Tibbiy biologiya javoblari Паразитологиянинг асосий тушунчалари ва экологик асослари

39. 
Ўпка қурти морфологияси, ҳаѐт тараққиѐти, юқиш йўллари, 
диагностика ва профилактикаси 
Ўпка қурти ѐки ўпка сўрғичи (Paragonimusringeri) Хитойда, Корея ярим 
оролида ва Жанубий Осиѐда ўпка қурти қўзғатадиган касаллик - 
парагонимоз тарқалган. Ўпка қурти ѐки ўпка сўрғичи асосан ўпкада 
паразитлик қилиб, лекин бошқа органларда ҳам яшаши мумкин, яъни жигар, 
мушаклар, мия, ошқозон ости бези ва ҳоказо.Морфологик тузилиши . Танаси 
овал, тухумсимон шаклда бўлиб, узунлиги 10 -16 мм, кенглиги 4 - 8 мм ва 
қалинлиги 3-4 мм ларга боради. Бутун танаси тиканлар билан қопланган
бўлиб , тирик чувангчангларни ранги жигарранг ѐки қизил бўлади. Ўзига 
хос белгиларидан бири танасининг ўртасида қорин сўрғичи, унинг атрофида 
эса бачадон ва тухумдонлар жойлашгандир. Улардан пастроқ қисмида 
иккита бўлакчали уруғдонлар ѐтади. Танасининг олдинги қисмида оғиз 
сўрғичи билан ўралган оғзи жойлашган бўлади. Оғзидан халқум сўнг қисқа 
қизилўнгач давом этади. Ичаклари икки шохли бўлиб, танасининг орқа 
қисмига боради ва берк ҳолда тугайди. 
Одатдапаразитлархўжайинорганизмидаҳимояреакуиясини юзага келишига 
сабаб бўлади, натижада улар қалин парда билан ўралиб, нўхат катталигидаги 
кисталар (ўсма) ҳосил қилади. Киста бўшлиғида ҳар доим жуфт бўлган 
қуртлар ѐтади. Кўпинча ўпка парагонимозида кисталар бронхларда 
жойлашган бўлади. 

---

Ривожланиш цикли хўжайинларни алмашиниши билан боради. Асосий 
хўжайини одам, ит, мушук, чўчқа, йўлбарс бўлиши мумкин. Паразит 
тухумлари асосий хўжайининг балғами (ўпкада яшаганда), ахлати билан 
(ичак парагонимози) ташқарига чиқади. Тухумлар тараққиѐти сувда ўтади. 
Ўпка 
сўрғичининг 
оралиқ 
хўжайини 
иккита: 
биринчиси 
SemusulcospiraMelania авлодларига кирадиган молллюскалар, иккинчиси 
PotamonEtiocheir авлодларига кирадиган чучук сув краблари ва Cambaroides 
авлодига кирувчи қисқичбақалардир. Сув муҳитида 3-6 хафта давомида 
(ташқи муҳит ҳароратига боғлиқ) тухумдан личинка-мирацидий чиқади. 
Мирацидиялар фаол равишда биринчи оралиқ хўжайинга - моллюскаларга 
киради ва унинг танасида спороцистага айланади. Споро- 
цисталардан редиялар ривожланади, редиялардан церкариялар тараққий 
этади.Церкарияларда рудимент ҳолдаги думи ва теша оладиган кутикуляр 
стилети бўлади. Малюскалардан чиккан церкариялар сувда сузмасдан, 
балки сув ҳавзалари тубида ўрмалаб ҳаракатланади ва фаол равишда 
паразитларни иккинчи оралиқ хўжайини бўлмиш чучук сув краблари ва 
қисқичбақалари организмига киради. Церкариялар мушак-ларда, жигарда, 
ҳатто жабраларда яшаб, ўрта ҳисобда 6 ҳафта ичида инвазия қобилятига эга 
бўлган босқичга - метацеркарияларга айланади. Асосий хўжайин, яъни одам 
метацеркариялари бўлган крабларни ѐки қисқичбақаларни хомлича еганда
паразитларни ўзига юқтиради. Метацеркариялар ўн икки бармоқ ичак 
деворини тешиб, тана бўшлиғига ўтади, сўнг диафрагма, плевра орқали 
ўпкага боради. Асосий хўжайин зарраланишидан то паразитларнинг тухуми
чиққунча тахминан 3 ой ўтади. Парагонимоз касаллигига ташхис қўйиш 
учун бемор балғами, ахлати текширилиб, паразит тухумлари аниқланади. 
Профилактикаси
яхши пиширилмаган краб ва қисқичбақаларни емаслик.
40. 
Қисқичбақа ва краблар кайси паразит чувалчангларни оралик
хўжайинлари