Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

·10H

2

О 

yoki  natriy  ammoniy  gidrofasfat  NaNH

4

HPO

4

·4H

2

О  lar  ba’zi 

metallarning tuzlari bilan qorishtirilganda rangli marvarid (shisha) 

hosil qiladi. Ushbu reaksiyalar quruq usulda oʻtkaziladigan reaksi­

yalar qatoriga kiradi. 

Moddaning  eritmalarida  oʻtkaziladigan  analiz  hо‘l  usul deyi­

ladi. Odatda, erituvchi sifatida suv ishlatiladi. Agar modda suvda 

erimasa, kislotalarda eritiladi. Kislotada eritilgan modda kimyoviy 

oʻzgarishga uchrab, suvda oson eriydigan birorta tuzga aylanadi. 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

138

Sifat  analizida  tashqi  samara,  ya’ni  reaksiyaning  haqiqatda 

borayotganligini koʻrsatuvchi har xil oʻzgarishlar bilan boradigan 

reaksiyalardangina foydalaniladi. Odatda, bunday tashqi samara:

•  Gaz ajralib chiqishi; 

•  Eritma rangining oʻzgarishi; 

•  Choʻkma hosil boʻlishi bilan boradigan reaksiyalarni kelti­

rish mumkin.

CaCO

3

+2HNO

3

→ Ca(NO

3

)

2

+H

2

O + CO

2

 ↑ Pb(NO

3

)

2

 +

+H

2

S = ↓PbS + 2HNO

3

 Choʻkma tushishi va eritma rangining oʻzgarishi sodir boʻla­

digan reaksiyalar analitik kimyoda eng koʻp qoʻllaniladigan reak­

siyalardir. Masalan, eritmada Ba

2+

 ionlari borligini aniqlash uchun 

eritmaga bir necha tomchi Na

2

SO

4

 eritmasi ta’sir ettiriladi. Bunda 

oq kristall choʻkma BaSO

4

 hosil boʻladi. Shu choʻkmaga qarab erit­

mada Ba

2+

 ionlari borligi haqida xulosa chiqariladi: 

Ba(NO

3

)

2

 + Na

2

SO

4

 = ↓BaSO

4

 + 2NaNO

3

Bu  tenglamalarda  keltirilgan  tuzlarning  hammasi  choʻkmaga 

tushayotgan BaSO

4

  dan  tashqari,  eritmada  tegishli  ionlarga  ajral­

gan holda boʻladi. Shuni hisobga olib, reaksiyani toʻliq va qisqa ion 

teng lamasini quyidagicha yozish mumkin:

Ba

2+

 +2NO

3

­

 + 2Na

+ 

+SO

4

2­

 = ↓BaSO

4

 +2NO

3

­

+ 2Na

+

Ba

2+

 + SO

4

2­

 = ↓BaSO

4

Oxirgi tenglamaga reaksiyaning qisqartirilgan ionli tenglamasi 

deb ataladi. Qisqartirilgan ionli tenglamadan koʻrinib turibdiki, tah­

lil qilinayotgan reaksiyaning mohiyati eritmadagi Ba

2+

 va SO

4

2­

 ion­

larining oʻzaro ta’sirlashib oq choʻkmasini hosil qilishdan iboratdir. 

Anorganik  moddalarni  analiz  qilishda  koʻpincha  tuzlar,  kislotalar 

va asoslarning suvdagi eritmalari bilan ish koʻriladi. Bu moddalar 

elektrolitlardir, ya’ni ular suvdagi eritmalarida ionlarga dissotsia­

langan boʻladi. 

Shu sababli hoʻl usul bilan oʻtkaziladigan reaksiyalar, odatda, 

oddiy yoki murakkab ionlar oʻrtasida boradi. Bu reaksiyadan foy­

dalanib, toʻgʻridan toʻgʻri elementlar emas, balki ular hosil qilgan 

---

Tibbiy kimyo / 1  

139

ionlari topiladi. Aniglangan ionlarga qarab tekshiriladigan moddada 

tegishli elementlar borligi haqida xulosa chiqariladi.