Tibbiy kimyo 1 qism 22 09 2019. indd

19.8. Kolloid himoya

Kolloid eritmalarga elektrolit qoʻshish orqali koagullanish cha­

qirishdan avval sistemaga SFM qoʻshilishi zollarning elektrolitning 

koagullashtiruvchi  ta’siriga  boʻlgan  barqarorligini  oshishiga  olib 

keladi. Bunday holatning kuzatilishiga sabab SFM ning zollarga 

oʻzining liofob (gidrofob) qismi bilan adsorbsiyalashib liofil (gidro­

fil) qismlari erituvchi muhitiga yoʻnalishi natijasida, “himoya” par­

dasi hosil qilishidir. Agar sistemaga qoʻshilayotgan SFM ion xusu­

siyatiga ega boʻlsa, uning ta’sirida kolloid zarrachaning elektrkine­

tik potensialining qiymati ortadi va u dastlabki holatga qaraganda 

barqaror boʻladi.

  Kolloid  zarrachalarning  elektrolitlar  ta’siridagi  koagullanishga 

boʻlgan barqarorligini SFM yordamida oshirish  “kolloid himoya” deb 

ataladi. “Kolloid himoya” ning miqdoriy belgisi sifatida zolni “himo­

yalash soni” tushunchasi kiritilgan boʻlib, oltin zoli uchun “oltin son”, 

temir zoli uchun “temir son”, kumush zoli uchun “kumush son” deyila­

di va h. k.. Masalan, oltin son tushunchasi quyidagi ta’rifga ega: 10 ml 

oltin zolini 1 ml 10 % li NaCl eritmasining koagullovchi ta’siridan (zol 

rangini qizildan koʻkka oʻzgartirishidan) saqlab qoladigan moddaning 

milligramm miqdori “oltin son” deb ataladi.

Oltin  zolini  koagullanishdan  himoyalash  maqsadida  turli  mod­

dalardan  foydalanish  mumkin.  Himoyalash  qiymati  moddaning  xu­

susiyatiga  bog‘liq.  Olingan  natija  qiymati  kichik  boʻlsa,  moddaning 

himoya lash xususiyati yuqori boʻladi. 

Jumladan quyidagi keltirilgan qatorda oltin zolini eng katta himoy­

alash xususiyatiga jelatin (eng kichik “oltin son” qiymatiga ega) va eng 

kichik himoyalash xususiyatiga esa (eng katta “oltin son” qiymatiga 

ega) kraxmal egadir:  jelatin (0,01 mg) > gemoglobin (0,05 mg) > tux­

um albumini (2,5 mg)  > kraxmal (20,0 mg).

---

1-kurs talabalari uchun darslik

460

Organizm  sharoitda  himoyalovchi  vazifasini  oqsillar  bajaradi. 

Fiziologik jarayonlarda himoyalash juda katta ahamiyatga ega. Masa­

lan, oqsillar qonda qiyn eriydigan kalsiy fosfati va karbonatini dispers­

langan holda ushlab turadi.  Ba’zi bir kasalliklarda himoyalovchi mod­

dalar konsentratsiyasi kamayib ketib tuzlarning chо‘kishiga (buyraklar­

da, jigarda, bо‘g‘inlarda tuzlar yig‘ilishiga) olib keladi. Kо‘pchilik dori 

moddalar himoyalangan zollar kо‘rinishida ishlab chiqariladi (kollar­

gol,protargol va boshqalar.).

Dag‘al dispers sistemalar:

Dag‘al dispers sistema zarrachalarining kattaligi 100 nm dan katta 

yoki 10

­7

 dan 10

­4 

m gacha bо‘ladi.  Ular qatoriga emulsiyalar, suspen­

ziyalar va aerozollar (tuman, chang, tutun kukunlar) kiradi. Dag‘al dis­

pers sistemalar kо‘rinishida, tibbiyotda keng qо‘llaniladigan, farmat­

sevtik mahsulotlar ishlab chiqariladi.