Тиббиёт коюсий луғати



Download 0,94 Mb.
bet7/54
Sana21.02.2022
Hajmi0,94 Mb.
#23714
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   54
Bog'liq
qomusiy

ВЙРУС ТАШУВЧАНЛИК—К. Бактерия ва ви- рус ташувчанлик.
ВИРУСЕМИЯ — вируслар қўзғатадиган кўпгина юқумли касалликлар (чечак, сариқ касаллиги- нинг В тури ва б.) да қонда вируслар бўлиши. ВИРУСЛАР — хужайра тузилишига эга бўлма- ган, нуклеин кислоталар (ДНК ёки РНК) ва оқсил парда (капсид) дан ташкил топган жуда майда микроорганизмлар. Рус олими Д. И. Ива-


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1


49




новский топган (1892). Ҳозир ўзининг биологик, физик-кимёвий ва морфологик хусусиятлари б-н бир-биридан фарқ қиладиган 70 дан ортиқ В. тури аниқланган. Улар табиатда кенг таркалган бўлиб, одам, ҳайвон, ўсимлик ва ҳашаротларда учрайди. Фақат тирик организмларда ўзига хос шароитда яшашга мослашган. В. кўпгина юқумли ка- салликлар (кизамиқ, грипп, қизилча ва б.) ни қўзғатади.
ВИРУСЛАРГА ҚАРШИ МОДДАЛАР — вирус ларни ўлдириш ёки уларнинг ривожланишини сусайтириш мақсадида ишлатиладиган моддалар (оксолин, метисазон, идоксуридин, интерферон ва б.).
ВИРУСЛ И ГЕПАТИТ, эпидемик гепатит, инфекцион гепатит,Боткин касал- л и г и — жигар зарарланиши б-н кечадиган ўткир юкумли касаллик. В. г. нинг юкумли эканлигини биринчи марта С. П. Боткин (1888) аниқлаган. 2 тури бор. Инфекци- о н Г. да касаллик бемор ёки вирус ташувчидан асосан оғиздан (сув, таом ва б. орқали) юқади. Зардобли Г. да инфекция тиббий асбоб- ускуналардан ёки вирус ташувчи бемор конини қуйганда юқади. Касаллик аксарият секин бошла- нади: ' беморнинг дармони курийди, иштаҳаси йўқолади, кўнгли айнийди, кайт қилади, оёқ-кўл мускуллари зиркираб оғрийди. Беморнинг т-раси кўтарилади. Сийдик кизариб, пиво ёки аччик чой рангида бўлади, нажас оқимтир тусга киради. Бемор касалхонада даволанади. ВИРУСОЛОГИЯ — вирусларнинг тузилиши, биокимёси, таснифи, генетикаси, табиатда ри- вожланиши, сақланиши ҳамда муҳит таъсирида ўзгаришини ўрганадиган биологик ва табобат фани.
ВИРУСУРИЯ — вируслар кўзғатадиган кўпгина касалликларда бемор сийдигида вирус бўлиши. ВИРХОВ БЕЛГИСИ — чап ўмров суягининг юқори қирраси б-н тўш-ўмров-сўрғичсимон ўсиқ- чага ёпишган мускулнинг ташки бурчагида юзага келадиган ва ушлаб кўрилганда оғримай диган, бирок катталашган ғадир-будур лимфа безлари; меъда, баъзан қизилўнгач ва ичак ракида учрайди.
ВИССЛЕР—ФАНКОНИ КАСАЛЛ ИГИ — бо-
лаларда учрайдиган касаллик; шиддатли бошла- ниб, иситма чиқади, баданга аллергик тошма тошади, артралгия, полиаденит, жигар ва талок катталашиши б-н кечади.
ВИСЦЕРИТ— ички аъзоларнинг яллиғланиши. ВИСЦЕРОПТОЗ — к. Спланхноптоз.

ВИТАМИН БИЛАН ДАВОЛАШ — касалликлар- ни витаминлар б-н даволаш; мустақил даво усули сифатида (бирор витамин етишмаганда) ва б. даволаш усуллари б-н бирга кўлланилади. ВИТАМИН ЕТИШМОВЧИЛИГИ — одам истеъ- мол киладиган овкат таркибида витаминларнинг етарли бўлмаслиги, ичак микроорганизмлари томонидан витаминлар синтез қилинишининг па- сайииши ёки ўзлаштирилишининг бузилиши са- бабли келиб чиқадиган касаллик ҳолати. ВИТАМИНГА УХШАШ МОДДАЛАР — биато- гик таъсири ва ишлатилишига кўра витаминларга якин моддалар.
ВИТАМИНЛАР — одам организмининг фаолия- ти ва нормал моддалар алмашинуви учун зарур, овқат б-н жуда кам микдорда киритилиб турила-

  1. 7725


ВИТАМИ НЛАР


диган органик бирикмалар туркуми. Организм- да В. синтез килинмайди, улар етишмаганда гиповитаминоз,
овкатда бутунлай бўлмаганда авитаминоз келиб чиқади. В. организмда ко- ферментлар ҳосил килиб, каталитик функцияни бажаради. В. нинг кимёвий табиати ҳар хил, уларни эриш хусусиятига қараб икки туркумга бўлинади: сувда эрийдиган В., ёғда эрийди- ган В. Еғда эрийдиган В. га аосан А, Б, Е, К витаминлар киради. Сувда эрийдиган В. га Вь Вг комплекси, фолат кислота, ниацин ва никатина мид, пантотенат кислота, Вб, В12, С, Р, Н ва б. В. киради.
А витамин (ретинол) — антиксероф- тальмик В. кўриш жараёнида иштирок этади, кўз тўр пардасидаги ёруғликка сезгир пигмент — родопсин таркибида нур таъсирида турли ўзга- ришларга учрайди. Бу витамин етишмаганда характерли кўз касаллиги — ксерофтальмия, ке- ратомаляция, шапкўрлик (ғира-ширада яхши кўра олмаслик) юз беради. А витаминдан ташка- ри унинг аналоги А2 витамин ҳам мавжуд. Кимёвий жихатдан у дегидроретинол бўлиб, тузи кам сувлардаги балик жигаридан олинади.
В| витамин (тиамин, аневрин) — ан- тиневретик В., табиатда кенг таркалган, айниқса ачитқида, ўсаётган донда, окланмаган гуручда, унда, нўхатда бўлади. Бу витамин етишмаганда полиневрит (бери-бери касаллиги) келиб чиқади. В| витамин тиаминпирофосфат шаклида карбоксилаза, транскетолаза фермент- ларининг коферментини ҳосил қйлиб, пироузум кислота оксидланишида, моносахаридларнинг қайта синтезланишида хал килувчи роль ўйнайди.
Вгвинамин (рибофлавин) — сарикранг- ли флавин маҳсулоти, асосан боғланган шаклда флавиннуклеотид ва флавопротеидлар таркибида ачитқилар, жигар ва нўхатда бўлади. Ҳужайрада оксидланиш занжирида водород ташувчи сифати да қатнашади. Вг витамин етишмаганда (ари- бофлавиноз) ўсиш сусаяди, кўз, бурун, қулоқ атрофида дерматит ривожланади, соч тўкилиб кетади.
В« витамин (пиродоксин) жигар, буйрак, ачитки, донларда бўлади. Ҳайвонларда бу вита мин етишмаганда терида ўзига хос дерматит ву- жудга келади. Одамда Ве авитаминоз унча специфик ўзгаришлар бермайди. Вб витамин аминокислоталар алмашинувида катнашадиган бир катор ферментлар таркибига киради.
В12витамин (кобаламин) — камқонликка карши витамин. Таркибида 4 фоиз кобальт бор. Жуда кучли биологик таъсирга эга; изомерланиш, метилланиш реакцияларида, кофермент сифати- да, кон яратилишида иштирок этади. В12 витамин етишмаганда хавфли камқонлик келиб чиқади. Бу витамин меъда-ичакдан конга сўрилиши учун нормал меъда ширасида мавжуд ички омил — гликопротеин бўлиши шарт. Камконлик кўпинча мана шу омил етишмаслиги туфайли В12 витамин сўрилишининг пасайишп натижасида келиб чика- ди. Бу витамин ҳабвон тўқималари ва махсу- лотларида, тухумда ьа сутда бўлади.
Н витамин — биотин.
С витамин (аскорбаг кислота) — скор-


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1


50




Р ВИТАМИН


бутга қарши витамин. Айниқса ҳўл мева ва сабэавотларда, игна баргли дарахт япроқларида куп бўлади. Бу витамин иссиққа чидамсиз, юқори т-рада бузилади. Унинг овқатда етишмаслиги қон томирларининг шикастланиши, қон оқиши б-н ифодаланадиган лавша (скорбут) касаллигига сабаб бўлади. С витамин молекуласида иккита КЎШ боғ тутганлиги учун осон қайтарилади.
кучли қайтарувчи омилдир. Тиббиётда кенг кўлланилади. Синтетик йўл б-н глюкозадан олинади.
Р витамин (кальциферол
)—рахитга карши витамин. Кимёвий тузилиши бўйича стероидлар қаторига кирадиган, ёғда эрийдиган В. туркуми. Ҳаивон маҳсулотларида, балиқ мойида айниқса кўп бўлади. Провитамин — тўйинмаган стерол- лардан синтезланади. О витаминнинг асосий вакили 02 витамин (эргокальциферол) эргосте- риндан, 03 витамин (холекальциферол) 7-де- гидрохолестериндан ультрабинафша нур б-н шуъ- лалантирилганда ҳосил бўлади. Оз витамин жигар ва буйракда 12, 25-дигидроксихолесте- ролга ўтади. У одамда Бз витаминнинг актив шакли бўлиб, ўз табиатига кўра гормонларга яқин. витамин организмда кальций ва фосфор алмашинувига ва б. бир қатор жараёнларга таъсир этади. 02 витамин рахит касаллигининг олдини олиш ва даволашда ишлатилади.
Е витамин (а,>,)?,-т окофероллар) — кўпайиш витамини, антистерол. Еғда эрийдиган, хроман ҳалкасини саклайдиган В. туркуми. В. фаоллигига эга 8 та бирикмадан биологик энг фаоли а-токоферолдир. Е витамин етишмаганда бўғоз ҳайвонларда боласи нобуд бўлади, эркак ҳайвонларда уруғдонлар ва мускул атрофияси кузатилади. Бу витамин ёғ, жигар, тухум са- риғида бўлади.
г витамин — организмдаги ёғларнинг жуда зарур таркибий қисми; организмда синтез қилин- майдиган тўйинмаган ёғ кислоталар (линолат, линоленат, арахидонат кислоталар). Улар асосан ўсимлик мойларида учрайди. Ғ витамин етишмас- лигини тажрибада каламушда кузатиш мумкин.
К витамин иллохинон) — антиге- моррагик В. Еғда эрийдиган, турли узунлик- даги изопреноид занжирга эга нафтахинон ҳалқа- ли бирикмалар туркуми. К| витамин айникса яшил ўсимликларда бўлади. К2 витамин (филло- хинон) баъзи бактериялардан олинган, К3 вита- мин (менадион) провитаминдир. Қ витамин ўсимликларда нафас олиш занжирининг компо- ненти, мас., убихинон. Бу витамин етишмаганда қон ивиши омиллари, хусусан протромбин ҳосил булиши камаяди, натижада қон ивиши вақти чўзилади, қон оқишига мойиллик бўлади. К вита- мин препаратлари қон окишини тўхтатиш учун буюоилади.
р витамин ўтказувчанлик омили, ўсимлик флавонлари туркумига кирадиган бир гуруҳ моддалар (гесперидин, эриодиктин, хусусан кверцитин)ни ўз ичига олади. Бу флавонлар қон томири ўтказувчанлигини камайтириш хусусияти- га эга. Улар лимон, наъматак, чойнинг яшил япроғи, хом ёнғоқда гликозид шаклида учрайди.
Геморрағик диатезда, кўзнинг тўр пардасига қон қуйилганда, гипертония касаллигида кўлланилади


РР витамин (никотинамид) — никотин кислота амиди; ачитқи, кепак, гўшт ва жигарда кўп бўлади. Бу витамин етишмаслиги пеллагра касаллигига олиб келади. Пеллаградан ташкари, томирлар сикилиши, сурункали яраларни даво- лашда ҳам кўлланилади. РР витамин никотина- мид нуклеотидлари шаклида асосий дегидрогена- заларнинг коферменти НАД, НАДФ ҳолида ҳужайра метаболизмида кенг катнашади. ВИТАМИНЛАШ — 1) маълум аҳоли гуруҳлари (мас. , болалар, ишчилар ва б.)нинг витамин истеъмол килишларини кучайтиришга қаратилган тадбирлар системаси; 2) овкат маҳсулотлари ва тайёр овқатларнинг биологик кийматини ошириш мақсадида уларни витаминлар б-н бойитиш. ВИТАМИ НОЛОГИЯ — витаминлар ҳақидаги
таълимот.


ВИТЕЛЛИН — таркибида фосфор бўлган оқсил, липофосфопротеин; тухум сариғида бўлади. ВИШНЕВСКИЙ АНЕСТЕЗИЯСИ — маҳаллий оғриқсизлантириш усули; рус олимлари А. В. Вишневский ва А. А. Вишневскийлар таклиф этган. Бунда 0,25—0, 5% ли новокаин эритмаси тери ва тери ости ёғ катлами ҳамда ундан ичкаридаги қаватларга шприц б-н навбатма- навбат юбориб шимдирилади. Натижада опера- Ция килинадиган жойда оғриқсизлантирувчи модда рецепторлар ҳамда нерв толаларига бево- сита таъсир этади.
ВИШНЕВСКИЙ БЛОКАДАСИ — к. Новокаин блокадаси.



ВИШНЕВСКИЙ СУРТМАСИ — қорамой, ксеро-
форм ва канакунжут мойидан иборат суртма
дори; антисептик ва китиқловчи таъсирга эга.
Тиббиёт амалиётида турли жароҳатлар, йирингли
ва ётоқ яраларни даволашда боғлама ва тампон
ҳолида ишлатилади.
ВОДОРОД ПЕРОКСИД (син. : пергидрол,
гиперол ва б.) — антисептикларнинг оксидловчи
гуруҳига мансуб дори; шиллиқ қаватларнинг
яллиғланиши б-н кечадиган касалликлар (стома-
тит, ангина), шунингдек йирингли яраларни
даволашда ишлатилади.
ВОЛКОВ ШИНАСИ — уч ёшгача бўл ган бола-
ларда чаноқ суяги б-н сон суяги орасидаги
бўғимнинг туғма чикишини даволашда ишлатила-
диган шина. У орқа томондан тана ва чаноқни,
олд томондан қорин, оёқ ва болдирни қимирлат-
май ушлаб турувчи қисмлардан иборат

Download 0,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish