Тиббий ва биологик кимё кафедраси биологик кимё 2-курс моддалар алмашинуви ва фукнцияларини гормонлар ёрдамида бошқарилуви

Северин стр.547, рис. 11.2

• Северин стр.547, рис. 11.2

Бошқарилишнинг қуйидаги даражалари тафовут этилади:

• Бошқарилишнинг қуйидаги даражалари тафовут этилади:
• Биринчи даражаси. Идора этишнинг хужайра ичидаги механизмларини ўз ичига олади. Бунда ферментлар фаоллиги алоҳида ўринни эгаллайди ва унга қуйидаги уч усул билан таъсир этиш мумкин: А) ферментларни ингибирлаш ёки фаоллаштириш, муҳит ва ҳарорат, кофактор ва коферментлар, оралиқ метаболитлар миқдорини ўзгартириш орқали таъсир этиш мумкин. Б) ферментлар ва баъзи оқсиллар синтезини индукция ёки репрессия қилиш, улар парчаланиш тезлигини ўзгартириш йўли билан улар миқдорини ўзгартириш мумкин. В) мембрана орқали моддаларнинг ўтишига таъсир этиш орқали.

Эндокрин система идора этишнинг иккинчи даражасидир. Маълум бир таъсиротга жавобан ички секреция безларидан гормонлар ажралиб чиқади ва улар нишон хужайраларда ички механизмлар орқали у ердаги модда алмашинувини тегишли равишда ўзгартиради. Ўз вазифасини бажариб бўлган гормон махсус ферментлар таъсирида парчаланади.

• Эндокрин система идора этишнинг иккинчи даражасидир. Маълум бир таъсиротга жавобан ички секреция безларидан гормонлар ажралиб чиқади ва улар нишон хужайраларда ички механизмлар орқали у ердаги модда алмашинувини тегишли равишда ўзгартиради. Ўз вазифасини бажариб бўлган гормон махсус ферментлар таъсирида парчаланади.

Идора этишнинг учинчи даражаси - нерв системаси билан ҳам ташқи, ҳам ички муҳитдан келувчи ахборотларни қабул қилиб оладиган рецепторлардир. Медиатор идора этишнинг хужайра ичидаги механизмлари орқали моддалар алмашинувининг ўзгаришига олиб келади. Нерв импульсига жавобан гормонни синтезлаш ва ажратиб чиқариш билан жавоб берувчи эндокрин хужайралар ҳам эффектор хужайралар бўлиши мумкин.

• Идора этишнинг учинчи даражаси - нерв системаси билан ҳам ташқи, ҳам ички муҳитдан келувчи ахборотларни қабул қилиб оладиган рецепторлардир. Медиатор идора этишнинг хужайра ичидаги механизмлари орқали моддалар алмашинувининг ўзгаришига олиб келади. Нерв импульсига жавобан гормонни синтезлаш ва ажратиб чиқариш билан жавоб берувчи эндокрин хужайралар ҳам эффектор хужайралар бўлиши мумкин.
• Идора этишнинг келтирилган учта даражаси ўзаро боғланган бўлиб, ягона бир система тарзида ишлайди.

• Идора этиш системасига гормонлар ишлаб чиқарилишининг қўшилиши дистант бошқарилишни амалга оширишга имкон беради, яъни хужайра ўз метаболизмини бошқаришдан ташқари бошқа хужайралар таъсирига учрайди.

• Гормонлар - ички секреция безларининг махсус хужайраларида ҳосил бўлгандан сўнг, қонга ўтиб, моддалар алмашинуви ва физиологик функцияларга регулятор (бошқарувчи) таъсир кўрсатувчи органик табиатли моддалардир.

• Регулятор тизимларга гормонлар ишлаб чиқарилишини киритилиши масофали бошқарилишни таъминлайди. Бунда ҳужайра нафақат ҳужайра ички метаболик йўлларини ўзгартириб қолмасдан, балки бошқа ҳужайраларнинг таъсирига ҳам учрайди.