Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

СОЛЬПУГАЛАР ТУРКУМИ (SOLPUGIDA)

Морфологик тузилиши. Сольпугаларнинг танаси чаёнларга нисбатан кўпроқ бўғимлардан ташкил топган. Фақат қорин қисми эмас балки бош-кўкраги ҳам қисман сегментларга бўлинган. Кўкрак қисми икки бўғим, қорин қисми ўнг бўғимдан ташкил топган. Хелице-ралари бақувват ўлжани ушлаб олиш ва ўлдириш учун мослашган. Педипальпалари оёқлар кўринишида бўлиб, ҳаракат вазифасини ўтайди. Нафас олиш аъзолари трахеялар-дир, ташқарига бош-кўкрак ва қорин қисмларининг икки ёнида жуфт стигмалар қўрини-

шида очилади. Сольпугалар йиртқич ҳайвонлар бўлиб, улар ҳар хил ўлимтик жониворлар билан озиқланади. Шунингучун ифлосланган хелицералар ёрдамида механик тарзда жарохатга (одамнинг терисида чаққанда жарохат ҳосил бўлади) инфекциянн олиб киради. Одатда чаққан жой оғрийди, яллиғланади ва шишиб кетади. Сольпугаларда заҳарли безлар топилмаган, чаққанидан кейин кузатиладиган клиникманзара инфекцияжароҳатга
кириши туфайли пайдо бўлади. Сольпугаларнинг 600 тага яқин тури илиқиқлимли мамлакатларда кенг тарқалган.


ЎРГИМЧАКЛАР ТУРКУМИ (ARANEIDA)


Морфологик тузилиши. Танаси бўғимларга бўлинмаган бош-кўкрак ва қорин қисмлардан иборат. Хелицералари остида заҳарли безлари жойлашган. Педипальпалари оғиз пайпаслагич вазифасини бажаради. Нафас олиш аъзолари 1—2 жуфт ўпкадаи ташқари барча ўргимчакларда жуфт трахеи найчаларидан ташкил топган. қорин қисмининг икки жуфт оёқ ўсимталари ўргимчак сўгалларига айланган. Сўгалларнинг учида ўргимчак ип чиқа-радиган без йўллари очилади. Ажралиб чиқадиган модда ярим суюқ моддадир. Ўргимчак орқа оёқларидаги тароқсимон тирноғи билан жуда нафис, ингичка ипларни бир-бирига қўшиб, битта умумий ипга айлантиради. Ўргимчак иплари мақсадга кўра тутқич тўр, ип ва пилла ҳосил қилишга ишлатилади.

Расм Ўргимчакнинг оғиз аппарати

Ўргимчакларнинг турмуш тарзи тўрличадир. Баъзилари кўчманчилик қилиб яшайди, баъзилари эса инидан чиқмасдан ўлжасини пойлаб ётади. Ўргимчаклар айрим жинсли ҳайвонлар бўлиб, жинсий диморфизмга эга. Эркаклари кўпинча урғочиларидан кичиқроқ. бўлади. Бундан ташқари, эркакларининг педипаль-паларини охирги бўғимида махсус ўсимтаси бўлиб, копулятив аппарат вазифасини бажаради. Копуляциядан сўнг кичкина ва нимжон эркакларини урғочилари кўпинча еб қўяди. Ўргимчаклар ҳашаротлар билан озиқланади, шунинг учун зарарли -ҳашаротларни йўқотишда муҳим ахамиятга эга. Тиббиётда катта ахамиятга эга бўлган заҳарли ўргимчаклардан Марказий Осиёда тарантул ва қорақурт (расм) деганлар учраб туради.

расм. қорақурт (Урғочиси) – Latrodectustredecimguttatus

Тарантул чаққанда кучли орғик бўлсада, ўлимга сабаб бўлмайди. Аммо қорақуртнинг заҳари ғоятда кучли бўлиб, у от, сигир, туяларни чаққанда кўпинча ўлимга олиб келади, лекин қўй ва чўчқаларга унинг заҳари таъсир қилмайди. қорақуртзаҳари одамни кучли заҳарланишига сабаб бўлади.