Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

Ўпка қурти ёки ўпка сўрғичи (Paragonimusringeri) Хитойда, Корея ярим оролида ва Жанубий Осиёда ўпка қурти қўзғатадиган касаллик - парагонимоз тарқалган. Ўпка қурти ёки ўпка сўрғичи асосан ўпкада паразитлик қилиб, лекин бошқа органларда ҳам яшаши мумкин, яъни жигар, мушаклар, мия, ошқозон ости бези ва ҳоказо.
Морфологик тузилиши . Танаси овал, тухумсимон шаклда бўлиб, узунлиги 10 -16 мм, кенглиги 4 - 8 мм ва қалинлиги 3-4 мм ларга боради. Бутун танаси тиканлар билан қопланган бўлиб , тирик чувангчангларни ранги жигарранг ёки қизил бўлади. Ўзига хос белгиларидан бири танасининг ўртасида қорин сўрғичи, унинг атрофида эса бачадон ва тухумдонлар жойлашгандир. Улардан пастроқ қисмида иккита бўлакчали уруғдонлар ётади. Танасининг олдинги қисмида оғиз сўрғичи билан ўралган оғзи жойлашган бўлади. Оғзидан халқум сўнг қисқа қизилўнгач давом этади. Ичаклари икки шохли бўлиб, танасининг орқа қисмига боради ва берк ҳолда тугайди.

Расм: Ўпкасўрғичи–

Paragonimusringer.
1 - ичак; 2 – ўтпуфаги; 3 – тухумдон
4 - бачадон; 5 – уруғдонлар; 6 - қоринсўрғичи;

Одатдапаразитлархўжайинорганизмидаҳимояреакуия-

сини юзага келишига сабаб бўлади, натижада улар қалин
парда билан ўралиб, нўхат катталигидаги кисталар (ўсма)
ҳосил қилади. Киста бўшлиғида ҳар доим жуфт бўлган
қуртлар ётади. Кўпинча ўпка парагонимозида кисталар
бронхларда жойлашган бўлади.
Ривожланиш цикли хўжайинларни алмашиниши билан боради. Асосий хўжайини одам, ит, мушук, чўчқа, йўлбарс бўлиши мумкин. Паразит тухумлари асосий хўжайининг балғами (ўпкада яшаганда), ахлати билан (ичак парагонимози) ташқарига чиқади. Тухумлар тараққиёти сувда ўтади. Ўпка сўрғичининг оралиқ хўжайини иккита: биринчиси SemusulcospiraMelania авлодларига кирадиган молллюскалар, иккинчиси PotamonEtiocheir авлодларига кирадиган чучук сув краблари ва Cambaroides авлодига кирувчи қисқичбақалардир. Сув муҳитида 3-6 хафта давомида (ташқи муҳит ҳароратига боғлиқ) тухумдан личинка-мирацидий чиқади. Мирацидиялар фаол равишда биринчи оралиқ хўжайинга - моллюскаларга киради ва унинг танасида спороцистага айланади. Споро-
цисталардан редиялар ривожланади, редиялардан церкариялар тараққий этади.

Расм.Ўпка қурти ёки ўпка сўрғичи- Paragonimusringer ривожланиш цикли

Церкарияларда рудимент ҳолдаги думи ва теша оладиган кутикуляр стилети бўлади. Малюскалардан чиккан церкариялар сувда сузмасдан, балки сув ҳавзалари тубида ўрмалаб ҳаракатланади ва фаол равишда паразитларни иккинчи оралиқ хўжайини бўлмиш чучук сув краблари ва қисқичбақалари организмига киради. Церкариялар мушак-ларда, жигарда, ҳатто жабраларда яшаб, ўрта ҳисобда 6 ҳафта ичида инвазия қобилятига эга бўлган босқичга - метацеркарияларга айланади. Асосий хўжайин, яъни одам метацер-

кариялари бўлган крабларни ёки қисқичбақаларни хомлича еганда паразитларни ўзига юқтиради. Метацеркариялар ўн икки бармоқ ичак деворини тешиб, тана бўшлиғига ўтади, сўнг диафрагма, плевра орқали ўпкага боради. Асосий хўжайин зарраланишидан то паразитларнинг тухуми чиққунча тахминан 3 ой ўтади. Парагонимоз касаллигига ташхис қўйиш учун бемор балғами, ахлати текширилиб, паразит тухумлари аниқланади. Профилактикаси яхши пиширилмаган краб ва қисқичбақаларни емаслик.



Жигар қурти -Fasciolahepatica Мушук икки сурғичи-Opisthorсhisfelineus
Расм Сўрғичлиларнинг ривожланиш циклидаги ўхшашликлар ва фарқлар