nafas yoʻl­

lari  orqali  CO  qonga  oʻtib  gemoglobinga  birikadi  va  undagi  hu­

jay raga  olib  borilayotgan  kislorod  miqdorini  kamaytiradi.  Natija­

da, organizmning  fizik qobiliyati,  qoʻl harakati va idroki pasay­

ishi  kuzatiladi. Gemoglobin oqsil tabiatga ega boʻlib, qondagi O

2

 

transportida ishtirok etadi. Gemoglobin 10 % CO bilan bogʻlansa, 

(COHb),  nafas olish qiyinlashadi, bosh ogʻrigʻi seziladi. Koʻp siga­

ret chekadigan odamlarning qonida COHb darajasi 9% dan yuqori 

boʻlishi mumkin. 

30% dan oʻrtiq gemoglobin CO bilan bogʻlanganda, organizm­

da bundan ogʻirroq simptomlar kuzatilishi mumkin: bosh aylanishi, 

ruhiy sarosima, qattiq bosh ogʻrigʻi, koʻngil aynishi va  yanada ogʻir 

alomatlar boʻlishi mumkin. Gemoglobinning 50% yoki undan koʻpi 

CO bilan bogʻlangan boʻlsa, odam hushidan ketishi va kislorod bi­

lan davolanmasa vafot etishi mumkin.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

352