Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

Хаstalikning oldini olish

Ota­onalar farzandlarini bolalikdan boshlab tarkibida kalsiy 

moʻl boʻlgan oziq­ovqat mahsulotlarini iste’mol qilishlarini nazorat 

qilishlari, jismoniy mashqlar bilan muntazam shugʻullanish, quyosh­

da  yetarlicha  toblanishiga  e’tibor  berishlari  kerak.  Shuningdek, 

yuqori xavf omillarini kamaytirish, y’ani, spirtli ichimliklar, chekish, 

qahva,  och  qolishdan  saqlanish,  homiladorlik  davrida  kalsiy ning 

yetarli boʻlishini ta’minlash shart. 

Chekish ichaklarda kalsiy soʻrilishini kamaytirib, 

estrogen i

sh­

lab chiqarilishini va suyak ogʻirligini kamaytiradi. Qaxva va osh tuzi 

kattalarda kalsiyni peshob orqali chiqishini kuchaytiradi. Goʻshtli va 

oqsilga boy mahsulotlarni koʻp iste’mol qilishni kamaytirish zarur. 

Оksalat  saqlovchi  koʻkat­

lar,  choy,  shokolad  va  koʻp 

miqdordagi  oʻsimlik  klet­

chatkasi (ildizli mevalar, po­

liz mahsulotlari) kaisiyning 

soʻrilishini kamaytiradi. 

Organizmning kalsiy­

ga  boʻlgan  ehtiyoji  kalsiy­

ga boy boʻlgan – sut va sut 

mahsulotlari  (pishloq,  yo­

gurt,  tvorog),  baliq,  jigar, 

sabzavotlar  (karam,  soya,  noʻxat,  mosh,  sholgom),  quruq  va  hoʻl 

mevalar (turshak, anjir, оlma,) yongʻoq, kunjut, bodom, yeryongʻoq 

bilan toʻldirilishi mumkin. 1 litr sut, 200 gramm qattiq pishloq – 

400–500  gramm  kalsiy  saqlaydi.  Sut  va  sut  mahsulotlari  yetarli 

---

1-kurs talabalari uchun darslik

108

darajada fosfor ham saqlaydi. Baliq va jigarda esa D vitamin koʻp 

boʻlib, kalsiy va fosforni ichakda soʻrilishini ta’minlaydi.

Mis – mikrоbiоgеn elеmеnt boʻlib, 

оdаm  оrgаnizmi  uchun  oʻtа  hаyotiy 

аhаmiyatgа  egаdir.  Оdаm  bir  kеchа 

kunduzdа  оziq  оvqаtlаrbilаn  2–3  mg 

mis istе’mоl qilаdi, аmmо bu miqdоr­

ni  fаqаt  30%  gа  yaqini  оrgаnizm 

tоmоnidаn  oʻzlаshtirilаdi.  Cu  iоnlаri 

gidrоksillаsh, kаtаlitik оksidlаsh, elеk­

trоn vа kislоrоd tаshilish jаrаyonlаrini 

tа’minlоvchi qаtоr fеrmеntlаr tаrkibigа kirаdi vа bu fеrmеntlаrning 

koʻpchiligi оksidlаnish­qаytаrilish jаrаyonlаridа ishtirоk etаdi. 

Organizmda mis koʻp hollarda oqsil (ferment)lar va vitaminlar 

bilan birikkan boʻladi. Shu bilan birga misning oʻziga xos xususi­

yatlari oksidlovchi fermentlar, jumladan sitoxromoksidaza va seru­

loplazmin tarkibida namoyon boʻladi. 

Qon zardobidagi misning asosiy qismi oqsil moddalar (α­globu­

linlar) bilan birikkan holda boʻladi. Bu kompleks seruloplazmin deb 

ataladi. U jigarda sintezlanib soʻng qon zardobiga oʻtadi. Mis ion­

lari qator fermentlar (ishqoriy fosfotaza, soʻlak amilazasi, lipazalar 

va  hokazo)  tarkibidagi  –  SH  guruhlari  bilan  ta’sirlasib  kompleks 

hosil qiladi va ferment faoliyatini kamaytiradi. Oziqa mahsulotlari 

tarkibida mis koʻp boʻlisi, ularda B

1

 vitamin miqdorining ortishiga 

va  organizm  tomonidan  yahshi  oʻzlashtirilishiga  olib  keladi.  Shu 

bilan  bir  qatorda  organizmdagi  misning  miqdori  ortishi  vitamin 

C ning kamayishiga olib keladi. Mis qon hosil boʻlish jarayonida 

ishtirok etadi. U eritrotsitlar tarkibiga kirib ularning yetilishi va 

gemoglobin sinteziga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Bunda mis ta’sirida 

temirning almashinish jarayonlarining faollashuvi kuzatiladi. Mis 

organizmdagi karbon­suv almashinuviga ta’sir etadi. Organizmga 

mis yetarli miqdori kirmasa?, gemoglobin hosil boʻlishi kamayadi 

va anemiya rivojlanadi. 

---