Тиббиёт йўналиши талабаларини инглиз тилида лексик бирликларни ўзлаштириш

Лексик бирликлар билан ишлаш тенологияси.Лексик бирликларни семантик белгиларига кўра таснифлашда, албатта, лексик бирликларнинг маъноларига мурожаат қиламиз ва уларни тегишли категорияларга кўра фарқлаймиз.
Тиббиёт ихтисослигининг 1,2 ва 3-курс талабалари учун лексик бирликларнинг бутун корпусини ҳисобга олган ҳолда, бизга лексик бирликларни семантик хусусиятларига кўра таснифлаш учун учта асосий тоифани ажратиш мумкин бўлади: 1) инсон танасининг тузилиши (масалан, бош - бош; кўз - кўз; бачадон бўйни - бўйин, бўйин ); 2) ички касалликлар (масалан, гастрит - гастрит; кўнгил айниши - кўнгил айниши; ошқозон яраси); 3) жамият ва тиббиёт (масалан, реабилитатсия - реабилитатсия, соғломлаштириш; палата - касалхона бўлими; назорат қилиш - кузатиш, кузатиш). Биринчи кенг тоифадаги "Инсон танасининг тузилиши" доирасида биз торроқ бўлимларни ажратиб кўрсатишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз, улар ҳам ўз навбатида янада кўпроқ бўлиниши мумкин.
Лексик бирликларнинг табақалаштирилган рўйхатлари, масалан: 1) тана қисмлари, масалан: бош бармоғи (қўллар); бўйин; жағ; 2) ҳужайралар: а) тузилиш, масалан: мембрана; ядро; ядроча; б) функтсиялар, масалан: ишлаб чиқариш; синтез; тарқоқ - тарқатмоқ. 3) газламалар: а) тузилиш, масалан: бўғин– тугун, боғлам; тола - тола; рағбатлантириш - рағбатлантириш; б) вазифалари, масалан: сезиш - ҳис қилиш, сезиш; қабул қилиш - жавоб, реактсия; қайта тиклаш.
Луғатни морфологик белгиларига кўра таснифлашда лексик бирликларни гап бўлаклари бўйича гуруҳлашга эътибор қаратамиз. Шундай қилиб, лексик бирликларни қуйидаги гуруҳларга ажратамиз: мустақил гап бўлаклари: 1) отлар; 2) феъллар; 3) сифатлар; 4) эргаш гаплар; гапнинг хизмат бўлаклари: юкламалар ва боғловчилар.
Чет тилларни ўқитиш методикасида луғатнинг тўлиқ типологиясини ўзлаштиришнинг қулайлиги / қийинлиги назаридан ишлаб чиқишга ҳаракат қилинади. Ушбу тадқиқотда ассимилятсия қилишнинг қулайлиги ва қийинлиги атрибутига асосланиб, биз барча лексик бирликларни учта тоифага ажратамиз: 1) мутлақо ўхшаш лексик бирликлар - бу тоифага сўзнинг график шаклида ўхшашлиги ва бир хиллиги бўлган лексик бирликлар киритилган. уч тилда (инглиз, лотин, рус) маъноси бир хил ; 2) қисман ўхшаш лексик бирликлар – ичида ушбу туркумга икки тилда (инглиз ва лотин ёки инглиз ва рус тилларида) соʻзнинг график шаклида оʻхшашлик ва уч тилда бир хил маʼнога эга боʻлган лексик бирликлар киради; 3) оʻхшаш боʻлмаган лексик бирликлар – бу туркумга маʼноси оʻхшаш, лекин уч тилда график шаклида фарқ қилувчи шундай лексик бирликлар кирган.
Юқорида келтирилган таснифлар асосида лексик материални тартибга солишнинг амалий масаласини ҳал қилиш мумкин, яъни ўқув материалини қайси қисмларга ва гуруҳларга киритиш кераклиги ва қандай ўқув ва услубий ишланмалар (масалан, рўйхатлар, жадваллар) талабаларга маълумотнома сифатида таклиф қилиш тавсия этилади.
1,2 ва 3-курс талабаларига ўқитиш учун тиббиёт фанининг инглиз тилидаги лексик бирликларини танлаш тартиби тиббиёт соҳасининг чет тилидаги лексик бирликларини танлаш мезонларини босқичма-босқич қўллаш асосида амалга оширилди. Лексик минимумни тузиш учун лексик бирликларнинг якуний сони 1600 та лексик бирлик боʻлиб, улардан 800 таси умумий ва илмий характердаги лугʻат ва 800 таси умумий тиббий терминологик хусусиятга эга.
Дастур талабларига кўра, лексик материални ўзлаштириш лингвистик, сотсиолингвистик ва сотсиал-маданий компетентсияни шакллантиришга ёрдам беради. Лексик кўникмаларни шакллантириш чет тилини ўқитишнинг асосидир. Лексик маҳорат лексик бирликлар ва уларнинг комплекслари, яъни сўзлар, турғун иборалар ва тайёр иборалар билан ишлайди, шунинг учун Р.К. Миняр-Белоручев, лексик маҳорат деганда биз коммуникатив вазифага мос келадиган сўз, ибора ёки тайёр иборани узоқ муддатли хотирадан автоматик равишда эслаб қолиш қобилиятини тушунамиз.
Чет тилларни ўқитиш методикасида маълум бўлган лексик кўникмаларни шакллантиришнинг таснифлаш босқичларини, шунингдек, биз танлаган луғатнинг ўзига хос хусусиятларини ва унинг услубий таснифини ҳисобга олган ҳолда, бизнинг фикримизча, қуйидаги босқичларни ажратиб кўрсатиш мумкин. 1,2 ва 3- курсларда тиббиёт соҳасининг чет тили лексикасини ўргатиш: 1) лексик бирликларнинг тематик блокини тақдим этиш; 2) лексик бирликларни тан олиш; 3) таққослаш инглиз, лотин ва рус тилларида лексик бирликлар; 4) лексик бирликлар ҳақида тушунча; 5) лексик бирликларни ёдлаш; 6) янги лексик бирликларни бир-бири билан ва аллақачон маълум бўлган лексик бирликлар билан бирлаштириш; 7) алоқа вазифаларини амалга ошириш учун лексик бирликлардан фойдаланиш.
Лексик бирликларнинг тематик блокининг тақдимот босқичининг асосий вазифаси талабаларни ўзлаштирилиши керак бўлган лексик бирликлар билан таништиришдан иборат. Илгари кўриб чиқилган услубий таснифни, яъни тиббий луғатнинг тематик хусусиятларига кўра гуруҳланишини ва тиббий луғатни танлашнинг тематик мезонини ҳисобга олган ҳолда, биз тиббий луғатни тематик блокларга киритишни мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. Ҳар бир мавзу бўйича ўртача 30-40 та лексик бирликларни ўрганиш тавсия этилади. Ушбу босқичнинг зарурий шарти аниқ овозли-моторли тасвирларни яратишдир.
Иккинчи босқичнинг вазифаси лексик бирликларни таниб олиш жараёнидир. Бу жараён вазиятга боғлиқ ва контекстга боғлиқ. Бу босқичда ўқувчилар контекстдан янги лексик бирликларни аниқлайдилар, энг аввало, янги лексик бирликнинг шаклига эътибор беришади.

Инглиз, лотин ва рус тилларидаги лексик бирликларни таққослаш босқичининг вазифаси учта тилда (инглиз, лотин ва рус) лексик бирликларни солиштириш орқали лексик бирликларнинг шакли ва маъносини мустаҳкамлашдан иборат. Кучли ассотсиатив алоқаларни ўрнатиш орқали инглиз лексик бирликларининг ассимилятсияси содир бўлади.

Лексик бирликларни англаш босқичи контекст ва вазиятга қараб шартланади. Ўқувчилар луғавий бирликларни контекстда кўришлари сабабли, улар ушбу лексик бирликларнинг мослиги ва қўлланилишининг ўзига хос хусусиятлари ҳақида тасаввурга эга бўладилар, бу эса кейинчалик эсда сақлашга, сўнгра лексик бирликлардан онгли фойдаланишга ёрдам беради.
Лексик бирликларни ёдлаш босқичининг вазифаси янги лексик бирликларни ўқувчилар хотирасида бевосита фиксатсия қилишдир. Лексик бирликларни ёдлаш босқичи тиббиёт соҳасининг инглиз тилидаги луғатини ўргатишнинг олдинги барча босқичларининг ўзига хос натижасидир.
Янги лексик бирликларни бир-бири билан ва аллақачон маълум бўлган лексик бирликлар билан бирлаштириш босқичининг вазифаси мувофиқлик механизмини ишлаб чиқишдан иборат бўлиб, уларсиз нутқда сўздан эркин ва адекват фойдаланиш мумкин эмас. Ушбу босқичда коммуникатив ниятларни адекват амалга ошириш учун алоҳида гапларда ва тайёрланган маҳсулдор нутқда лексик бирликлардан онгли равишда фойдаланиш мумкин. Коммуникатив вазифаларни бажариш учун лексик бирликлардан фойдаланишнинг якуний босқичининг вазифаси коммуникатив ниятни ифодалаш учун лексик бирликлардан фойдаланган ҳолда тайёрланмаган нутқни ўргатишдир. Бу босқич лексик малакани шакллантиришнинг олдинги босқичларини муваффақиятли якунланганлиги ва шунга мос равишда лексик бирликларнинг о`қувчилар томонидан о`злаштирилиши ко`рсаткичи ҳисобланади.
Лексик маҳоратни шакллантиришнинг таклиф этилаётган босқичлари тизими, бизнинг фикримизча, тиббиёт соҳасининг инглиз тилидаги луғатини ўқитишнинг ўзига хос хусусиятларини тўлиқ акс эттиради. Бунда, биринчи навбатда, тиббиёт соҳасида чет тили лексикасини ёдлашнинг психологик хусусиятлари ҳисобга олинади.
Инглиз тили фанини ўқитишда таълимнинг қуйидаги илғор ва замонавий технология ва методларидан фойдаланилади:
 педагогик маҳорат технологияси (Ю.Н.Кулюткин, Е.Б.Спасская);
 билимдонлар баҳси;
 мавқеингизни эгалланг – шиорлар асосидаги баҳс;
 таълимнинг фаол услублари: “Кейс-услуби” (Гарвард университети бизнес мактаби), ишбоп ўйинлар.