Тиббиёт коюсий луғати

Э^пид^ел*ик кератоконъюнктивит.
АДЕНОГИПОФИЗ — гипофизнинг олд бўлаги.
Ьу булакда тўққиз хил оқсил-пептид табиатига эга гормонлар ишлаб чиқарилади. Улар қаторига туқималарда кечадиган биокимёвий жараёнларни бевосита ростлаб турадиган соматотроп гормон (ўсиш гормони) ва танадаги бошқа ички секреция безлари фаолиятига таъсир этадиган троп (маъ- лум безларга йўналадиган) гормонлар, буйрак усти безининг пўст қаватини стимуллайдиган адренокортикотроп гормон, тиреотроп, фолликул


стимулловчи, лютеинловчи гормонлар, пролактин
ва б. киради. •
АДЕНОЗИН — аденин ва рибозадан иборат ки-
мевий бирикма; ферментлар, нуклеин ва адено-
зинфосфат кислоталар таркибига киради; томир
кенгайтирувчи хусусиятга эга; баъзи дориларда
хам А. бор
АДЕНОЗИНТРИФОСФАТ ҚИСЛОТА, адено-
зинтрифосфат, АТФ — аденозинга уч моле-
кула фосфат кислота қолдиқлари бирикишидан
ҳосил бўлган нуклеотид. Ҳужайрада энергия
алмашинувида марказий ўринни эгаллайди; энер-
гия ажратилиши б-н борадиган реакциялар
(оксидланиш, ачиш)да АДФ га бир молекула
ортофосфат кислота кўчирилиши орқали синтез-
ланади. АТФ нинг фосфат кислота колдиқлари
орасидаги иккита боғ — энергияга бой фосфат
боғлардир, энергия мана шу шаклда тўпланади,
ташилади, бошқа молекулаларга кўчирилади ва
энергия сарф қилиниши б-н кечадиган жараёнлар
(мускул қисқариши, ҳужайрада синтез реакция-
лари) да энергия ажратиб узилади.
АДЕНОЗИНФОСФАТ КИСЛОТАЛАР — адено-
зинмонофосфат (аденилат кислота), аденозинди-
фосфат (АДФ), аденозинтрифосфат (АТФ), аде-
нин нуклеотидлар. Аденозинмонофосфат қолдиғи
шаклида нуклеин кислоталар таркибида бўлади.
Аденин нуклеотидлар бир қанча коферментлар
(НАД, НАДФ, ФАД, Коэнзим А) шаклида
оксидоредуктазалар, синтетазаларнинг фаол тур-
кумини ташкил қилади, фосфокиназалар таркиби-
да энергияга бой фосфат туркумини ташийди.
АДЕНОИДИТ — бурун-ҳалқум муртагининг
ўткир ва сурункали яллиғланиши; кўпроқ ёш
болаларда учрайди. Стрептококк, стафилококк,
аденовируслар, шунингдек пневмококклар
кўзғатади. А. да ҳарорат кўтарилади, бурундан
нафас олиш кийинлашади, шиллиқ суюқлик
оқади, кулок оғрийди ва ҳ. к. Сурункали А. юқори
нафас йўлларининг бот-бот ўткир инфекцион
яллиғланиши оқибатида келиб чиқади.
АДЕНОИДЛАР — бурун-ҳалқум муртагининг
ортиқча ўсиб кетиши. Қўпроқ 2—12 яшар
болаларда учрайди; бунда бурундан нафас олиш
қийинлашади, баъзан у бутунлай бекилиб қолади,
эшшгиш қобилиятининг пасайиши, тишларнинг
нотўғри ўсиши ва организмда кислород етишмас-
лигига сабаб бўлади.
АДЕНОҚАРЦИНОМА — без эгтителийсидан ке-
либ чиққан хавфли ўсма.
АДЕНОЛИМФОМА — сўлак безларининг чиқа-
рув йўли эпителийси ва лимфоид тўқималаридан
ўсадиган хавфсиз ўсма. А. биопсия ва микро-
скопда текшириш йўли б-н аниқланади.
АДЕНОМА —- без эпителийсидан ривожланади-
ган хавфсиз ўсма; кўпинча сут бези, қалконсимон
без, овкат ҳазм қилиш аъзоларининг безлари,
гипофиз, буйрак усти ва простата безларида
учрайди. А. нинг ташқи кўриниши думалоқ,
юмшоқ қобиққа ўралган бўлади. А. хавфли
ўсмага айланиб кетиши мумкин.
АДЕНОМИОМА — хавфсиз ўсма; мускул ва без
ҳужаираларидан тузилган. Меъда-ичак ва жин-
сий аъзоларда кўпроқ учрайди, баъзан бачадонни
бутунлай эгаллаб олиб, хавфли ўсмага айланиши
мумкин.
АДЕНОМЭКТОМИЯ — простата бези аденома-
сини жарроҳлик йўли б-н олиб ташлаш.


№№№.21уои2.сот ки1иЬхопаз1




АДЕНОТОМ — аденоидларни олиб ташлаш учун ишлатиладиган ҳар хил катталикдаги пичоққа ўхшаш махсус ҳалқасимон асбоб. АДЕНОТОМИЯ — аденоидларни жарроҳлик йўли б-н олиб ташлаш.
АДЕНОФЛЕГМОНА — лимфа тугунларини ўраб турадиган клетчаткаларнинг кенг тарқалган йирингли яллиғланиши; одатда ўткир лимфаденит асорати сифатида намоён бўлади.
АДЕНТИЯ — кўпчилик ёки ҳамма тишларнинг бўлмаслиги. Туғма, орттирилган (шикастланиш еки касаланиш туфайли) ва ирсий А. фарк қилинади.
АДЕРМИЯ — ривожланиш нуқсони; терининг қисман ёки бутунлай бўлмаслиги.
АДИНАМИЯ — бирор орган ёки бутун организм ҳаракат фаолиятининг сусайиши ёки бутунлай тўхташи.
АДИПОЗО-ГЕНИТАЛ ДИСТРОФИЯ - гипота- ламус — гипофиз системасининг шикастланиши натижасида келиб чиқадиган касаллик. Бунда бемор семириб кетиб, жинсий безлар ривожлан- май қолади (гипогенитализм). Қасаллик кўпроқ 7 13 яшар ўғил болаларда учрайди, унга
ҳомиланинг инфекцияланиши, ўткир инфекцион касалликлар, мия шикастлари ва ўсмалари сабаб бўлиши мумкин; ўғил болаларнинг жинсий орган лари ривожланмайди, гавда тузилиши қиз бола- лар гавда тузилишига ўхшаш бўлади. Семириш, гинекомастия ва крипторхизм юз беради. Қизлар ҳайз кўрмайди.
АДИПОЦИТ—цитоплазмасида ёғ томчилари бўлган юмалоқ шаклдаги ёғ ҳужайраси. Еғ ҳужайралари тўпланиб ёғ тўқимасини ҳосил қилади. Гематоксилин-эозин б-н бўялган препа- ратларда ёғ хужайралари оқиш бўлиб кўринади. Улчамлари 30—70—120 мкм га боради.
АДНЕКСИТ (сальпингоофорит) — бача- дон найлари ва тухумдоннинг яллиғланиши. Касалликни турли патоген микроблар —- стафило- кокк, стрептококк ва б. қўзғатади. Бачадон ортиқ- ларига микроблар аборт, туғруқ вақтида, турли инфекцион касалликларда эса бошқа орган ва тўқималардан қон, лимфа томирлари орқали ўтади. Уткир ва сурункали А. фарқ қилинади. Белгилари: қориннинг пастки қисми ва қуймич соҳасида оғриқ, кўнгил айниши, қусиш, ҳарорат кўтарилиши ва б. Сурункали А. тез-тез қайтала- ниб туради. Бачадон найларининг яллиғланиши туфайли улар чандиқланиб, тўсилиб қолади, бу эса бачадондан ташқари ҳомиладорлик ёки бепуштликка сабаб бўлади.
АДОНИС—кўп йиллик ўт ўсимлик. Ер устки қисми ишлатилади. Таркибида юрак гликозидла- Ри, сапонинлар, флавоноидлар ва б. бирикмалар бор. Препаратлари юрак ва қон томирларининг сурункалн касалликларини, невроз, уйқусизлик, тутқаноқ ва б. касалликларни даваташда қўлла- нилади. •
АДРЕНАЛИН, эпинефрин —катехоламин гормон ва дори. Унинг 1-шакли физиологик фаол, углеводлар алмашинувига ва қон айланиши системасига таъсир қилади. А. буйрак усти безининг мағиз қаватида ва симпатик нерв системасида аминокислота тирозиндан ДОФА ва норадреналин орқали синтезланади. А. қонда глюкоза миқдорини оширади, қон босимини кўтаради, томирлар қисқаришини кучайтиради.


АДРЕНОРЕАҚТИВ 9


АДРЕНАЛЭҚТОМИЯ — буйрак усти безини олиб ташлаш. Буйрак усти бези ўсмаси ва Иценко-Кушинг касаллигининг оғир ҳолларида килинади.
АДРЕНОБЛОКАТОРЛАР — норадреналинга сезгир бўлган адренорецепторлар б-н боғланиб, уларга норадреналин (адренергик нервларда импульсларнинг ўтишини таъминловчи медиатор) ҳамда шу рецепторларни қўзғатиш хоссасига эга бўлган дори воситаларининг таъсирига тўсқинлик қиладиган препаратлар. А. га альфа-адренобло- каторлар (фентоламин, тропафен, дигидроэрго- токсин, празозин), бета-адреноблокаторлар (ана- прилин, окспренолол, метопролол) ҳамда альфа- ва бета-адреноблокаторлар (лабеталол) киради.
Альфа-адреноблокаторлар — эндартерит, Рейно касаллиги, феохромацитомада; бета-адре- ноблокаторлар (асосан анаприлнн) стенокардия, гипертония касаллиги ва юрак аритмияларида; альфа- ва бета-адреноблокаторлар эса кон босими ошиб кетганида қўлланилади. АДРЕНОГЕНИТАЛ СИНДРОМ — кортикосте- роидлар биосинтези учун зарур ферментларнинг туғма нуксони оқибатида юз берадиган клнник симптомлар комплекси. Унга буйрак усти бези пўст каватининг туғма вирилизацияловчи ги- перплазияси сабаб бўлади. А. с. нинг вирилизация- ловчи хилида қонда кортизол миқдори деярли кам бўлиб, андрогенлар кўпайиб кетади. Бунда киз ҳомиланинг ташқи жинсий органлари ўғил ҳомилага хос белгиларга эга бўлади. Бола гуғилганидан кейин вирилизация давом этади, гавда тузилиши эркаксимон бўлиб, сут безлари ўсмайди ва ҳайз кўриш бўлмайди. Уғил ҳомила- нинг жинсий органлари тез ривожланади ва бола туғилганидан кейин барвақт балоғатга етади.
А. с. нинг туз йўқотиш оқибатидаги хили учун кортизол ва альдостерон метаболизмида кузати- ладиган анча чуқур ўзгаришлар хосдир. Бу гормонлар миқдори жуда кам бўлиб, беморда буйрак усти бези пўст қаватининг етишмовчилик клиникаси рўй беради. Чакалокда сохта хунаса- лик белгилари, организм дегидратацияси (натрий йўқотиш натижасида), кейинчалик юрак-томир етишмовчилиги кузатилади ва бола юрак тўсат- дан тўхташи натижасида нобуд бўлиши мумкин. АДРЕНОҚОРТИҚОТРОП ГОРМОН (АҚТГ) — қ. Кортикотропин.
АДРЕНОМИМЕТИҚ МОДДАЛАР — адреноре цепторларни қўзғатувчи моддалар; норадреналин ва адреналин медиаторлари каби таъсир этади. Улар қон босими тушиб кетганда (мезатон), бронхиал астмада (изадрин) ва б. ҳолларда ишлатилади.
АДРЕНОРЕАҚТИВ СИСТЕМА — ҳужайралар- нинг адренергик медиаторлар (норадреналин, адреналин, дофамин) б-н ўзаро муносабатга киришувчи ва унинг энергиясини ўзига хос таъсир энергиясига айлантирувчи биокимёвий тузилма- лари. А. с. а- ва р-адренорецепторларга бўлинади. а,- адренорецепторлар норадреналинга кўпрок сезувчан бўлиб, қўзғалганида қон томирлар тораяди, бачадон, талоқ қисқаради, кўз қорачиғи кенгаяди. р-адренорецепторлар эса изадринга кўпроқ сезувчан бўлиб, қўзғалганида қон то-


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

10

АДСОРБЕНТ


мирлар кенгаяди, бронхлар бўшашади, юрак кискаришлари тезлашади ва б.
АДСОРБЕНТ — адсорбцияловчи, турли модда- ларни ютиш қобилиятига эга сунъий ёки табиий модда, жисм. А. нинг сатҳи фаол бўлиб, модда- ларни газ ва суюқликлардан шимиб олади. АДСОРБЦИЯ — бирор модданинг газсимон му- ҳитдан ёки эритмадан суюқлик ёки қаттиқ жисм сатҳига ютилиши. Адсорбцияланган модда иккин- чи модданинг барча ҳажмига сўрилади. АДСОРБЦИЯЛОВЧИ МОДДАЛАР — жадал шимиб олиш хусусиятига эга бўлган дорилар; меъда-ичак йўлини заҳарли моддалар ва ортикча газлардан халос этиш мақсадида ишлатилади (мас., фаоллаштирилган кўмир). АДЪЮВАНТЛАР — антигеннинг иммуногенетик таъсирини оширувчи, ўз табиатига кўра келиб чикиши турлича бўлган моддалар. Антигенлик хусусиятига эга бўлган ва бундай хусусиятга мутлако эга бўлмаган А. (мас., минерал тузлар, ёғлар, аччиқтош ва ҳ. к.) мавжуд.
АЁЛЛАР НАСЛСИЗЛИГИ — балоғатга етган аёлларда насл қолдириш (ҳомиладор бўлиш) қобилияти бўлмаслиги.
АЖИН — терининг буришиб қолиши, унда майда илонизисимон эгатчалар пайдо бўлиши. А. кўпин- ча қари кишиларда яқкол кўзга ташланади. АЗАТИОПРИН (син.: имуран)—кимёвий тузи- лиши ва биологик таъсирига кўра меркаптогту- ринга яқин дори модда; цитостатик ва иммуно- депрессив хоссаларга эга. Асосан органларни кўчириб ўтказишда тўкималар мос келмаслигини бартараф этиш мақсадида кўлланилади, шу- нингдек «аутоиммун» касалликлар ҳисобланган носпецифик ревматоид полиартрит, носпецифик ярали колит, сурункали гепатитда ишлати- лади.
АЗООСПЕРМИЯ — уруғ суюқлиғи (шаҳват) да сперматозоидлар бўлмаслиги. Уруғ безларининг нуксонлари, икки томонлама крипторхизм, мояк истискоси, варикоцеле, мояк яллиғланишида кузатилади. Паротит, сўзак, сил, сурункали алкоголизм, диабет ва б. дан кейин ҳам бўлиши мумкин. Ҳакиқий (уруғ ишлаб чиқармагандаги) ва сохта (сперматозоидларнинг ўтиш йўли бекилган- да) А. фарк қилинади.
АЗОТ, N —Д. И. Менделеев кимёвий элементлар даврий системасининг V группа элементи. Атом сони 7, атом массаси 14. Ҳамма организмларда асосан оқсил ва унинг унумларида доимо мавжуд бўлган биоэлемент. Молекуляр (N2) шаклида ҳавонинг 78 % ини ташкил қилади.
АЗОТ МУВОЗАНАТИ — организмга бир кеча- кундузда овқат таркибида кирган умумий азот б-н ундан ташқарига чиққан умумий азот орасидаги фарқ. Ўсаётган ёш организм мусбат Аз. м. га эга, яъни унинг ташкарига чиқараётган азоти қабул қилган азотидан кам. Етилган катта организм тўла Аз. м. да бўлади. Яъни бир кеча- кундузда қабул қилинган азот микдори ташқари- га чиқарилган азот миқдорига тенг бўлади. Манфий Аз. м. овқат б-н кабул килинган азот етишмаганда, айниқса айрим аминокислоталар овқатда етарли бўлмаганда, баъзи касалликларда кузатилади. Бунда ташқарига чикарилган умумий


азот овкат б-н қабул килинган азотдан ортиқ бўлади.
АЗОТ (1)-ОКСИД — азотнинг кислород б-н ҳосил килган бирикмаси; нафас йўллари орқали бериладиган наркоз воситаси бўлиб, жаррОҲ- ликда, миокард инфаркти ва б. ҳолатларда оғриқсизлантирувчи модда сифатида ишлатила- ди.
АЗОТЕМИЯ — оксил алмашинуви натижасида ҳосил бўладиган азотли маҳсулотларнинг қонда ортикча кўпайиши. Буйрак касалликларида, тўқима оқсиллари кўпроқ парчаланганда (мас. куйиш, жароҳатланиш, кенг яллиғланиш оқибати- да), организмда оқсил алмашинуви чикиндилари тўпланиб колганда (мас., буйрак касалликлари, сийдик йўли тикилиб колиши туфайли сийдик чикиши кийинлашганда) кузатилади. АКАЛЬҚУЛИЯ — санай олмаслик. хисоблаш қобилиятининг бузилиши; бунда бемор оддий санокни ҳам билмайди, сонларни бетартиб айта- ди, оддий ҳисоб-китобларни бажара олмагани ҳолда, саноқ б-н боғлиқ бўлмаган фикрларни тўғри баён килади. А. бош мия чап ярим шарлари тепа-энса қисмининг ўчоқли бузилиши натижаси- да юз беради.
АКАНТОЗ — сўрғичлараро ўсимталарнинг уза- йиб кетиши б-н тери эпидермиси ва шиллик кават эпителийсининг қалинлашиши. Пролиферацион ва ретенцион А. фарк килинади.
АКАНТОМА — тери, шиллиқ ва шиллиқ ости пардаларининг эпителиал бириктирувчи тўкима- ларидан ривожланадиган хавфсиз ўсма. Баъзан хавфли ўсмага айланиши ҳам мумкин. АКАНТОЦИТ — 5—10 та узун ингичка тиканси- мон ўсиқларга эга эритроцит; абеталипопротеине- мияда кузатилади.
АКАРДИЯ — ривожланиш нуксони; юракнинг туғма бўлмаслиги.
АКАРИАЗ — кана чаққанда пайдо бўладиган дерматозоонозларнинг умумий номи. Касалликда оёқ-қўлларга, шунингдек бадан терисига кўплаб майда тугунча, пуфакча ва б. тошмалар тошиб, улар қаттик қичийди. Қўтир ва фолликулали демодикоз ҳам А. га киради.
АКАРИЦИДЛАР — каналарни кириш учун иш- латиладиган кимёвий моддалар.
АКАТИЗИЯ — беҳаловатлик; бунда бемор бир жойда қўним топиб ўтира олмайди, доим баъзи бир ҳаракатлар қилиб (ўтириб-туриш, ёнга кийшайиш, эгилиш, елпиниб қўйиш ва ҳ. к.), ўз гавдасининг ҳолатини ўзгартириб туради. А. га нейролептик дориларни суиистеъмол қилиш сабаб бўлади.
АКИНЕЗИЯ — фаол ҳаракатлар бўлмаслиги; бунда беморнинг ҳаракатланиш жараёни сусаяди. Шунинг учун ҳам у камҳаракат бўлиб колади. Бош мия тукималарининг яллиғланиши, тушкун- лик ҳолатлари, айрим дориларни суиистеъмол қилиш ва б. сабаб бўлади. А. да мускуллар таранглашади, титраш-қалтираш аломатлари паидо бўлади, юз мускулларининг қотиб колиши натижасида беморнинг юзидаги имо-ишора туйғулари сезилмайди, у юриб кетаётганида қўллари мутаносиб ҳаракат қилмай, худди қамчи- дай осилиб қолади, тупук ютиш кийинлашади, оғиздан сўлак окади ва б.
АКИНОСПЕРМИЯ — уруғ суюклиғи (шаҳват) да сперматозоидларнинг ҳаракатсизлиги.


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

АККЛ ИМАТИЗАЦИЯ — к.. И қлимга моСланиш. АКОАЗМАЛАР — эшитиш алданишлари (галлю- цинацияси) нинг энг оддий тури; бунда беморлар атроф муҳитда айни вақтда ҳақиқатан ҳам йўқ бўлган оддий товушлар (шовқин, тиқиллаган ёки гумбирлаган товушлар)ни эшитади. АКОНИТИ Н — аконит ўсимлигининг тугунаги ва илдизидан олинадиган, кучли заҳарли хоссага эга бўлган алкалоид. Ўзи ёки унумлари баъзи мураккаб дорилар таркибига кўшилади. АКРАНИЯ — ривожланиш нуксони; калла суяги гумбазининг бўлмаслиги.

АКРИХИН (син.: мепакрин гидрохлорид, ме- пакрин) — кимёвий тузилишига кўра акридин унумларидан бири; асосан безгак касаллигини даволашда ишлатилади.
АКРОАЛГИЯ — вегетатив нерв системасининг периферик қисми зарарланиши туфайли қўл-оёк бармоқларининг тутиб-тутиб оғриши. АКРОАНЕСТЕЗИЯ — қўл-оёқларда сезувчан- ликнинг йўқолиши; ангиотрофоневроз ва поли- невритда кўзатилади.
АКРОГИДРОЗ — кафт ва оёқ тагининг ҳаддан ташқари кўп терлаши.
АКРОМЕГАЛИЯ — гипофиз ўсиш гормонини ор- тикча ишлаб чиқариши натижасида келиб чика- диган эндокрин касаллик. Характерли белгила- ри: бош оғриғи, жинсий безлар фаолиятининг бузилиши, дармонсизлик, ташқи киёфанинг ўзга- риши (бурун, жағ суяклари, қош усти равоғи ва қўл-оёқ панжаларининг ҳаддан ташқари ўсиб кетиши), ички органларнинг катталашиши, мод- далар алмашинувининг бузилиши. АКРОПАРЕСТЕЗИЯ — қўл-оёклардаги сезув- чанлик хусусиятинннг ўзгариши ёки бузилиши. Ангиотрофоневроз, полиневрит ва б. касалликлар- да кузатилади.
АКРОСОМА — сперматозоид бошчаси устидаги ғилофча. Зич танача шаклида ётади. А. уруғла- ниш учун зарур тузилма. А. да тухумҳужайра кобиғинй емирадиган гиалуронидаза ферменти бўлади.
АКРОТИЗМ — қон томирини пайпаслаб текшир- ганда пульснинг йўқлиги ёки сезилмаслиги. Қон томир касалликларида кузатилади.
АКРОФОБИЯ — баландликдан, баланд жойлар- га кўтарилишдан қўркиш; бош айланиши б-н ке- чади. Қўпинча неврастения касаллигида кузати- лади.
АКРОЦЕФАЛИЯ, акрокефалия — ривож- ланиш нуксони; бошнинг чўзинчок бўлиб ёнга ва тепага ғайритабиий ўсиб кетиши. Калла суяги чокларининг барвакт бирикиб, битиб кетиши натижасида рўй беради.
АКРОЦИАНОЗ — юрак етишмовчилиги, венада кон димланиши, кон айланишининг бузилиши ва б. натижасида қўл-оёқ бармоқлари терисининг кўкариши.
АКРОЭСТЕЗИЯ — оёк-кўлнинг ўта сезувчан бўлиши.
АКСИРИШ — мураккаб ҳимоявий рефлектор ҳаракат. Бурун шиллик пардасининг турли ҳидли моддалар таъсирида, шунингдек бошқа сабаблар- га кўра китиқланишидан келиб чиқади.
АКСОН — нерв толаларининг ўқи; нерв ҳужайра- ларининг узун ўсимталари. А. ҳужайрадан кела- ётган импульсни ўз толаси орқали бошқа нерв ҳужайрасининг дендритига етказиб ва уцдан


АҚУШЕРЛИҚ 11


тегишли ҳужайра танасига ўтказиб бера- ди.
АКТИВАТОР (вирусологияда) — ҳужай- рада вируслар кўпайишини тезлаштирадиган ёки уларнинг касаллик қўзғатиш хусусиятини ошира- диган органик моддалар.
АКТИВЛАНГАН ҚЎМИР (фаоллашти- рилган кўмир) — адсорбцияланувчи мод- даларни жадал шимиб олиш хусусиятига эга дори; усимлик ёки ҳайвон тўкималаридан олинади, шимиб олиш сатҳини ошириш мақсадида атайлаб майдаланади. Киши овқатдан, оғир металл тузла- ри ҳамда алкалоидлардан заҳарланганида, газ тўпланиб қолиб ичак дам бўлганида. (метео- ризмда) ва овқат ҳазми бузилганда ишлатилади. АКТГ—адренокортикотроп гормон (қ. Қорти- котропин).
АКТИН — мускул толасининг оқсилларидан би- ри. Мускул оқсилларининг 12—15 фоизини таш- кил этади. Мускул толасининг асосий оксили — миозин б-н қўшилиб, мускул кискаришини таъ- минлайдиган актомиозин комплексини ҳосил қилади. А. бир-бирига ўтадиган икки шаклда: глобулинли (Г-актин) ва фибринли (Ф-актин) шаклда бўлади.
АКТИНОМИКОЗ — одам ва ҳайвонларда учрай- диган юкумли касаллик; шуъласимон замбу- руглар — актиномицетлар қўзғатади. А. аксари юз, тил, бўйин, қорин ва кўкрак қафасида бўлади. У пайдо бўлган жойнинг таги каттиқ тортиб, берчлашади ва мадда йиғиб, кейинчалик ёрилади. Буқда ярадан йиринг чиқади ва яра битганидан кейин ўрни чандик бўлиб қолади. Ўпка А. ида кўкрак қафасида оқма пайдо бўлади. АКТИНОМИЦЕТЛАР (нурсимон з а м б у - р у г л а р ) — ипсимон шохланадиган грам-мусбат микроорганизмлар, улар бактериялар ва замбу- руғлар оралиғидаги катта бир гуруҳни ташкил этади; табиатда кенг тарқалган. Баъзилари одам ва ҳайвонларда яшайди (актиномикоз, сил, дифтерия ва б. касалликларни қўзғатади) ва ўсимликларда паразитлик килади. Антибиотиклар (мас., стрептомицин), пигментлар, витамин- ларни ҳосил қилувчи турларидан микробиология саноатида фойдаланилади.
АКТОМИОЗИН — мускул толаларида бўладиган мураккаб оқсил; мускулларнинг қисқара олиши шу оқсилларга боғлиқ. Актин ва миозиндан ташкил топган.
АКТОПРОТЕКТОРЛАР — одамнинг иш кобилия- тини кучайтирувчи моддалар (гутимин ва б.). Улар организмнинг кислород етишмовчилигига ва ташқи муҳит ҳароратига бўлган қаршилигини оширади.
АКУЗАЛГИЯ — кулоклаги санчиксимон оғрик.
АКУШЕР-ГИНЕКОЛОГ — хотин-қизлар касал- ликларининг олдини олиш ва уларни даволаш б-н шугулланадиган мутахассис шифокор. АКУШЕРКА — ҳомиладор ва кўзи ёриётган аёл- ларга шифокор ҳамкорлигида ёки ўзи мустакил тиббий ёрдам кўрсата оладиган ўрта махсус маълумотли ходим.
АКУШЕРЛИК — клиник тиббиёт соҳаси; ҳомила- дорлик, тўғрук ва туғрукдан кейин (чилла даврида) аёл организмида кечадиган физиологик


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

12 АҚЦЕЛЕРАЦИЯ

ва патологик жараёнларни ўргаяади; туғруққа ёрдам бериш, ҳомиладорликка алоқадор ка- салликлар, туғруқ, туғрукдан кейин юзага келиши мумкин бўлган асоратларнинг олдини олиш, шунингдек янги бўшанган аёл, хомила ва чака- локка хос касалликларни даволаш ва олдини олиш усулларини ишлаб чикади. АКЦЕЛЕРАЦИЯ— 1) ривожланиш биология- си — эмбрион ривожланишининг муайян боскичи- да унинг айрим кисмлари шаклланиШининг тезлашуви; 2) болалар ва ўсмирларнинг анча олдинги йиллардаги тенгқурларига нисбатан тез ўсиши ва эрта балоғатга етиши.
АЛАКРИМИЯ — кўз ёшининг қуриб қолиши, кўзни юмиб очганда кақроқлнк сезилиши. Кўз шиллиқ ва мугуз пардаларининг куриб, калинла- шиши ва кўриш қобилиятининг пасайиши. Жуда кам учрайди.
АЛАЛИЯ — бош мия катта ярим шарларидаги нутқ зоналарининг чала ривожланиши ёки за- рарланиши сабабли болаларнинг «тили чиқмасли- ги* ёки тузук гапира олмаслиги. А. нинг мотор ва сенсор хили фарк қилинади. М от о р А. да бола кам ва нотўғри гапиради, нуткни тушунади. С е н с о р А. да бола атрофдагиларнинг нутқини ёмон тушунади ёки мутлақо тушунмайди. АЛАНИН — қ. Аминокислоталар.
АЛАҲЛАШ, делирий —онг ўзгаришининг бир тури; воқеаларни англаш кобилиятининг бузилиши. А. вақтида бемор кўпинча безовтала- ниб, кўзига турли-туман қўрқинчли нарсалар (мас., ҳайвонлар) кўринади, уни айбловчи, ҳақоратловчи товушлар эшитади, атрофидаги ҳамма нарса ўзгариб кетгандек туюлади. Бемор кўзига кўринган нарсаларни, қулоғига эшитилган товушларни кўпинча ёдида сақлаб қолади. Аммо атрофида содир бўлган воқеаларнинг ҳаммасини эслай олмайди. А. бир неча соатдан 3—5 кунгача давом этиб, баъзан қайталаниб туради. АЛГЕЗИМЕТР — огриқни «ўлчаш» асбоби; кли- ника амалиётида кўлланилади.
АЛГЕЗИЯ — огриқ сезувчанлик; бу тери огрик сезувчанлигининг йўколиши (аналгезия), камайи- ши (гипоалгезия), гайритабиий сезги пайдо бўлиши (дизалгезия) кўринишида намоён бўлади АЛЕКСИЯ — ўқий олмаслик; бош мия қобиғи олий фаолиятининг бузилиши кўринишларидан бири. Бош мия пўстлогининг қайси қисми шика- стланганига қараб А. турлича бўлади. Мас., бош мия чап яримшари чакка қисмининг тепа пушта- даги пўстлоғи зарарланса, бемор ўзига нотаниш бўлган сўзларни ўкий олмайди; чап яримшар ҳаракат майдонининг пастки кисми зарарланса, бемор ҳарфларни таний олсада, уларни бир- бирига кўшиб ўқий олмайди; бош миянинг энсд қисмида ўзгариш юз берган бўлса, кўриш маркази заифлашиши ва ҳарфларни тўгри ўзлаштира олмаслик оқибатида бемор ҳарфларни алмашти- риб юборади. Бундай ҳол л и т е р а л А., сўзларни чалкаш таниш в е р б а л А. деб аталади. АЛИГНИН — нина баргли дарахтларнинг ёғоч кисмидан олинадиган юмшоқ, когоз варақларига ўхшаш материал. А. гигроскопик пахта ўрнида, шунингдек ампула ва б. ни ўрайдиган арзон материал сифатида ишлатилади.


АЛИЕНОФОБИЯ — жинни бўлиб колишдан кўркиш, «аклдан озиш» хадиксираши; мияни чулғаб олган кўрқувлар каторига киради. Бемор назарнда гўё унда руҳий хасталик бошлангандек бўлаверади. Баъзан (Блейлер касаллиги- да) А. ҳакикатан ҳам рухий хасталикнинг илк белгиси бўлиши мумкин.
АЛИКВОРЕЯ — орқа мия суюқлиғининг етиш- маслиги; бош мия томкрларн чигали зарарланган- да кузатилади.
АЛИМФИЯ — аслида организмда мутлок лимфа бўлмаслиги; лекинА. деганда организмнинг бирор органи ёки тўкимасида лимфа миқдорининг ниҳоятда камайиб кетиши тушунилади. АЛКАЛОЗ — организмда кислота-ишкор мувоза- нати бузилиб, қоннинг ишқорийлик хоссаси ортиши (қонда водород ионлари концентрацияси- нинг камайиши). Газли, газсиз, компенсация- ланган, компенсацияланмаган ва б. хил А. фарк килинади. '
АЛКАЛОИДЛАР — ўсимликларда, камдан-кам ҳолларда ҳайвонот организмида учрайдиган, асос (ишқор) хоссасига эга бўлган азотли мураккаб органик бирикмалар. А. одам ва ҳайвонлар организмига, айникса нерв системасига физиоло- гик таъсир этиши сабабли тиббиётда дори сифатида (мас., кофеин, морфин, эфедрин ва б.) ишлатилади. А. ни кўп қабул қилиш (тера- певтик дозадан кўпрок) заҳарланишга олиб келади.
АЛКАПТОНУРИЯ — аутосом-рецессив йўл б-н наслдан-наслга ўтадиган ирсий касаллик; унга гомогентизиназа ферменти фаоллигининг сусайи- ши туфайли тирозин алмашинувининг бузилиши сабаб бўлади. Касалликда катта ёшдаги одамлар организми тўкималарида гомогентизат кислота тўпланиб, сийдик б-н кўплаб ажралади, тўқима- лар пигментланади ва артроз пайдо бўлади. Болаларда эса асосан сийдик, баъзан кулоқ кири кора рангга киради.
АЛКИЛЛОВЧИ МОДДАЛАР — асосан ўсма (рак) касаллигида ишлатиладиган дорилар (хлор- этиламин, этиламин ва б.). Уларнинг қўпчилиги цитостатик ва цитотоксик таъсир кўрсатиб, ҳужай- раларнинг бўлинишини тўхтатиш хусусиятига эга, шу б-н бирга кон ишлаб чикаришга салбий таъсир кўрсатади.
АЛКОГОЛИЗМ — ашаддий ичкиликбозлик; мун- тазам равишда меъёридан ортиқ спиртли ичим- ликлар ичавериш (алкоголомания). Алкоголга жисмоний ва руҳий жиҳатдан тобе бўлиш, руҳий ва ижтимоий жиҳатдан тубанлашиш, ички орган- лар, марказий ва периферик нерв системасининг касалланиши, моддалар алмашинувининг издан чиқиши б-н кечади. Мудом ичиб юриш (сурункали алкоголизм) инсон организмининг ҳамма систе- малари ва органлари фаолиятига путур етказади. АЛКОГОЛЛАР — тўйинган ва тўйинмаган угле- водородларнинг молекуласида битта гидроксил группаси бўлган ҳосилалари. А. тиббиётда, асосан эритувчи ва дезинфекцияловчи восита сифатида ишлатилади.
АЛКОГОЛОМАНИЯ — спиртли ичимликлар ичишга берилиб кетиш (к. Алкоголизм). АЛЛАНТОИС — юкори даражада тузилган чайвонлар эмбрион пардаларидан бири. Энто- дерма ва мезодерманинг висцерал варағидан ҳосил бўлиб, орқа ичак деворининг ўсиғи шакли-


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1




да ривожланади. Амнион б-н сероз парда орасида жойлашади. Эмбрионда нафас олиш, чикариш, озиқлантириш вазифасини бажаради. А. девори- даги кон томирлари эмбрион б-н ташки муҳит ўртасидаги газ алмашишини ёки эмбрионнинг она организми б-н боғланишини таъминлайди. АЛЛЕРГЕН — 1) аллерғияга сабаб бўладиган антиген ёки гаптен модда. Экзоаллергенлар (мик- роблар, гул чанглари, озиқ-овкат маҳсулотлари, дорилар ва б.) организмга ташқи муҳитдан киради; аутоаллергенлар муайян шароитлар (лат ейиш, куйиш, инфекцион жараён ва б.) да организмнинг ўзида ҳосил бўлади; 2) аллергик касалликларни аниклаш ва даволаш учун қўлла- ниладиган махсус препарат.
АЛЛЕРГИЯ — атроф муҳитнинг аллергенлар (кимёвий моддалар, микроблар ва уларнинг ҳаёт фаолиятида ҳосил бўладиган маҳсулотлар, озик- овқатлар) таъсирига организмнинг ўта сезгир бўлиши. Аллергенга нисбатан жавоб реакцияси дарҳол ёки аста-секин ўта сезувчанлик кўрсатиш орқали содир бўлади. А. аллергик касалликлар (мас., бронхиал астма, поллинозлар, эшакем, аллергик тумов ва б.) нинг туб сабабларидандир АЛЛЕРГИЯГА ҚАРШИ МОДДАЛАР - қ. Де- сенсибилловчи моддалар.
АЛЛЕРГОЛОГ— аллергик касалликларнинг ол- дини олиш ва даволаш б-н шуғулланадиган мутахассис.
АЛЛЕРГОЛОГИЯ — иммунология нинг бир бўлими. Аллергик реакциялар ва касалликлар- нинг келиб чиқиш сабаблари, ривожланиши, клиник кечиши, диагностикаси, олдини олиш ва даволаш усулларини ўрганади.
АЛЛОКСАН — мезоксилат кислота уреиди; крис- талик рангсиз модда. А. ҳайвон териси остига юборилса, меъда ости бези бета-ҳужайраларини емиради. Натижада турғун гипергликемия ва глюкозурия — А. диабети вужудга келади. АЛЛОМЕТРИЯ — гавда айрим кисмларининг номутаносиб ўсиши.
АЛЛОТРАНСПЛАНТАЦИЯ—бир биологик турдаги жониворнинг орган ёки тўқимасини бошқасига кўчириб ўтказиш.
АЛМАГЕЛЬ — таркибида алюминий гидроксид, магний оксид ва Д-сорбит бўлган дори модда; меъда ва ўн икки бармок ичак яраси, ўткир ва сурункали гиперацид гастрит, эзофагит ва б. ка- салликларни даволашда ишлатилади. Алмагель А таркибида маҳаллий оғриксизлантирувчи мод- да — анестезин ҳам бўлади.
АЛОЙ — сершира, доим яшил ўсимлик; да- рахтсимон, йўл-йўл, тўк рангли, гулдор ва б. турлари бор. Баргининг қуритилган шираси — сабур таркибида антрацен унумлари, смола, аччиқ ва б. моддалар бўлади. Препаратлари сурги ва иштаҳа очувчи дори сифатида (сабур), куиган жойни, тери касалликларини (куритилмаган ши- ра ва эмульсия), кўз, сурункали артрит, астма, меъда ва ўн икки бармок ичак яраси ва б. касалликларни (барг экстракти) даволашда ишлатилади.
АЛОПЕЦИЯ, каллик —соч, баъзан соқол, кош ва киприкнинг кисман ёки бутунлай тушиб кетиши.
АЛЬБЕДОМЕТР — таркоқ қуёш радиацияси зич- лигини ўлчайдиган асбоб. Тиббиёт климатология- сида кенг қўлланилади.


АЛЬДОСТЕРОНИЗМ 13


АЛЬБИНИЗМ — одам ва ҳайвоилар териси. туки, кўзининг рангдор пардасида туғилишдан пигмент бўлмаслиги, одамнинг соч-тирноқлари- дан тортиб, бутун бадани оппоқ (тўл а А.) ёки баданнинг бир кисми ок (ч ала А.) бўлиши. АЛЬБИНОС — туғма рангсиз организм; ҳамма ёғи оппоқ одам.
АЛЬБУГИНИТ—мояк оқсил пардасининг ял- лиғланиши; бунда мояк безиллаб оғрийди. Асора- ти: азооспермия.
АЛЬБУМИНЛАР — содда окснллар туркумида- на суюқликларида ва тўкималарида бўлади. А. паст молекула оғирликка эга, сувда, кучсиз туз эритмаларида эрийди, нейтрал тузларнинг юксак концентрациясида чўкади. А. учрайдиган жойига қараб зардоб А. и, тухум А. и, сут А. и деб аталади. Зардоб А. и қон таркибидаги оксиллар- нинг ярмидан кўпини ташкил этади. Қонда бир қатор моддалар: эркин ёғ кислоталарни, стероид ва тиреоид гормонларни ташишда, заҳарли моддалар, мас., оғир металларни заҳарсизланти- ришда иштирок этади. А. тўқималарда сув-туз ва азот алмашинувида муҳим роль ўйнайди. АЛЬБУМИНУРИЯ — буйраклар иши бузилганда (нефрит, ўткир юкумли касалликларда, шунинг- дек одам заҳарланганда) сийдик б-н бирга оқсил чиқиб туриши; баъзан жисмоний зўриққан соғлом одамларда ҳам кузатилади. Сохта ва чин А. фарк қилинади.
АЛЬВЕОКОККОЗ — тениидозлар гуруҳига ман- суб гельминтоз. Бунда жигарда паразитар ту- гунлар пайдо бўлиб, бошқа органларга метастаз беради.
АЛЬВЕОЛА—1) безнинг катаксимон охирги қисми; 2) ўпкадаги пуфакча; капиллярлар б-н қопланган. А. оркали газлар алмашинуви содир бўлади; 3) тиш катакчаси — жағнинг тиш илдизи жойлашадиган чукурчаси.
АЛЬВЕОЛОЦИТ — ўпка альвеолалари деворини қопловчи эпителий ҳужайраси. Упка альвеата- ларида I, II ва III тип А. ҳужайралари фарк килинади. Г тип А. ясси шаклда бўлиб, апикал юзасида микроворсинкалар тутади, ўпка альвео- лаларида газ алмашинувини бошкаради. II тип А. катталиги 8—12 мкм овалсимон ёки кўп бурчакли Хужайралар бўлиб, улар сурфактант ишлаб чиқаради. III тип А. бирмунча кам миқдорда бўлиб, турли нерв охирларига эга, серотонин ва б. биологик фаол моддалар ишлаб чикаради.
АЛЬДОСТЕРОН — буйрак усти бези пўст қава- тининг юксак фаолиятга эга минерал кортикоид гормони. Бошка адренокортикал гормонлардан молекуласида альдегид туркум тутиши б-н фарк- ланади. Энг муҳим минералкортикоид, №С1 сўрилишини ва калийнинг сийдик б-н ажралиши- ни ростлаб туради.
АЛЬДОСТЕРОНИЗМ, гиперальдостеро- н и з м — альдостерон кўп ишлаб чиқарилиши натижасида пайдо бўладиган касаллик. Бирламчи (Конн синдроми) ва иккиламчи А. фарқ килина- Ди. Бирламчи А. га буйрак усти бези пўст қаватининг гиперплазияси ёки аденомаси сабаб бўлади. Иккиламчи А. буйрак усти безининг шикастланиши б-н боғлиқ бўлмай, ангиотензин


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

АЛЬТЕРАЦИЯ

14


II узок муддат давомиДа альдостерон секрецияси- ни кучайтириши натижасида келиб чикади. Бундай ҳолат нефротик синдром, жигар циррози ва б. касалликларда кузатилади.
АЛЬТЕФАЦИЯ — ҳужайра, тўқима ва органлар- нинг шикастловчи таъсирлар (механик, кимёвии, электр ва б.) оқибатида тузилиши ва фаолияти- нинг бузилиши. А. барча патологик жараёнлар ва касалликларнинг бошланғич даврини белгилайди. Шикастловчи агентнинг бевосита таъсири б-н боғлиқ бўлган бирламчи А. ва шикастланган жойга боғлиқ бўлган нерв рефлектор ва гуморал таъсиротлардан юзага келадиган иккиламчи А., шунингдек тўкималарга аллергик антителолар, антиген-антитело бирикмаси ёки сезувчанлиги ортган лимфоцитлар таъсиридан юзага келадиган аллергик А. фарқланади.
АЛЬФА-ВИРУСЛАР — тогавируслар оиласи- нинг арбовируслар экологик гуруҳига мансуб вируслар туркуми. Улар сферик шаклда бўлиб, таркибида липидлар сақловчи пардаси бор. Гемагглютинацияловчи фаолликка эга. А. -в. нинг кўпчилиги одам ва ҳайвонларда касаллик кўзғатади.
АЛЬФА-ТЕРАПИЯ — альфа-заррачалари (ион- лаштирувчи нурлар тури)дан даволаш мақсадида фойдаланиш.
АЛЮМИНОЗ —^алюминий ва унинг оксиди чан- гидан мунтазам суратда нафас олиш оқибатида келиб чиқадиган касаллик. Нафас органлари касб касалликларининг бир тури.
АМАВРОЗ — кўз ички пардаларида айтарли ўзгариш бўлмагани ҳолда унинг бутунлай кўрмай колиши. М. н. с. нинг зарарланиши сабаб бўлади. АМАКСОФОБИЯ (гамаксофобия) — мия- ни чулғаб олган қўркув ҳолати; асосан ғилди- ракли транспорт воситаларидан кўркиш. АМАСТИЯ — ривожланиш нуксони; бир ёки иккала сут безининг бўлмаслиги.
АМАТОФОБИЯ — мияни чулғаб олган қўрқув ҳолати; бунда киши асосан чангдан қўрқади. АМБИВАЛЕНТЛ ИҚ — беқарорлик, иккиланиш ҳоллари; кишида бир вактнинг ўзида бир-бирига зид икки хил ҳиссиёт бўлиши. Бунда бир объектнинг ўзи инсонда, мас., севги ва нафрат, мамнунлик ва норозиликни юзага келтиради. Асосан шизофренияда кузатилади.
АМБЛ ИАФРИЯ — сезиш хусусиятининг паса- йиши.
АМБЛИОПИЯ — кўз оптик системаси, тўр пар- даси еки кўрув нерви толасининг бир ёки икки томонлама шикастланиши натижасида кўриш- нинг пасайиши. Шикастланиш кўрув анализато- рининг кўз косасидан бошлаб то бош миягача бўлган йўлларидан қайси бирида содир бўлган булса, шунга караб А. нинг турли шакллари юзага келиши мумкин. Мас., шикастланиш хи- азма, кўрув йўли ва пўстлоқ ости кўрув марказла- рида юз берган бўлса, гемианопсия пайдо бўлади. Бунда бемор икки кўзи б-н қараганда шаклларнинг фақат ярмини, яъни ё ўнг ёки чап томонини кўради.
АМБЛ ИОТИМИЯ — мужмаллик, бир қарорга ке- лолмай иккиланиш ҳолати.
АМБУЛАТОРИЯ — катнай оладиган ва уйида


ётган беморларга тиббий ёрдам кўрсатадиган даволаш-профилактика муассасаси.
АМБЮРЖЕ СИНАМАСИ — яширин эритроцит, лейкоцит ёки цилиндрурияни аниклаш методи. 3 соат давомида ажралган сийдик йиғилиб, унинг 10 мл и центрифугада айлантирилади ва 1 МЛ идаги кон таначалари саналади. Чўкмага тушган қон элементлари ёки цилиндрлар сони сийдикнинг бир минутлик ҳажмига нисбатан аниқланади. Улар сонининг ошиши буйрак ва сийдик чиқариш йўлларида бирор иллат борлигидан далолат беради.
АМЕНОРЕЯ — олти ой ва бундан кўпрок муддат ҳайз кўрмаслик. Бирламчи ва иккиламчи, физио- логик ва патологик, шунингдек ҳакикий ва сохта А. фарқ қилинади. Агар аёл умр бўйи ҳайз кўрмаган бўлса, бирламчи, оддин ҳайз кўриб юриб, маълум вақтдан сўнг ҳайз кони узок вақтгача ёки бутунлай тўхтаб қолса, икки- ламчи А. бўлади. Физиологик А. балоғатга етмаган қизларда, ҳомиладорлик, бола эмизиш, менструал пауза даврида, патологик А.— ирсий, эндокрин, нерв, гинекологик касалликларда куза- тилади.
АМЕНЦИЯ — ақлсизлик, эс-ҳушнинг бузилиши; бундай беморнинг сўз ва ҳаракатлари пойма-пой, фикри узуқ-юлук бўлади, довдирайди. Атроф муҳитдаги вокеа ва ҳодисаларни идрок этолмай- ди. Оғир хасталиклар (сил, кўп қон йўкотиш ва Ҳ. к.) окибатида мадорсизланиш ва б. сабаб бўлади. АМЕБИАЗ — юқумли протозой касаллик; ичбу- руғнинг бир тури. Йўғон ичак ва баъзи бошқа орган тўқималарида паразитлик қиладиган амёба келтириб чиқаради. Йўғон ичак шиллиқ қавати- нинг яллиғланиши, яра пайдо бўлиши, ичак фаолиятининг бузилиши б-н кечади. Касалликда беморнинг тинкаси куриб, иштаҳаси йўколади, қорни оғриб, бир кунда 5—20 ва ундан кўп марта ичи кетади, суюқ нажасда шиллик моддалар ва кон бўлади. Болаларда А. тўсатдан бошланиб, корни қаттик оғрийди, дам-бадам ичи кетади, гавда ҳарорати 38—40° гача кўтарилади. АМИЛАЗАЛАР, диастазалр — крахмал, гликоген ва декстринлар каби полисахаридлар- нинг а 1—4-гликозид боғларини узувчи гидрола- заларнинг кенг таркалган туркуми. а, р, у-шакл- лари мавжуд. Улар молекула орасидаги ёки четидаги боғларга таъсир қилишига караб фарқ- ланади; А. сўлак, меъда ости бези шираси, жигарда, шунингдек ўсимлик донларида бўлади. А. таъсирида крахмалдан аввало декстринлар, сўнгра дисахарид мальтоза ҳосил бўлади. АМИЛОЗА — крахмал донларининг компонент- ларидан бири, иккинчиси амилопектин. Шохлан- маган, сувда эрийдиган полисахарид. 0-глюкоза колдиқларининг 1:4 боғлар оркали бириккан узун занжири.
АМИЛОИДОЗ — ҳужайрадан ташқарида оқсил- лар алмашинувининг бузилиши, оралиқ тўкима- ларда аномал фибриллали мураккаб оқсиллар — амйлоид ҳосил булиши ва тўпланиб колиши. 'А^паренхима атрофияси, склероз ва органларнинг функционал етишмовчилигига олиб келади. АМИЛОПЕКТИН — крахмал компонёнти. Унда О-глюкоза қолдиқлари 1:4 боғдан ташқари 1:6 боғлар б-н ҳам бириккан. А. сувда эримайди, амилозага караганда анча мураккаб, таркибида


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1




фосфор ҳам бўлади. Йод б-н бинафша ранг беради.
АМИЛОРЕЯ — ўзлаштирилмаган крахмалнинг ахлат б-н кўп миқдорда чиқарилиши. У ичак қисқаришларининг кучайиши тўхтовсиз юз бери- ши натижасида овқат ичакдан тез ўтиб кетганда ёки меъда ости безининг фаолияти бузилганда, хусусан крахмални парчаловчи фермент етишма- ганда кузатилади.
АМИМИЯ — истара совуклиги, юз ифодасининг йўколиши; бунда соғлом кишиларга хос бўлган юзнинг имо-ишораси беморларда бутунлай йўколиб қолади. Уларнинг юз қиёфаси ички ҳиссиётлар (севинч, қувонч, қўрқинч, ҳаяжон ва ҳ. к.)ни ифода этмай доим бирдек, қотиб қолгандек, ниқоб кўринишида бўлади. А. ши- зофрения хасталиги, тушкунлик ҳолати, кучли таъсир қилувчи дориларни суиистеъмол қилиш ва б. оқибатида юзага келади. А. ривожланувчи фалажлик ҳамда мия тўқималарининг яллиғлани- ши (энцефалит)нинг асосий белгиларидан бири- дир.
АМИНАЗИН (син.: хлорпромазин гидрохло-
рид) — нейролептикларнинг фенотиазин унумла- ри гуруҳига мансуб дори модда. М. н. с. га тинчлантирувчи таъсир этади. Руҳий касаллик- ларда психомотор қўзғалувчанликни пасайтириш, шунингдек ҳомиладорлик токсикозларида қусиш- ни тўхтатиш, анестезияда эса наркоз ва оғриқ қолдирувчи моддалар таъсирини кучайтириш учун ишлатйлади.
АМИНДЛОН (син.: гаммалон) — ноотроп воси- таларидан бири; атеросклероз, гипертония ва бод касалликларида, бош миянинг қон б-н таъминла- ниши бузилганда, хотира пасайганда, нутқ бу- зилганда, шунингдек руҳий касалликлар, алкого- лизмдаги ақлий заифликни даволашда, ёш бола- лардаги иқлий жихатдан ривожланишнинг орқа- да қолишини бартараф этиш ва б. ҳолларда қўлланилади.
АМИ НОАЦИ ДЕМИЯ — қонда аминокислоталар микдорининг ортиши; ирсият б-н боғлик бўлган аминокислоталар алмашинувининг издан чиқиши ёки жигарнинг дезаминланиш фаолияти бузилиши оқибатида вужудга келади.
АМИ НОАЦИДУРИЯ — сийдик б-н аминокисло- таларнинг кўп ажралиши. Моддалар алмашинуви жараёнида ферментлар етишмаслиги, баъзи ами- нокислоталарнинг буйрак кил найчаларидан қайта сўрилишининг бузилиши сабаб бўлади. Ирсий, хавфсиз ва б. А. фаркланади.
АМИ НОКИСЛОТАЛАР— аминотуркумга эга органик кислоталар. Карбоксил ва аминотуркум- -тарнинг соннга караб А. қуйидаги туркумларга бўлинади: моноаминомонокарбон кислоталар — бир амино- ва бир карбоксил туркум тутади. Улар вейтрал реакцияга эга. Моноаминодикарбон кис- лоталар — бир амино- ва иккита карбоксил туркум тутади, кислота хусусиятига эга. Диами- нокислоталар — иккита аминотуркум ва битта карбоксил группа сақлайди. Улар ишқорий реакцияга эга. А. радикалида спирт туркум — ОН, сульфгидрил туркум — 5Н бўлиши мумкин. А. скелетининг табиатига қараб очиқ занжирли (ациклик) ва ҳалкали (циклик) А. га, уларнинг ўзи карбоциклик (ароматик) ва гетероцик- лик А. туркумларига бўлинади. А. оксилнинг структура элементларидир. Пептидлар ва оқсил-


АМНЕЗИЯ >5


лар тузилиши ёзилганда А. нинг номини киска~* риб, бошланғич уч ҳарфидан иборат ифодасаг^ фойдаланилади. Табиий оксиллар таркибк‘г 20 хил А. киради, протецноген А. деб аталадига- бу А. куйидагилардир: I. Очик занжирли А 1) моноаминомонокарбон кислоталар: Глицин Гли, Аланин Ала, Серин Сер, Цистеин Цис ( — 5Н туркумга эга); иккита цистеин дисульфид ( — 5 — 5 кўприги) оркали боғланиб, цистин ҳосил қилади. Улар оқсил таркибида шу шаклда бўлади; Треонин Тре, Метионин Мет, Валин Вал, Лейцин Лей, Изолейцин Иле; 2) моноаминоди- карбон кислоталар ва уларнинг амидлари: Аспар- тат кислота Асп, Аспарагин Асн, Глутамат кислота Глу, Глутамин — Глн; диаминокислота- лар: Аргинин Арг, Лизин Лиз.
II. Циклик (ҳалкали) А: 1) ароматик А.: Фенилаланин Фен, Тирозин Тир; 2) гетеро- циклик А.: гистидин Гис, Триптофан Три, имино кислота — Пролин Про. Оксиллар таркибига кирадиган А. нинг деярли ярми одам организмида синтез килинмайди, уларнинг манбаи овкат таркибидаги оксиллардир. Алмашинмайдиган А. деб аталадиган бу туркумга Тре, Мет, Вал, Лей, Иле, Арг, Лиз, Фен, Тир, Гис, Три киради. Қолган А. Гли, Ала, Сер, Цис, Асп, Асн, Глу, Глн, Про алмашинадиган А. деб аталади. Улар ҳам овқатдаги оқсил б-н қабул қилинади, ҳам организмда синтезланиб туради. А. моддалар алмашинуви жараёнида асосан оқсиллар синтези учун сарф килинади. Бундан ташкари, А. дан бир қатор бишюгик фаол бирикмалар (гормонлар, медиаторлар, биологик аминлар, антибиотиклар ва б.) синтезланади. А. нинг бир қисми моддалар алмашинуви жараёнида дезаминирланиб, угле- водлар (гликогеник А.) ёки ёғ моддадар (кетоге- ник А.) синтези учун сарфланади, сўнгра тўла оқсилланади. Улардан ажралиб чиққач амконий азот алмашинувининг охирги маҳсулотлари (сий- дикчил, сийдик кислота ва б.) сифатида ташкари- га чиқарилади.
АМИНОФЕРАЗАЛАР — аминотуркумни амино- кислотадан кетокислотага кўчирувчи ферментлар. Аминокислоталар алмашинувида муҳим роль ўйнайди. А. нинг коферменти витамин Ве нинг маҳсулотлари — фосфопиридоксаль ва фосфопи- ридоксаминдир.
АМИОДАРОН (син.: кордарон) — юрак кон
томирларини кенгайтириб, юрак уриши маромини баркарорлаштирувчи дори модда; юрак сиқили- ши, юрак уриши маромининг бузилиши каби
ҳолларда кўлланилади.
АМИТРИПТИЛИН (син.: триптизол) — анти- депрессантларнинг учламчи циклик бирикмалари гуруҳига мансуб дори модда; бошқа антидепрес- сантлар каби патологик депрессив ҳолатлар, яъни узоқ давом этувчи руҳий тушкунликка тушиш ҳолатида ишлатилади.
АМНЕЗИЯ — хотиранинг бузилиши; бўлиб ўтган вокеа ва кечинмаларни эслай олмаслик ёки чала эслаш. Бош миянинг шикастланиши, тутқанок, қаттиқ руҳий изтироб ва б. сабаб бўлади; антероград А,— одам руҳий касалликка учрагандан кейинги ҳодисаларни эсда сақлай олмаслиги; авжланувчи А.— хотирадаги ту-


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

16 АМНИОН

шунчаларнинг тугаб кетиши б-н ифодаланади; ретроград А.— одамнинг касал бўлишидан илгариги ўтган ҳодисаларни унутиши; ф и к с а - ц и о н А.— айни вактдаги, шунингдек яқин кунларда бўлиб ўтган ҳодисаларни хотирада сақлай олмаслик ва ҳ. к.
АМНИОН — ҳомилани ўраб турадиган ички парда. Ҳомиланинг уст томонига ўсувчи экто- дерма ва мезодерманинг париетал варағидан вужудга келади. А. ҳомила ривожланишида суюқ сувли муҳит ҳосил қилади, шунингдек уни ҳар хил ташқи таъсиротлардан асрайди.
АМНИОНАЛ ГИДРОРЕЯ — қоғоноқ (ҳомила пуфаги) ёрилганда қоғонок сувининг узоқ муддат кетиб туриши.
АМПЕЛОТЕРАПИЯ (узум билан даво- л а ш ) — узум ёки унинг шарбатини кўп миқдорда истеъмол килиб даволаниш; диетотерапия усули. Сув ва минерал туз алмашинувини нормаллашти- риш учун қўлланилади.
АМПУЛА — дориларни стерил ҳолда сақлаш учун ишлатиладиган, ингичка оғзи герметик беркитилган шиша идиш.
АМПУТАЦИЯ — қўл-оёқнинг периферик қисми- ни ёки бирор орган (мас., бачадон, кўкрак бези, тўғри ичак ва б.) ни қисман ёки бутунлай кесиб олиб ташлаш. А. қадимдан маълум. Гиппократ замонидаёқ қорасон (гангрена) бўлган оёқ А. қилинган эди. А. ҳозир кенг тарқалган усулдир. АНАБОЛИК МОДДАЛАР — организмда оқсил синтезини кучайтирувчи моддалар (калий оротат, феноболин ва б.). Улар аксарият одам турли сабабларга кўра озиб кетганда, оғир жароҳатлар, куйиш, юқумли касалликлардан тузалаётган кишиларни даволашда, шунингдек суяк синганда қўлланилади.
АНАЛГЕЗИЯ — 1) аналгия — оғриқ сезмас- лик. Периферик нервлар, орка мия ёки бош миянинг баъзи касалликларида кузатилади. 2) оғриқсизлантириш — фармакологик воситалар ва б. таъсиротлар оркали вужудга келтирилган оғриқсизланиш. Бунда сезишнинг бошқа хиллари зарарланмайди.
АНАЛГИЯ — мутлақо оғриқ сезмаслик: баъзан туғма бўлиши ҳам мумкин (яна қ. Аналгезия). АНАЛЕПТИКЛАР — узунчок миядаги нафас маркази б-н томирларни ҳаракатлантирувчи мар- казни қўзғатувчи моддалар (кофеин, кордиамин, коразол, камфора ва б.). Улар коллапс, шокда, наркотиклар, ухлатувчи моддалар, этил спирти- дан заҳарланганда қўлланилади.
АНАЛЙЗ — фикран ёки амалда нарса ва ҳодиса- ларни таркибий бўлакларга бўлиш. Одамнинг билиш жараёнида фойдаланилади. А. тиббиётда кенг қўлланилади. Мас., клиник, генетик, эпиде- миологик, бактериологик А., лаборатория анализи ва б.
АНАЛ ИЗАТОРЛАР — ташқи муҳит ва организм- нинг ўзидаги таъсиротларни қабул қилиб олувчи ва таҳлил қилувчи мураккаб физиологик тузилма. Ҳар бир анализатор уч қисмдан иборат: 1) ре- цептррлар — А. нинг сезувчан (афферент) қис- ми — нерв толаларининг учи. Улар ҳар хил таъсиротларни нерв импульсига айлантириб, бош мия томон йўналтиради; 2) ўтказувчи нерв


толалари — импульсни рецепторлардан марказга олиб боради; 3) марказий пўстлок кисми. Ҳар бир А. нинг пўстлоқ қисми бош мияда алоҳида соҳада жойлашган.
Маълумотнинг асосий қисмини атроф му ҳитдан оладиган А. экстрорецептив А. деб аталади, уларга эшитув, кўрув, ҳид, таъм билиш, туйғу органлари киради. Ички муҳит ҳолатини анализ киладиган А. эса интерорецеп- т и в А. дейилади. Бирорта анализатор шика- стланса, машқ жараёнида бошка анализаторнинг имкониятлари кенгаяди. Мас., кўзи ожиз одам- ларда эшитиш, туйғу ва б. қобилиятлар яхши ривожланган бўлади.
АНАЛЬБУМИНЕМИЯ — альбуминлар биосинте- зининг ирсий нуқсони б-н боғлиқ бўлган ва қонда улар микдорининг ниҳоятда камайиб кетиши б-н кечадиган, авлодга аутосом-рецессив йўл орқали ўтадиган ирсий касаллик. А. да беморнинг тинкаси қурийди, толикади, оёқларида шиш пайдо бўлади.
АНАЛЬГЕТИКЛАР (анальгетик модда- л а р ) — оғриқ сезгисини йўкотувчи ёки камайти- рувчи дорилар; фармакологик таъсирига кўра наркотик ва наркотикмас А. фарқ қилинади. Наркотик А. га морфин, омнопон ва унинг синтетик ўриндошлари (промедол, фенадон ва б.) киради; улар турли оғриклар, жумладан шикастланиш ва б. ҳоллардаги кучли оғрикларни ҳам қолдиради. Наркотик А. такрор-такрор кабул қилинганда одам унга ўрганиб, кўмсайдиган бўлиб қолади ва бу наркоманияга сабаб бўлиши мумкин. Наркотикмас А. га кимёвий тузи- лиши турлича бўлган синтетик моддалар (амидо- пирин, анальгин, фенацетин, ацетилсалицилат кислота, парацетамол ва б.) киради; бу хил А. нинг наркотик А. га қараганда оғрик қолдирувчи таъсири кучсизроқ бўлиб, асосан, невралгия тусидаги оғриқларда, миальгия (мус- куллар яллиғланиши) да, тиш ва бош оғриғида ишлатилади. Наркотикмас А. оғриқ қолдириш б-н бир қаторда иситма тушишига ва яллиғла- нишни бартараф этишга ҳам ёрдам беради. АНАЛЬГЙН — наркотикмас анальгетикларнинг пиразолон унумлари гуруҳига мансуб дори модда; оғриқ қолдирувчи, яллиғланишга қарши ва иситма туширувчи хоссага эга. Турли сабабларга кўра келиб чиққан кучсизроқ оғриқларни копди- риш, иситма тушириш, грипп, бод ва б. ка- салликларни даволашда ишлатилади.
АНАМНЁЗ — бемордан ва уни биладиган киши- лардан беморнинг ўзи ҳақида ва касаллигининг келиб чиқиши, ҳаёт шароитлари, бошдан ке- чирган касалликлари тўғрисида сўраб олинган маълумотлар мажмуи. Касалликни аниқлаш, даволаш ва олдини олиш мақсадида А. тўплана» ди. Акушерлик, касаллик, турмуш, оила, спорт ва б. А. лар бўлади.
АНАПЛАЗИЯ — ҳужайраларнинг нормада ва патологияда дифференциалланмаган ҳолатга қайтиши; бундай ҳужайраларнинг тузилиши ва биологик хоссалари ўзгариб, улар гўё эмбрионал давридаги муртакларига ўхшаб қолади. А. мор- фологик жиҳатдан шундан иборатки, ҳужайра ўз шаклини ўзгартириб, ядроси нотўғри шаклга кириб, баъзан унда бир нечта ядроча пайдо бўлади. Ядро баъзан цитоплазмани бутунлай эгаллаб олса, бошқа ҳолда цитоплазма ядродан


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1




устун туради ва .ядро бир нечта хроматинга бўлиниб кетади.
АНАПРИЛИН (син: обзидан, индерал) — бета- адреноблокаторлар гуруҳига мансуб дори модда; юрак қисқаришлари кучи ва сонини камайтириш хоссасига эга бўлиб, стенокардия, юрак уриши маромининг бузилиши ва гипертония касаллигини даволашда ишлатилади.
АНАРТРИЯ — нутқнинг бузилиши. Бемор гарчи сўзлардаги ундош товушларни тўғри талаффуз қила олса ҳам аниқ гапира олмайди, ҳатто гапига мутлақо тушуниб бўлмайди. Артикуляцияда иш- тирок этадиган мускуллар фалажи ёки чала фалажи сабаб бўлади. Узунчоқ миянинг ярми ва юз нервининг қисман жароҳатланиши ҳам А. га олиб келиши мумкин.
АНАСАРКА — тери, тери ости ва умуман орга- низм тўқималарининг кенг ёйилган шиши; ор- ганизмнинг «сувли мешга» ўхшаб қоли- ши.
АНАСТОМОЗ — табиий тарзда ўзаро кўшилиш ёки уланиш, боғланиш. Мас., бир қон томирининг иккинчиси б-н қўшилиши. Меъданинг ичакка уланиши, яъни меъда-ичак анастомози. АНАТОКСИ Н — формалин б-н узоқ муддат таъ- сир этиш натижасида заҳарли хоссасини йўқот- ган, лекин антигенлик хусусиятини сақлаб қолган токсин. Фаол иммунлашда қўлланилади. АНАТОМИЯ — одам ва ҳайвонлар организми- нинг шакли, тузилиши, унинг ривожланиш жараё- нини ўрганадиган фан. Айни вақтда ҳар бир органнинг жинсий тафовутлар жиҳатидан тузили- шини, шунингдек муҳит шароитларининг орган- лар тузилиши ҳамда вазифасига таъсирини ҳам ўрганади. Одам организмининг нормал тузилиши- ни н о р м а л А., одам ва ҳайвонлар организми эволюциясининг асосий босқичларини қ и ё с и й А., органларнинг индивидуал хусусиятлари, улар- нинг ўзаро муносабатлари, жойланишини т о п о - г р а ф и к А., органларнинг тузилиши, уларнинг вазифаларига боғлиқ ҳолда шаклланиб боришини функционал А. ўрганади. Бундан ташқари, патологик А., пластик А., ёш А. си, хирур- гик А. ҳам фарқ қилинади.
АНАФИЛАКСИЯ — организмга парентерал йўл орқали юборилган антигенга нисбатан сезувчан- ликнинг ортиши б-н ифодаланадиган аллергик реакция. А. нинг фаол, суст, тери, маҳаллий ва ҳ. к. хиллари фарқ қилинади.
АНАФИЛАКТОИД РЕАКЦИЯ — парентерал йўл б-н юборилган носпецифик моддалар (анти- ген, гаптен) га нисбатан ортиқча сезувчанлик б-н ифодаланадиган аллергик реакция. АНАЭРОБЛАР — атроф муҳитда эркин кислород бўлмаган шароитда ҳам яшаб кўпаяверадиган микроорганизмлар; улар органик ва анорганик моддаларни парчалаб, ўзининг яшаши учун зарур бўлган энергияни ола билади. Мутлақо кислород йўк шароитда ривожланадиган облигат А. ҳамда кислородсиз ва кислородли шароитда шартли ривожлана оладиган факульта- т и в А. фарқ қилинади. Улар баъзи ўткир кечадиган юқумли касалликлар (ботулизм, қоқшол ва б.) ни қўзғатади.
АНГИДРЕМИЯ — қоннинг суюқ қисмида сув миқдорининг камайиши; организм сувсизланган- да кузатилади.
АНГИДРОЗ — тер ажралмаслиги б-н боғлиқ

2. 
   7725'
   

АНГИОСКОПИЯ )7


патологик ҳолат; А. нинг ўткир, сурункали г= б. хиллари бор.
АНГИНА — танглай муртак безларининг ял лиғланиши б-н кечадиган ўткир инфекцион ка- саллик; кўпроқ стрептококк, стафилококк ва б. микроблар қўзғатади. А. да томок оғрийди, ҳарорат кўтарилади, муртак безлари қизариб, улар юзасида йирингли караш пайдо бўлади. А. нинг катарал, фолликуляр, йирингли ва б. хиллари фарқ қилинади. Маҳаллий (пери- тонзилляр абсцесс, ўрта кулокнинг ўткир ял- лиғланиши) ва умумий (бўғимлар, юрак, буй- ракнинг зарарланиши) асоратлар колдириши мумкин.
АНГИОГЕМОФИЛИЯ — узоқ вақт қон оқиши ва қон плазмасидаги тромбопластик факторнинг камайиб кетиши б-н ифодаланадиган ирсий касаллик; аутосом-доминант йўл б-н наслдан- наслга ўтади.
АНГИОГРАФИЯ, вазограф и я — конвалим- фа томирларига контраст (соя туширадиган) модда юбориб, рентгенологик усул о-н улар суратини олиш. А. қон ва лимфа томирлари касалликларини, шунингдек баъзи органлар (мия, юрак, ўпка ва б.) даги касалликларни кон томирларидаги ўзгаришларга қараб аниқлашда қўлланилади. А. нинг ангиокардиография, ангио- пульмонография, аортография, вазография, лим- фография ва б. турлари мавжуд.
ангиокардиография — юрак ва кон то-
мирлар ўзанини ҳамда улар ҳаракатини рентгено- логик текшириш усули. Бунинг учун қонга контраст модда юбориб, қисқа муддат (2— 12 сек.) да дарҳол рентгенография қилинади. АНГИОКЕРАТОМА — терида пайдо бўладиган ўсимта, хавфсиз ўсма; бир ёки бир нечта бўлиши мумкин. Бунда асосан терининг мугуз қавати калинлашади.
АНГИОЛОГИЯ — анатомия ва клиник тибби- ётнинг бир бўлими; қон томирлар (артериялар, веналар ва капиллярлар) ҳамда лимфа томирла- ри ва уларнинг касалликларини ўрганади. АНГИОМА — кон ва лимфа томирларидан пайдо бўладиган хавфсиз ўсма. Одатда, боланинг она қорнидаги даврида томирларнинг нотўғри ўсиши- дан вужудга келади. Кўпинча терида, баъзан суяк ва мускулларда, шунингдек жигар, мия ва б. органларнинг тўқималарида учрайди. АНГИОМАТОЗ — гавданинг кўп жойида ангио- ма бўлиши.
АНГИОМЕГАЛИЯ — қон томирлар, айникса ве- наларнинг кенгайиши.
АНГИОПРОТЕКТОРЛАР — микроциркуляция- ни яхшиловчи, томир девори ўрказувчанлигини нормаллаштирувчи ва улардаги метаболик жара- ёнларни кучайтирувчи моддалар (пармидин, этамзилат ва б.). Кўпроқ атеросклерозни даво- лашда ишлатилади.
АНГИОСАРКОМА, ангиобластома — қон ва лимфа томирларидан ривожланадиган хавфли ўсмаларнинг умумий номи.
АН ГИОСКОП И%^сдакШМ1П-: рати ёрдамида қон^ш^дрцццг ^мк1Цшоивини{ кўриб текширвш. *ЯЯШ^,*^аДГ* (мкат'" диаеияУ қўйишда эмасй бадки даволашда. /яъиИиО кон


шшш.г1уоиг.сот ки(иЬхопаз1

18 АНГИОСПАЗМ

томири ичидан тромб ва эмболларни олиш, томирни тикишда ҳам кўлланилади. АНГИОСПАЗМ — майда артериялар, артериола- лар ва капиллярларнинг торайиши (спазми). Томир мускул каватининг кисқариши окибатида рўй беради. Натижада тўқима ва органларга қон кам келади ва тегишли тўқималарда ишемия ривожланади.
АНГИОТЕНЗИН (син. ангиотонин, гипертен- зин) — кимёвий тузилиши бўйича р-глобулин бўлган, организмда ангиотензиногендан ҳосил бўладиган биологик фаол модда; қон томирларни торайтириб, артериал босимни оширади. АНГИШВОНАГУЛ — кўп йиллик, заҳарли ўт ўсимлик; йирик гулли А., киприкли А., малла А., сертук А., қизил А. ва б. турлари ишлатилади. Барги ва ер устки қисми таркибида юрак гликозидлари, стероид сапонинлар ва б. бирикма- лар бўлади. Препаратлари ва гликозидлари юрак- томир касалликларини даволашда қўлланилади. АНГИЭКТАЗИЯ — қон ёки лимфа айланишининг бузилиши ёки бошқа сабабларга кўра патологик ўзгаришга учраган қон ёки лимфа томирлари ўзанининг турғун кенгайиб қолиши.