Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Ташқи муҳит ва она организми ҳолатининг эмбриоал ривожланишга таъсири
Эмбрионнинг ривожланишига кўп омиллар, жумладан она организмининг ҳолати ва унга таъсир қилувчи ташқи муҳит омиллари таъсир қилади. Она организмига таъсир этиш ҳисобига зарар келтирувчи омил унинг тухум ҳужайраларига ўз таъсирини кўрсатиши мумкин, ҳамда ривожланаётган ҳомилага ҳам таъсир этиши мумкин. Масалан, ҳомиладор аёлда рўй берадиган турли салбий жараёнлар – модда алмашинувининг бузилиши, айрим витаминларнинг етишмаслиги, баъзи доривор моддалар, алкоголь, гиёҳванд моддалар ва онадаги турли касалликлар ривожланаётган ҳомилага ўз таъсирини кўрсатади. Бу эса ривожланаётган организмда турли салбий ўзгаришлар ҳосил бўлишига олиб келади.
Бизга маълумки, эмбрионал ривожланиш даври онтогенезнинг бир босқичи сифатида атроф-муҳит билан бевосита боғланган. Шу сабабли, ҳомиланинг одатий ривожланиши учун ҳар жиҳатдан қулай шарт-шароитлар бўлиши талаб қилинади. Ҳомила ривожланишига таъсир этувчи омилларнинг бирортасининг ўзгариши ривожланаётган организмга ўз таъсирини кўрсатмай қолмайди. Эмбриогенез жараёнида ривожланаётган муртак ривожланишнинг айрим босқичларида ташқи ва ички муҳит омиллари таъсирига ўта сезувчан бўлади. Бу сезувчанлик ҳомила ривожланишининг қалтис даврларида яққол ифодаланади.
Одамнинг эмбрионал ривожланишида учта қалтис давр тафовут қилади:

1. 
   Имплантация – уруғлангандан кейинги 6-7 кунларни ўз ичига олади, имплантация жараёнининг ва шароитининг қандайлиги муртакнинг кейинги ривожланишини ёки нобуд бўлишини белгилаб беради.
   
2. 
   Плацентация – йўлдошнинг ҳосил бўлиши. Ривожланишнинг иккинчи ҳафтасининг охирида рўй беради. Бунда ривожланаётган муртак озиқланишининг ўзгариши, яъни йўлдош орқали она организмидан озиқланиш шароитига ўтиши юзага келади. Бу жараённинг мукаммаллиги ҳомила ривожланишини йўлдош орқали таъминловчи асосий омил ҳисобланади.
   
3. 
   Перинатал – туғилишга яқин, яъни ҳомила ривожланишининг 28-ҳафтасидан туғилишгача, туғилиш ва ривожланишнинг 7 кунигача бўлган даврни ўз ичига олади, туғилиш жараёни мураккаб физиологик жараён бўлиб, она ва туғилаётган ҳомилага ўта эътибор талаб қилувчи қалтис жараён ҳисобланади.