Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

1.6.6. Avogadro qonuni

1811­yilda  Amedeo  Avogadro  quyidagi  qonunni  kashf  etdi: 

Gazning hajmi harorat va bosim oʻzgarmas boʻlganda, undagi mol­

lar soniga bogʻliq boʻladi.

                   

1.5-rasm. Gazning hajmi mollar soniga toʻgʻri proporsional.

Masalan,  sharni  puflaganda,  uning  hajmi  kengayadi,  chunki, 

uning ichidagi molekulalar soni ortadi. Agarda shar teshilgan boʻlsa 

havo tashqariga chiqib ketib, uning hajmi kichiklashadi.

  Avogadro  quyidagi  gipotezani  oldinga  surdi:  “Normal  sha­

roitda teng hajmda olingan turli gazlarning molekulalar soni oʻzaro 

teng boʻladi“. Harorat 0°C(273K), bosim 101,325 kPa (760 mm si­

mob ustuni, yoki 1 atmosfera) boʻlgan sharoit normal sharoit (n.sh.) 

deyiladi.

Bundan ikkita xulosa kelib chiqadi:

– normal sharoitda 1 mol har qanday gazning hajmi 22,4 1ga 

teng;

22,4 l hajm gazning molyar hajmi deyiladi.

Bu xulosaga koʻra

1 mol H

2

 gazi n.sh.da = 22.4 l hajmga ega,

10 mol H

2

 gazi n.sh.da = 224 l hajmga ega.

– Har qanday moddaning 1 mol miqdorida 6,02∙10

23 

ta zarracha 

(atom, molekula, ion) boʻladi, bu son Avogadro soni deyiladi: N

A

 = 

6,02∙10

23

 koʻrinishda yoziladi.

Bu xulosaga koʻra:

1 mol H

2

 tarkibida 6,02∙10

23

 ta vodorod molekulalari bor. 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

26

1mol H

2

 tarkibida 2∙6,02∙10

23

 ta vodorod atomlari bor.

Birinchi va ikkinchi xulosani birgalikda umumlashtirilsa:

• 1 mol H

2

 tarkibida 6,02∙10

23

 ta vodorod molekulalari boʻlib, 

22.4 l hajmni egallaydi.

•  1  mol  murakkab  modda  Avogadro  soniga  teng  boʻlgan 

molekulalar sonini oʻz ichiga oladi. 

Masalan, 1 mol CO

2

 6,02∙10

23

 ta CO

2

 molekulalarini oʻz ichiga 

oladi. Bir mol ion tarkibida Avogadro soniga teng boʻlgan formula 

birliklarini oʻz ichiga oladi.1 mol NaCl tarkibida 6,02∙10

23

 ta formu­

la birliklari NaCl (Na

+

, Сl

­

 ionlarini ) oʻz ichiga oladi. 

 

 

 

Kimyo va salomatlik 

 

Boyl  qonunini  nafas  olish  mexanizmini  oʻrganishda  muhim 

ahamiyatga  ega.  Inson  oʻpkasi  elastik  shar  koʻrinishida  boʻlib, 

koʻkrak qafasi deb nomlanuvchi germetik kameradan iborat. Nafas 

olish  jarayonida  oʻpka  membranasi  torayib,  qovurgʻa  kengayadi. 

Bunda, koʻkrak qafasi hajmi ham kengayadi. Boyl qonuniga mu­

vofiq oʻpka hajmi kengayganida, uning bosimi atmosfera bosimidan 

pastroq boʻladi. Nafas olinganda bosimi kattaroq molekulalar, past 

bosimli muhitga oʻtadi va bu jarayon bosimlar orasida muvozanat 

hosil boʻlguncha davom etadi. Nafas chiqarilganda oʻpka membra­

nasi boʻshashib, avvalgi holatiga qaytadi, hajm torayadi va oʻpkada­

gi bosim atmosfera bosimidan balandroq boʻladi. Bu holat oʻpkada­

gi havoni haydashga yordam beradi. Demak, nafas olish jarayoni 

bosim va hajm bilan chambarchas bogʻliq ekan.