Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Aluminiy (Al) elеmеntining оdаm оrgаnizmigа ta’siri

Aluminiy Al. Aluminiy sivili­

zatsiya va progress hosilasidir. Alu­

miniydan samolyotsozlikda, elektr 

simlari, arzon oshxona buyumlari 

va texnik jihozlar tayyorlashda keng 

foydalaniladi.  Aluminiy  oziqa  mah­

sulotlari  oʻraladigan  folga,  dezodo­

rantlar,  jo‘mrakdagi  suvda  boʻladi. 

Bu element organizmning 1·10

­5 

% ni 

tashkil etadi. Bir kecha­kunduzlik ehtiyoj 35–40 mg ni tashkil eta­

di. U odamning a’zo va toʻqimalari tarkibiy qismiga kirib, epiteliy 

va biriktiruvchi toʻqima qurilishida ishtirok etadi. U bosh miyada, 

oʻpka, jigar, taloq, buyrak va suyaklarda koʻp miqdorda toʻplanadi. 

Aluminiy toʻqima oqsillari bilan barqaror birikma hosil qilib laktat­

degidrogenaza, ishqoriy fosfataza, aldolaza faolligiga ta’sir koʻrsa­

tadi.

Uning suv havzalaridagi chegara qiymat miqdori 0,016 mg/l, 

havodagi  miqdori  0,5mg/dm

3

 dan oshmasligi kerak. Aks holda u 

odam  organizmiga  koʻp  miqdorda  tushib,  biologik  faol  modda­

lar  metabolizmini  buzadi.  Aluminiy  fosfatlar  bilan  ichakda  biri­

kib  barqaror  komplekslar  hosil  qiladi,  natijada  suyaklarda  fosfor 

miqdori kamayadi. 

Aluminiyning miqdori ortganda raxitsimon oʻzgarishlar kuza­

tiladi. Ba’zi qon fermentlari faoliyatini susaytiradi. Aluminiyning 

organizmda koʻpayishi neyrotoksik zaharlanishni keltirib chiqara­

di. Aluminiy Mg

2+

 ionlariga antagonist boʻlganligi uchun ribosom­

alarning makrotuzilishini buzadi. 

Bu esa nuklein kislotalar sintezlanishiga ta’sir etadi va saraton 

kasalliklari rivojlanishiga olib keladi.

---

1-kurs talabalari uchun darslik

128

Asosan  aluminiy  bilan  ogʻir  zaharlanish  rangli  metallurgiya 

sohasi  ishchilarida,  metall  boʻyoqlari  va  aluminiy  upasini  ishlab 

chiqarish  bilan  band  boʻlgan  insonlarda  kasb  kasalligi  aluminoz 

yuzaga  keladi.  Ularda  oʻpka  qurishi,  ateroskleroz  (asosan  bronx 

tomirlarida), ishtaha yoʻqolishi, yoʻtal, ba’zida oshqozonda ogʻriq 

kuzatiladi. Shu sababli ish joyida havoda ruxsat etilgan aluminiy 

miqdori 2 mg/m

3 

dan oshmasligi kerak.