Тиббиёт олий билимгохлари учун укув адабиёт в. М мажидов юкумли



Download 3,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/257
Sana02.03.2022
Hajmi3,72 Mb.
#477270
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   257
Bog'liq
Мажидов В.М. Юкумли касалликлар.doc

1.
 
Аллергик асоратлар. 
Аллергик асоратлар капилляр токсикоз, 
шиллиқ пардаларнинг катарал яллигланиши, дерматитлар ва шиш 
куринишида намоён булади. Аллергия муносабати билан баъзан 
миокардит, бронхит, гепатит бошланиши мумкин. Химиотерапевтик 
препаратлар, масалан, пениқиллин ҳатто кичик доза-сида 
юборилганида ҳам баъзан аллергик шок ҳолатига сабаб бу-лиши 
мумкин.
 
2.
 
Эндотоксин реакция, 
асосан биронта антибиотик катта до-
засида юборилганидан сунг юз беради (захм, қорин тифи, бруқеллёз, 
сепсис ва бошқа касалликларда учрайди). Бундай ҳолат-нинг олдини 
олиш учун антибиотик билан бир вақтда неокомпен-сан, гемодез, 
димедрол, супрастин, витаминлар тайинланади. Бемор аҳволи огир 
булганда кортико-стероидлар ишлатилади.
 
3.
 
Дисбактериоз. 
Беморни антибиотиклар билан даволанганда 
уларга сезгир микроблар камайиб, буларнинг урнига уша пре-паратга 
чидамли микроблар, хусусан, стафилококклар купаяди. Масалан, 
пениқиллин 
билан 
даволашда 
грамманфии 
микроблар 
ва 
замбуругчалар купаяди. Левомиқетин ва биомиқин билан даволашда 
эса ичакнинг нормал флораси урнига организмга ёт булган бошқа 
микрофлора пайдо булади. Организмга ёт булган микрофлора қатор 
салбий ҳодисаларга (авитаминоз, боища ин-фекқиялар қушилиши, 
аллергик ҳолат ва боищаларга) сабаб булади.
 
Афсуски, ҳозир антибиотикларга ортиқча ружу берилади.
Масалан поликлиникаларда беморларнинг 70 фоизига зарурият 
булмаган холларда антибиотиклар билан даволаш буюрилади. 
Бундай ножуя ҳаракатлар аввало антибиотиклар беҳуда ишлати-либ, 
охири баъзиларининг тансик булиб колишига олиб келади, 
иккинчндан, энг муўими, микробларнинг ана шу антибиотикларга 
сезгирлиги камая боради ва улар бу дориларга урганиб, чидамли 
булиб кўоладилар. Охирги йнлларда антибиотикларнинг таъсири 
умуман сезиларли қаражада камайганини алохида таъкидлаб утиш 
лозим. Сунггл пайтларда дисбактериоз ҳолатига қарши препаратлар 
— колибактерин, бифидум бактерии, бифи-кол, лактобактеринлар 
кенг қулланилмоқда.
Антибиотиклар юқумли касалликларнинг клиникасига маълум


дари,—«-
1~ў,.у 
.
Л
,.«
1ЫМ
.., .,.„. .
л
лсман узгартиради ва диагности-када 
қатор қийинчиликларни тугдиради.
Антнбиотиклар бемор организмида юз берадиган иммун жа-
раёнга салбий таъсир қилиши ҳам мумкин. Аммо бу масала ҳали 
етарли урганилган эмас-
Антнбиотиклар қанчалик яхши булмасин, барибир, уларни
фақат зарурият булганда, касаллик диагнози узил'-кесил аник;
булгандагина маълум йул-йуриқларга қатъий риоя қилган ҳолда
ишлатиш керақ Бу препаратларнн ҳар эҳтимолга қарши беморга
буюриш хавфлидир.
Ишончли далилларга Караганда, Америка Қушма Штатларида 
антнбиотиклар ишлатиш натижасида юз берадиган шокдан ҳар йили 
300 одам ўалок булади. Ана шундай кунгилсиз воқеалар боища 
мамлакатларда хам (бирида купроқ иккинчисида камрок;) учраб 
туради. Шундай экан, антибиотикларга эҳтиёт булиш керақ Умуман 
айтганда, антибиотикларни имкони борича камроқ ишлатишга 
харакат қилиш зарур.
Зардоб билан даволаш (серотерапия). 1894 йилда немис оли-ми 
Беринг ва франқуз олими Эмиль Ру илмий изланишларининг 
натижаси улароқ дифтерия ва қоқшол касалликларини иммун зардоб 
билан даволаш йули курсатиб берилди. Уша йиллари гомологик ва 
гетерологик иммун зардоблар ишлатилган эди. Ке-йинчалик иммун 
гаммаглобулин ҳам қулланиладиган булди. Иммун гаммаглобулин 
вакцина билан эмланган донорлар қонидан ва плақента қонидан 
тайёрланади. Иммун зардоблар антитоксик ва антибактериал булади:
Дифтерия, ҚОҚШОЛ, ботулизм, газли гангренага қарши зардоблар 
антитоксик зардоблардир. Бу зардоблар тегишли анатоксин-лар билан 
эмланган отлар конидан олинади. Уларнинг таркибида специфик 
антитоксин булади. Антибактериал зардобларда агглю-тининлар, 
бактериолизинлар, опсоқинлар бор. Бу зардоблар ҳам отларни эмлаш 
усули билан олинади.
Иммун зардоблар асосан беморнинг мускули орасига ва жуда 
зарур булганда венасига юборилади. Зардоблар ҳамма вақт Безредка 
усули буйича ишлатилади: аввало, бемор мускули орасига ёки 
терисининг остига, 0,5—1 мл, орадан 1-2 соат утгач қол-ган ҳамма 
қисми юборилади. Диализ усули билан оқсил модда-ларидан халос 
қилинган зардоб «диаферм» деб аталади- Бу зардоб билан 
даволанганда асоратлар кам булади.
Зардобни имкони борича эрта юбориш зарур. Чунки токсин-лар 
бемор организмида 3 кунга қадар бемалол қонда айланиб юради, 
сунгра улар ҳужайралар ва туқималарга бирикади. Зар-добдаги 
антитоксин фақат бирккмаган ва қонда айланиб юрган токсинкигика 
нейтраллайди. Касаллик бошланганидан кейин, 4-5 кун утгач 
ишлатиладиган иммун зардобнинг нафи кам булади.
Иммуноглобулин эмланган донорлар (гомологик иммуногло-
булин)


ва эмланган отлар (гетерологкк иммуноглобулин) зардобидан 
тайёрланади. Иммукоглобулинларда антителолар конқентрақия-си 
юқори ва улар кераксиз моддалардан тозаланган булади. Охирги 
йилларда грипп, кана тарқатадиган энцефалит, стафилококк 
инфекцияси, куйдирги, лептоспироз, кукйуталга қарши им-
муноглобулинлар ишлатилмокда.
Иммуноглобулин юборилгаида организмга тайёр антителолар 
ТУШ 
а.ч и ва улар бир ойгача қонда айланиб юради (бу пассив им-
мунлаш усулидир). Иммуноглобулин химиотерапевтик препа-ратлар 
билан бир вақтда ишлатилади.
Охирги йилларда полиглобулин қУ
лланилм0К

а
- Бу препарат 
олдмнги иммуноглобулиндан фарқ қилади, унда ЛдО дан ташқа-ри 
ўА ва темир моддасини бириктирадиган оқсил модда — тран-сферин 
бор. ТрансФерин бактериқид хусусиятга ҳам эгадир.
Зардобдан тайёрланган полиглобулинда юқори титрда жуда куп 
бактерия ва вирусларга қарши таъсир курсатадиган антителолар 
мавжуддир.
Зардоб билан даволаш, яъни серотерапияда турли асоратлар 
учраши мумкин: анафилактик шоқ зардоб касаллиги шулар жум-
ласидандир.
Анафилактик шок зардоб юборилган заҳотиёқ юз беради. Ана-
филактик шок булмаслиги учун зардобни ҳамма вакт Безредка 
.усулида ишлатиш керак («Жадал даво» бобига қаралсин).
Зардоб касаллиги шифобахш зардоб юборилгач орадан 5-12 кун 
уттандан кейин бошланади. Зардоб касаллиги иситма, қичи-шадиган 
тошма, лимфа тугунларининг катталащуви ва шиллиқ пардаларнинг 
шиши билан таърифланади- Баъзан зардоб касал-лигида неврит, 
радикулит, синовитлар ҳам учраиди. Бу касаллик 6-12 кун давом 
этади. Оқибати хайрли, беморлар ҳамма вакт со-райиб кетадилар. 
Хўозир зардоб касаллиги кам учрамокда. Охирги йилларда балласт 
оқсил моддалардан тозаланган зардоблар (диаферм) ишлатилмоқда.
Организмнинг иммун системасига таъсир қилиш усули (имму-
нотерапия). Организмнинг иммун системасига таъсир ут-казиб, 
УНИНГ 
тэбиий химоя кучларини жонлантириш иммунотерапия де-
йилади. Иммунотерапия 1) специфик ва 2) носпецифик булади.
Спенифик иммунотерапия организмнинг иммун системасига узига 
хос. яъни специфик ом'ил билан таъсир курсатиш принқи-пига 
ясослянган. Бунда купинча актив ва пассив иммунитетни 
кучайтирадиган турли воситалардан — ҳар хил вакциналар, ши-
фобахш зарлоблардан фойдаланилади.
Вакцина. Вакцина у\лдирилган ёки патогенлик хусусияти йўқ0-
тилган ва янтигенлик хусусияти сақланган бактериялардан тай-
ёрланади. Вакцина бемор организмининг специфик ҳимоя қувва-тини 
.кучайтирали (фагақитоз кучаяди, антителолар тезроқ ишла-ниб 
чикарилади). Вакцина асосан юкумли касалликларнинг сурун-кали 
формаларида қУлланилади (бруқеллёз, туляремия, ичбу-рурда). 
Вакцина бемор организмини десенсибилизақияланишига
52


ҳам сабаб булади- Зардоблар билан даволаш, яъни серотерапия 
туррисида юкррида қисқача ту'хталиб утилди. .
Носпецифик иммунотерапия эса жонлактирувчи х:ар хил воси-
талар билан таъсир қи'либ, организмнинг умумий ҳимоя кучлари-ни 
оширишга қаратилган булади. Носпецифик иммуногерапияда турли 
витаминлар, кон ва кон таркибий қисмлари, лиримидинлар, табиий ва 
синтетик полимерлар ва бошқалар қулланилади. Носпецифик 
иммунотерапия воситалари яллигланиш ҳодисаларини сусайтириб 
регенератор ва фагоқитар функқияларни кучайгириш йули билан 
организмнинг ҳимоя кучларини оширади.
Шундай килиб иммунотерапияда қулланиладиган воситалар 
асосан иммун системаларини жонлантирадиган воситалар — им-
муностимуляқия воситалари ва бу системани сусайтирадиган во-
ситалар — иммунодепрессив терапия воситаларидан иборатдир.
Гормонотерапия. Охирги йилларда юқумли касалликларни 
даволашда кортикостероидлар кенг қулланилмсқда. Юкумли ка-
салликлар огир утганда буйрак усти безларида ҳатор узгарищ-лар юз 
бериши ва улар фаолиятининг издан чиқиши энди .\амма-га маълум.
Бемор организмининг инфекцион-токсик таъсирларга қарши-лик 
курсатиш лаёқати бошқа омиллар билан бир каторда гипо-
физарадренал системага богликдир. Организмнинг юкумли касал-
ликка қа'рши курашишдаги физнологик воситалари куп жиҳатдан 
буйрак усти безининг фаолиятига боглиқ. Ьроун-Сёкар дегаи 
олим.нинг тажрибасига кура буйрак усти безлари олиб ташланган 
лайвон хдлок булади. Буйрак усти бези аста-секин сми-рилса 
(масалан бу безларда туберкулёз бошланса) Аддисон ка-саллиги 
пайдо булади. Аддисон касаллиги билан огриган бемор-ларга ҳар хил 
инфекциялар жуда осон юқади ва рийожланадн. Улар инфекцияларга 
деярли қаршилик курсатмайди.
Буйрак усти безидан қуйидаги гормонлар ажратиб 
РЛИНГДН
:
гидрокортизон, кортикостерон, альдостерон, дезоксикортикосте-рон. 
Стероид гормонлар синтез йули билан хўам олинган: кортизон, 
преднизон ва преднизолон, триамсинолон ва дексаметазон. 
Дексаметазон преднизолондан 7 марта кучли, гидрокортизон 
преднизолондан 4 марта кучсиз. Клиник практикада кортизон 
(гидрокортизон)' ва преднизолон кенг қулланиладн.
Гормонларнинг организмга таъсир механизми. Гормонлар оқ-сил 
модда синтезини сусайтиради ва парчаланишини кучайтира-ди: 
гаммаглобулинлар камаяди, бетаглобулин ва альбумкнлар купаяди.
Гормон билан даволанганда бемор организмида натрий тузла-ри 
туггланиб қолади, калий ва фосфор тузлари ташқариг? чиқа-рилади. 
Шу туфайли гормон тайинланганда беморга калий, кальқий ва 
фосфор тузлари бериладй.
Кортизон бемор организмидаги сенсибилизақия холатнни ка-
майтирадиган кучли доридир. У антителолар, шу жумладак ауто-
антителолар ишлаб чиқаришни камайткради. Умуман антиген
«3


антитело реакциясини сусайтиради. Бу реакциянинг суеайиши 
бактерия антигенига ва эндоген аллергекларга тааллуқлидир.
Кортизон фибробластларнинг қитоплазмасида жойлашади ва бу 
ўужайралар токсинлар таъсирига чидамли булади. Шу сабаб-дан 
хужайраларнинг парчаланиши ва эндоген аллергенлар пайдо булиши 
камаяди.
Кортизон қон капиллярлари деворини ва хужайра мембрана-сини 
мустаҳкамлайди, улар турли токсинлар таъсирига чидамли булади. 
Бу уз навбатида сенсибилизақияни камайтиради. Нати-жада 
интоксикақия ва иситма камаяди. Капилляр деворлари ва хужайра 
мембранасининг мустах_камланиши экссудақияни камайтиради. 
Яллирланиш учоқларида макрофаглар ўам камаяди.
Кортизон жарохатнинг битишини секинлаштиради. У инфекция 
учогини чеклйнишини сусайтиради ва иатнжада инфекция 
генерализаииясига. шароит турдиради.
Кортизон латент холда булган инфекцияларни зуриқтиради. Бу 
гормон лимфоид ту'қима фаолиятини сусайтиради: натижада 
лимфопения аникланади- Гаммаглобулин миқдори камаяди, им-
муногонез сусаяди. Умуман ҳамма иммунокомпетент ўужайралар 
сони камаяди.
Кортизон билан даволанганда антителолар титрлари камаяди. 
Лейконитлар. фагоқитлар активлиги сусаяди. Организмнинг ҳи-моя 
қувватининг камайиши қуйидагиларга борлиқ: !. Яллирланиш 
реакцияси жуда сусайиб кетади.
2. Антителолар синтези бузилади.
3.
Ретикуло-эндотелиал система фаолияти издан чиқади. 
4.
Узоқ вак;т гормон билан даволаниш огир инфекцион ка-
салликларнинг келиб чиқишига сабаб булади. 
Гормон препаратлари қон босимини кғ
г
таради. Баъзан эйфория ва 
уйкусизликка сабаб булади. Камдан-кам психозлар юз бериши 
мумкин. Гормонлар тайинлангаида бемор кайфиятн яхши булади. 
тухтйтилганда эса депрессия ҳолати юз беради.
АКТГ буйрак усти бези фаолиятини ю/чайтиради. Кортизон эса 
аксинча бу безнинг фаолиятини сусайтиради-
Мускул орасига ёки терн остига юборилган кортизон узоқ муддат 
таъсир қилади (7—10 кунгача).
Кортикостероид препаратлар гипофиз фаолиятини хам сусай-
тиради. Гормонотерапия узок муддат давом этса бир неча кун-дан 
бир неча ойгача чў'зилса) буйрак усти безининг гипофункқия-си ёки 
атрофияси юз беради. Гормонларни кучли интоксикақия холатида, 
буйрак усти безлари фаолиятининг танглиги юз бер-ганда 
(адинамия, қусиш, олигурия ёки анурия, коллапс), дифте-риянинг 
огир токсик формасида, сепсисда, тифларда, токсикоин-фекқияларда 
куллаш тавсия этилади.
Гидрокортизон ва преднизолон зардоб касаллигида, антибио-
тиклардан кейин ривожланадиган дори касаллигида, аллергия 
реакцияси юз берган бошка ҳолларда яхши натижа беради. Баъ-зи 
юқумли касалликлар натогенезида гиперсенсибилизақия ўола-
54


ти муҳим роль уйнайди. Тонзиллитдан сунг ривожланадиган гипе-
рергик реакция бунга мисол була олади. Маълумки, гепатит В 
ОРИР 
утганда гоҳо ривожланадиган жигар дистрофияси (гепато-қитларнинг 
куплаб емирилиши) нинг асосий омили аутоиммун жараёндир. 
Бундай ххғлатларда дарҳол иммун реакция кучини камайтириш учун 
гормонлар тайинлаш патогенетик асссланган даволаш усулидир. 
Юқумли касалликлар билан огриган бемор-ларда буйрак усти 
безлари 
фаолияти 
танглигига 
хос 
белгилар 
ани.қланиши 
гормонотерапияга эҳтиёж борлигини курсатади. Бе-морларни 
гормонлар билан даволаётганда ҳамма вакт- уларнинг зарарли 
таъсирларини назарда тутмоқ ва уларнинг қулланиши қанчалик 
асослангани хақида уйлаб курмоқ зарур.
Гормон билан даволашни бирданига тухтатиб булмайди. Гормонлар 
дозаси секин-аста озгинадан камайтириб бориладн. Маса-ла.н 
преднизолонни ҳар куни ярим таблеткрдан (12,5 мгр) камайтириш 
тавсия этилади. Яхшиси кечқурунги дозаси камайтириўади. 
Гормонлар бериш тухтатнлгзнда алоҳида синдром пайдо була-ди, 
яъни буйрак усти безининг гипофункқиясига хос симптомлар 
куринади: астения, мускулларнинг қувватсизлиги, депрес-
сия, чарчашлиқ куп сийиш ва баъзан коллапс. Бундай ҳолат юз 
Серганда кортизон ва аскорбин кислотанинг катта дозаси бери-лади. 
Қорин тифида ва вирусли гепатитда гормонлар қулланил-ганда 
касалликнинг зуриқиши ва реқидиви купроқ учрайди, қорин тифида 
ичакдан қон оқит купроқ булади. Гормонларни зарур бул-ганда 
ишлатилади ва 14 кундан ортйқ бермаслик тазсия қилина-ди.
Гормонлар билан" даволашда қуйидагиларга эътибор бериш керак:
1. Дозаси меъёрида булиши ва уни беморга беришни секин-аста 
камайтириб кейин тухтатиш; 2. Маўаллий ва умумий яллиг-ланиш 
жараёни қанчалик якдол куринган булса, шунчалик гормонлар билан 
даволашга асос куп булади.
Огир интоксикақия бултанда ва бош мия зарарланганда гор-
монлар тайинлаш тавсия этилади.
Юқумли касалликларнинг енгил формалари одатдагича утаёт-ган 
вақтларида гормонлар берилмайдн. Гормонлар тайинланган-да 
албатта антибкотиклар берилади.
Юқумли касалликлар огир утганда баъзан буйрак усти бези фаолияти 
бузилади: шок ҳолати ва коллапс юз беради. Қон боси-ми бетухтов 
пасайиб боради, бемор жуда қаттик бушашади, қу-сади, метеоризм, 
тахикардия, олигурия ёки анурия аниқланади, бемор карахт ҳолда 
ётади, температура пасаяди. Бунда". _,".ллар-да гормонотерапия 
билан бир қаторда шокка қарши чоралар амалга оширилади. Одатда 
бундай усул билан даволанганда 24—30 соат утгач температура 
пасаяди, интоксикақия камаяди, бемор-нинг аҳволи яхшиланади, 
бошқа симптомлар секин-аста йуқолади. Антибиотиклар таъсир 
қилмаган ҳолларда, гормонлар тайинлаш тавсия этилмайди. Гормон 
бериш тухтатилгач, беморга яна бир ҳафта антибиотик бериш давом 
эттирилади.
56


Инфёкқион касалликларнинг хроник формаларини даволашда 
бошқа усуллар ёрдам бермаган ҳоллардагина гормон тайинлана-ди. 
Зардоб касаллкгида, актибиогиклар билан даволашда баьзан юз 
берадиган токсик- аллергия .ўолатларида, вакцина юборилган-дан 
сунг баъзан юз берадиган огир реакция вак/гида гормонлар 
ишлатиладя.
Домиладор аёлларга гормон бериш такиқланади.
ЮўУМЛИ КАСАЛЛИКЛАР ПРОФИЛАКТИКАСИ
Юқумли касалликларнинг ривожланиши, одамлар орасида 
тарқалиши аввало кишилик жамиятининг ижтимоий ва иктисодий 
ривожланишига, аўолининг турмуш шароитига борликдир.
Асрлар утиши билан жамиятда юз берган узгаришлар билан бир 
қаторда юўумли касалликларда ҳам эволюқион жараён со-дир 
булган. Дар хил омиллар таъсирида касаллик қузратадиган 
бактериялар, вируслар ва содда жониворларнинг вирулентлик х'у-
сусиятлари узгарди- Уларнинг баъзи бирлари мутлақо йуўолди, 
у'рнига илгари учрамаган ва ташки муҳит шароитига мослангав 
ЙИГИ 
хиллари пайдо булди.
Шундай қилиб юқумли касалликнинг ҳам янги хиллари ву-жудга 
келди. Масалан, вирус қузгатадигаи СПИД касаллиги 1980 
йилларнинг бошида биринчи марта аникланди. У илгари учрамаган 
эди. Иккинчи томондан юҚумли касалликларга қ
а
Р
ши
олиб борилган 
профилактик тадбир-чоралар уз навбатида ер юзида 
х 
юқумли 
касалликлар руйхати ва манзарасини узгартирди.
Юқумли касалликларга қарши кураш соўасида киликган иш-
ларни ва эришилгая ютуқларии ўуйнлдгича изоҳлаш мумкин.
Мамлакатимизда 1919 йилда мажбурий равишда чечакка к
а
Р" ши 
эмлаш ҳақида декрет !ўабул қилинди ва унинг катижаси ула-роқ 1936 
йилда чечак мул л а ко тугатилди. Жаҳон соглиқни сак-лаш 
тэшкилотининг ташаббуси билан 1958 йилда бутун ер юзида чечакка 
ўарши ҳужум бошланди. Ер юзидаги ҳамма мамла-катларда аҳоли 
чечакка карши эмланди ва бу кураш медицина-нинг катта ралабаси 
билан якунланди. 1976 йилда бутун ер юзида бу қурқинчли касаллик 
бутун лай тугатилди Илгари у милли-онлаб кишиларнинг ёстигини 
куритган эди.
Мамлакатда олиб борилган малярияга карши тадбир-чоралар ҳам 
муваффакият билан якунланди. 1964 йилда Узбекистонда малярия 
асосан тугатилди. Бирок Осиё ва Африка мамлакатла-рида малярия 
ўалигача учраб туради.
Кана тарқатадиган энцефалит, кутуриш, полиомиелит, қиза-миқка 
қарши вакцина яхши натижа бермокўда. Масалан, вакцина 
ншлатнлгандан беря (1968 йилдан бери) қизамиқ билан орриш 
ҳоллари 11 баразар камайди.
Мамлакатимизда тошмали тиф. кўайталама тиф тугатилди, 
куйдирги .ўам жуда кам учрамокда Дифтерия, кукйуталга қарши 
кураш яхши натнжа бермокда.
56


Умумий чора-тадбирлар давлат томпнидан амалга оширилади. 
Бунда а холи турмуш шароитини яхшилаш, медицина хизматини 
такомиллаштириш. одамларнинг ишлаш ва дам олиш шароитла-риии 
кулайлашткриш, уй-жой шароитини талабга жавоб бера-диган 
ҚИЛИШ ва ту каби қатор бошқа тадбир-.чоралар кузда ту-тилади.
Махсус профилактик чора-тадбирлар 
СОРЛИҚНИ 
саклаш орган-
лари томоиидан амалга оширилади. Зарурият тугилганда бошқа 
ташкилотлар (ветеринария ходимлари, қишлоқ хужалик ташки-
лотлари) иштирок этади.
Ало.ўида хатарли юқумли касалликларга (вабо, улат каби-лар) 
қарши кураш чоралари хорижий мамлакатлар билан яқин 
хамкорликда амалга оширилади.
Профилактика чоралари уч йунзлишда олиб борилади: 1. Инфекция
манбаини зарарсизлантириш; 2. Касалликни юкиш йулларигги 
қиркиш; 3- Одамларда юқумли касалликларга қарши иммунитет 
хосил қилиш.
Инфекция мзнбаиии зарррсизлантириш учун аввало диагноз-ни 
барвлк/г аниқлаб беморни тезда касалхонага жойлаб уяинг 
организмидаги патоген микробни йуқстиш чораларини куриш кат-та 
зўамиятгга эгадир. Бактерия ташиб юрувчилар қаттиқ назо-ратга 
олинади. Улар санақия қилинади. Бемор фойдаланган бу-юмларни, 
идиш-товоклярни,кийим-кечакларни уётган хонани дезинфекция 
қилиш жуда муҳнмдир. Беморни яхши даволаш, имко-ни борича уни 
касаллик қузратгак бактериядан халос қилиш за-рур. Одатда бемор 
бутунлай согайгач маълум бир муддат утгач ва бактериологик 
текширувларда манфий натижа олингандан сунггина касалхонадан 
чиқарилади.
Инфекциялар учоқларида, юқумли касалликдан сорайган ки-
шилар ва айниқса озиқ-овқатга, ичимлик сувга алоқадор, болалар 
муассасаларида ишлайдиган ходимлар орасида бактерия ташиб 
юрувчиларни излаб топиш вақти-вақти билан маълум бир тар-тибда 
амалга оширилади. Топилган бактерия ташиб юрувчилар ишдан 
вакдинча 
четлаштирилади 
ва 
назорат 
остида 
қайта-қайта 
текширилади ва даволанад'и.
Беморлар билан контактда булган кишилар алохида назорат-да 
буладилар. Бу назорат юқумли касаллик инкубақион даври муддатига 
қараб аниқланяди.
Алохдда хавфли касалликларда (улат, вабо) беморлар билан 
контактда булган ҳамма одамлар махсус изоляторларга ётқизи-лади 
(обсервақия қилинади). Изоляторда сақлаш муддати касаллик 
инкубақия даврига 
боглщ. 
Масалан, улатда 6 кун, вабода 5 кундир.
Мамлакат чегараларини муҳофаза қилиш санэпидстанқиялар-га ва 
бошқа эпидемияга қарши ишлайдиган махсус муассасалар-га 
юклатилади. Бу муассасалар ҳамма денгиз, даре портларида, 
аэроқортлзрда катта темир йул станқияларяда ва шоссе йуллар 
ёқасида жойлашган булади. Хўозир бутун жахрн сорлкқни сақлаш
58


ташкилоти (Ж. С, Т) қуйидаги халқаро аҳамиятга эга касаллик-ларии 
назорат қилиб туради- Бу касалликлар икки гурухга бу\гси-надн: 1) 
халқаро медицина-санитария қоидалари доирасидаги касалликлар 
(улат, вабо, сариқ нситма); 2) Халқаро миқёсда назорат қилинадиган 
касалликлар (тошмали тиф, қайталама тиф, грипп, полиомиелит, 
малярия).
Ҳамма мамлакатлар Ж- С. Т. га юқорида қайд қилинган юқумли 
касалликлар хўакида мажбурий равишда ахборот бериб тураднлар.
Зооноз касалликларига қарши тадбир-чоралар ветеринария 
хизмати ходимлари билан ҳамкорликда олиб борилади. Касал-лик 
манбаи кемирувчи ўайвонлар (каламушлар, сичқонлар) болтан 
ҳолларда дератизақия чоралари амалга оширилади.
Юқумли касалликлар профилактикасида эпидемик жараён-нинг 
иккинчи босқичи — касалликнинг юкиш иулларини қирқиш мухим 
роль уйнайди. 5у йуналишда бажариладиган профилактик чоралар уч 
гурухга буливади. 1) санитария ва гигиенага таал-луқли тадбир-
чоралар; 2) дезинфекция ва 3) дезинсекқияга оид ишлар. Фекал-орал 
йул билан юқадиган ичак юкумли касаллик-ларида умумсанитария ва 
гигиена ҳолатшш назорат қилиш ва унинг бузилишига йул 
қуймзеликка қаратилган тадбирлар ва дезинфекция чоралари амалга 
оширилади. Аҳолининг санитария ва гигиена сохасидаги маданий 
савиясини кутариш биринчи даража-даги мухим чорадир.
Дезинфекция инфекция э/'чоқларида, жамоат жойларида (вокзал, 
транспорт воситалари, ётоқхоналар, купчилик фойдаланади-ган 
ҳожатхоналарда) амалга оширилади.
Ҳаво-томчи нули билан тарқаладиган касалликларда (қиза-миқ, 
дифтерия, скарлатина, менингококк инфекцияси, грипп ва бошқалар) 
инфекциянинг тарқалиш йулларнга таъсир қилиш жуда мураккаб ва 
мушкул вазифадир. Скарлатина ва дифтерияда дезинфекция чоралари 
қулланилади. Бошқа инфекцияларни қуз-гатадиган бактерия ва 
вируслзр 
ташқи муҳитда 
чидамсиз 
бул-гаилиги сабабдан 
дезинфекцияга эхдиёж булмайди.
Трансмиссив касалликларига қарши курашда дезинсекқия му-ҳим 
аҳамият касб этади.
Юқумли касалликларга қарши курашнинг учинчи босқичи — 
аҳолининг касалликларга нисбатан берилувчанлигини камайти-риш 
ёки бошкача айтганда касалликларга қарши курашиш қув-ватини 
купайтиришга қаратилган. Ахолининг умумий куч-қувва-тини 
купайтириш, улариинг турмуш шароитини, моддий имко-ниятларини 
яхшилаш жуда муҳимдир. Бундан тамщари одамлар-да эмлаш йу\гси 
билан юқумли касалликларга ўарши сунъий иммунитет ҳосил қилиш 
алоҳида уғин тутади. Актив сунъий иммунитет ххкил қилиш учун 
вакқива ишлатилади. Пассив сунъий иммунитет ҳоснл қилиш учун 
иммун зардоблардан фойдаланилади. Эмлаш учун вакцина тирик 
бактериядан ёки улдирилган бакте-риядан тайёрланади. Тирик 
микроорганизмдан тайёрланган вак-
19


/
қинани бириичи марта Э. Дженнер (1798 йилда) ишлатган. У 
одамга зарар қилмайдиган сигир чечагикинг ўузгатувчи омили 
билан одамларни чечакка қарши эмлайди. Уасса— лотин сузи 
бўлиб сигир маъносини англатади. Уасса сузидан вакцина ата-
маси олинган. Луи Пастер 1885 йилда қутуришга қарши эмлаш 
усулини тавсия қилди. Шу тарифа қатор юқумли касалликларга 
қарши тирик вакциналар билан эмлаш усуллари ишлаб чиқил-ди 
(қутуриш, туберкулёз, туляремия, полиомиелит, сариқ иситма, 
қизамиқ). Улдирилган вакциналар икки гуруҳга буликади. а) 
корлускуляр 
ва 
б) 
молекуляр-вакциналар. 
Корпускуляр 
вакциналар ҳар хил усул билан ҳалок қилинган патоген бактерия-
лардан таиёрланади. Бу вакциналар ичак инфекцияларида, кук-
йутал, тошмали тиф, Ку иситма, эннефалитлар, лептосперозларда 
и$лланилади. Улдирилган вакциналар тирик вакцинага қараган-
;и; кучсизроқ булади. Улар ҳосил қилган иммунитет 6-12 ой ут"-гач 
аста-секин сунади. Шу сабабдан эмлзшни қайтариб туриш за-
РУР-
Молекуляр вакциналар таркибида микроб хужайраси ёки 
токсиндак ажратиб олинган актигенлар охлади. Масалан, қорин 
тиф и бактернясининг — антигенидан тайёрлан'ган вакцина юқори --
фф'лтлк пренаратдир. Молекуляр вакцина ҳосил қилган имму-
'!:
:
гег узоқроқ сақланади. Ни.ўоят молекуляр вакцина кимёвий 
синтез усули билан олиниши мумкин.
Экзотоксин чикарадиган бактериялар қузгатадиган касаллик-
ларга қарши эмлаш учун анатоксин ишлатилади. Антигенлик ва 
иммуногенлик хусусиятини сақлаб қолган холдз токсигенлигини 
йуқотган токсин-анатоксин деб юритилади.
Зўозирги вакт-да дифтерия, қоқшол, ботулизм ва стафилококк 
анатоксинлари ишлатилади. Вакцина ва анатоксинлар терн юза-
сига, тери орасига, тери остига, бурун ичига ва 
ОРИЗ 
орқали юбо-
рилади. Охирги йилларда вакцинани нинасиз ва хаво орқали юбо-
риладиган усуллари кенг қулланилмокда. Охирги йилларда моле-
куляр биология ва ген инженериясига суянган ҳолда тайёрланган 
сунъ.чй вакциналар ҳам ишлатилмоқда.
Бир нечта бактериялар антигенларининг хусусиятини узкда 
мужассамлаштирган макро молекулалар комплексидан иборат 
синтетик вакцина қулланилганда бир нечта касалликка қарши 
иммунитет ҳосил булади.
Ген инженерия усулида вакцина рекомбинант бактерия систе-
масида синтезланган антигенлардан таиёрланади. Бундай усул 
гепатит В ва гриппга қарши вакцина олиш соҳасида катта 
перспективага эгадир.
Антиидиотипик вакцина олиш янги усулдир. Бу усул бараақт 
Ҳосил булган антителолар индукқия нули билан 'иккинчи навбат-
даги антителолар ишланишига сабаб булади. Демак барвак/г 
пайдо буладиган биринчи навбатдаги антиидиотипик антитело-
лардаи қатор бактерия ва вируслар қузгатаднгаи касалликларга 
қарши эмлаш учун вакцина тайёрлашда фойдаланиш имкони
60


аник
лан
ДИ. Хусусан шундай вакцина СПИДга қарши эмлашда 
катта истиқболга эгадир.
Вакцина юборилгач орэдан бир неча ҳафта утгач сунъий им-
мунитет хосил булади. Бу нақт организмда гуморал ва ҳужайра-
ларга мансуб химоя воситаларининг шаклланиши учун керакдир.
Сунъий пассив иммунитет ҳосил қилиш учун тайёр антитело-
лари булган қон зардоби юборилади (иммун зардоб-у-глобулин-лар). 
Бундай усул шошилинч равишда организмда иммунитет хр-сил 
қилиш зарурияти турилганда амалга оширилади. Масалан, 
жарохатланишдан сунг қоқшол ва газли гангрена антитоксик зар-
доблари юборилади. ўизамиқ билан орриган бемор билан кон-тактда 
булган одамга дарҳол қизамиққа қарши гаммаглобулин юборилади. 
Баъзан-бир вак;тда ҳам вакцина, хам зардоб ишлати-лади. Масалан, 
жароҳатланишдан сунг ҳам қоқшол анатоксини, ҳам қоқшолга қарши 
зардоб юборилади.
Юкумли касалликлар билан огриган беморларга медицина ёрдама 
курсатиш уч хил босқичда амалга оширилади: 1. Полик-линикаларда 
бу ишни терапевтлар ва педиатрлар бажарадилар. ? Район миқёсида 
бундай беморларга ёрдам курсатадиган мах-сус хизмат мавжуд. Бу 
хизматни 
юқумли 
касалхонадаги 
инфек-қионистлар 
ва 
полкклиникалардаги 
юқумли 
касалликлар 
каби-нетларида 
ишлайдиган врачлар бажаради. 3. Шаҳар ва вилоят-микёсида бу
иш махсус юқумли касалхоналарга юклатилади.
Поликлиникалардаги махсус кабинетда ишлайдиган врач ин-
фекқионистлар муайян бир худудда юқумли касалликларга қар-ши 
ҳамма тадбир-чораларни амалга оширишга раҳбарлик қила-дилар. Бу 
кабинет ходимлари юқумли касалликларни барвақт аниқлашга 
алоҳида 
эътибор 
берадилар. 
Касалхонадан 
чиқарил-ган 
реконвалесқентларни даволаш, диспансер куригидан утказиш 
сурункали беморларни назорат қилиб туриш, гижжа билан орриган 
кишиларни аниклаш ва даволаш ишлари ҳам ана шу каби-нетларга 
юклатилган. Поликлиникага бириктирилган худудда профилакткк 
эмлашни ҳам ана шу кабинет ходимлари амалга оширадилар. Ниҳоят 
бу кабинет ходимлари поликлиника худуди-да яшайдиган аҳоли 
орасида санитария-маориф ишларини олиб бооадилар.
Шаҳар ва вилоят юқумли касалхоналэрида ҳам уларга юклатилган 
вазифалар маълум бир тартиб доирасида амалга оширилади. Аввало, 
бу 
каФалхоналарда 
инфекцияни 
беморлардан 
бош-қаларга
юқмаслиги учун алохида чораларга эътибор берилади.
Юкумли касалхонада қуйидаги булинмалар булиши керак: 1) 
боксларга (алохида кичкина хоналар)га эга булган қабул хо-наси. 2) 
муайян бир инфекцияга мулжалланган булинмалар; 3) бокслардан 
иборат алохдда булинма. Бу булинма алохида хавфли юқумли 
касалликлар билан огриган беморларни ётқи-- зншга мулжалланган; 4) 
зудлик билан беморга ёрдам беришга ихтисослашган интенсив терапия 
ва реанимақия булинмаси ёки Палата; 5) хирургия булинмаси; 6) 
рентгенологии ва физиотера-
61


пе&тик булинмалар; 7) Клиниқ бактериологии, серологии, виру-
сологии, биохимик лабораториялар; 8) Марказлашгўн стерилизақия 
хонаси. 9) Патологик анатомия булинмаси. (Унинг ёнида мурда 
сақланадиган хона булиши керак).

Download 3,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   257




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish