Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Ba’zi fizik-kimyoviy kattaliklarning oʻlchov birligi

Kattalik nomi

Kattalik belgisi va uning qiymati

Massaning atom 

birligi

1m.a.b.=1,660571∙10

­27

 kg

Elektron zaryadi 

L =1,6022∙10

­19

 kl

Proton massasi 

m

p

=1,00728 m.a.b=1,67265∙10

­24

g

Neytron massasi 

m

n

=1,00866 m.a.b.=1,67495∙10­

24

g

Elektron massasi 

m

e

=5,48580∙10

­4

 m.a.b = 9,10953∙10

­28

g

Universal gaz 

doimiysi 

R=8,3144 l∙ kPa/K∙mol

---

Tibbiy kimyo / 1  

19

Bolsman doimiysi 

1,38066∙10

­23

 J/K 

Plank doimiysi 

6,6262∙10

­34

 J∙S

Faradey doimiysi 

96500 Kl/mol

Vakuumda yorugʻlik 

nur tezligi 

c=2,997925∙10

8

 m/s

Avogadro soni 

N

A

=6,022045∙10

23

1.6. Kimyoning asosiy miqdoriy qonunlari

Atom­molekular ta’limot asosida kimyoning asosiy qonunlari­

ga modda massasining saqlanish qonuni, tarkibning doimiylik qo­

nuni, ekvivalentlar qonuni, karrali nisbatlar qonuni, hajmiy nisbat­

lar qonuni, Avogadro qonunlari kiradi.

1.6.1. Modda massasining saqlanish qonuni

Dastlab 1748­yilda M.V.Lomonosov tomonidan va keyinchalik 

1789­yilda A.Lavuaze bu qonunni quyidagicha ta’riflagan: ­ “Reak­

siyaga  kirishayotgan  dastlabki  moddalar  massalarining  yigʻindisi 

reaksiya natijasida hosil boʻlgan mahsulotlar massalari yigʻindisiga 

teng“. Masalan, vodorod xlor bilan reaksiyaga kirishganda vodorod 

xlorid hosil boʻladi: 

Ta’rifga koʻra dastlabki moddalar massalarining yigʻindisi 73 

g,  reaksiya  natijasida  hosil  boʻlgan  mahsulot  massasi  ham  73  g. 

Katta miqdorda energiya ajralib chiqishi bilan sodir boʻladigan ja­

rayonlar, yadro reaksiyalari (radioaktiv moddalarning yemirilishi, 

atom  boʻmbaning  portlashi)  moddalar  massasining  saqlanish  qo­

nuniga  emas,  balki  materiyaning  saqlanish  qonuniga  boʻysunadi. 

Agar jarayonning energiyasi E boʻlsa, jarayon davomida massasi­

ning oʻzgarishi Eynshteyn tenglamasi bilan ifodalanadi: 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

20

E = ∆m∙c

2

∆m = E /c

2

Bu formulaning mahrajidagi c

2

 yorugʻlikning vakum sharoitida­

gi tezligi boʻlib, nihoyatda katta son (3∙10

8

m/sek)ga teng. E ­ energi­

ya. Kimyoviy jarayonlarda ajralib chiqadigan energiya massaning 

10

­7 

% iga proporsionaldir. Yadro reaksiyalarida juda katta miqdor­

da energiya ajralgani sababli massa kamayadi, shuning uchun mod­

dalar  massasining  saqlanish  qonuniga  amal  qilmaydi.  Moddalar 

massasining saqlanish qonuni asosida har qanday kimyoviy reaksi­

yalar bilan bogʻliq miqdoriy hisoblashlar amalga oshiriladi.