Тиббиёт йўналиши талабаларини инглиз тилида лексик бирликларни ўзлаштириш

Тадқиқот мавзусининг долзарблиги. Жаҳонда ҳозирда глобаллашиб, маданиятлар қоришиб, қадриятлару миллий ўзлик тушунчалари орасидаги масофалар тобора қисқариб бораётган замонавий дунёда интегратсиялашишда тил омили муҳим ва асосий фактор сифатида майдонга чиқмоқда. Бугун замоннинг ўзи шундай тенгламани ҳосил қилдики, унга кўра, тил билмасанг халқаро бизнесда, сиёсатда, иқтисодиётда, илм-фанда, ахборот ва коммуникатсия тармоғида сенга жой йўқ. Шафқатсиз ва адолатсиздай туюлувчи ушбу талаб, гарчи кўпчиликка ўнғайсизлик туғдирса-да, бугун барча томонидан тан олинган ва деярли қадрият даражасига айланиб бораётган тамойилдир. Тил масаласи ижтимоий фактор ўлароқ, сиёсий-мафкуравий аҳамият ҳам касб этган. Ҳозирда буни илғаш кўп қийин эмас. Чунки, тил барча замонларда миллатнинг маданиятини, ўтмишини, руҳияти ва ўзлигини ўзида акс эттира оладиган энг қимматли бойликдир. Шундай экан, тил билиш орқали турли мамлакатлар маданияти ва урф одати қолаверса, бутун дунё янгиликларидан ҳабардор бўлиб туриш имконияти яратилади.
Мамлакатимизнинг мустақилликка эришиши жамоят ҳаётининг турли жабҳаларида, жумладан, таълим соҳасида ҳам катта ўзгаришларга сабаб бўлди. Жаҳон ҳамжамиятида тутган ўрни тобора ўсиб бораётган мамлакатимиз учун халқаро ижтимоий-сиёсий, иқтисодий-маданий алоқаларининг ривожланиб, мустаҳкамланиб бориши унинг келажагини яратувчи ёшлардан чет тилларни пухта эгаллаш, чет тилда оғзаки ёки ёзма шаклдаги мулоқотни ўргатиш ҳозирги куннинг энг муҳим вазифаларидан биридир. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзияев қайд қилганидек, “Бугунги ҳамжамиятда ўзига муносиб ўрин эгаллашга интилаётган мамлакатимиз учун, чет эллик шерикларимиз билан ҳамжиҳатликда, ҳамкорликда ўз буюк келажагини қураётган халқимизга хорижий тилларни мукаммал билишнинг аҳамиятини баҳолашнинг ҳожати йўқдир”.
Ўзбекистон таълимини модернизация қилиш контсептсиясида ишлаб чиқилган касбий муаммоларни ҳал қила оладиган ва профессионал фаолиятни хорижий cўз шароитида самарали амалга ошира оладиган малакали, мобил мутахассисларни тайёрлашнинг стратегик мақсад ва вазифалари талабаларни амалиёт билан тайёрлаш зарурлигини кўрсатади. Нолингвистик университетда касб-ҳунар таълимида чет cўзига йўналтирилган билим мураккабдир.Ушбу муаммони ҳал қилиш зарурати олий касбий таълим соҳасига оид меъёрий ҳужжатларда ўз аксини топган: Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасида хорижий тилларни ўрганишни оммалаштириш фаолиятини сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқиш чора-тадбирлари тўғрисида” 2021-йил 19-майдаги ПҚ-5117-сон қарорига мувофиқ, шунингдек, хорижий тилларни ўрганишни оммалаштириш бўйича ташкилий чора-тадбирларни самарали амалга ошириш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси қарори ҳам чет тилини ўқитишга бўлган эътиборни юқорилигини билдиради.
Мутахассислар тайёрлашнинг замонавий даражасига эришиш учун ўқитишнинг асосий мақсадини ўзгартириш зарурлиги таъкидланган олий касбий таълим, бунда биринчи ўринда “билим, кўникма ва малакалар йиғиндиси эмас, балки асосий воситаларнинг фаол захираси туради. Ўз-ўзини англаш ва муваффақиятли профессионал мослашувни таъминлайдиган компетенсиялардир(улардан бири лексик компетенсиясини ўз ичига олувчи- лексик компетенсиясидир".
Бугунги кунда соғлиқни сақлаш ва жамият чет cўзини биладиган мутахассисларда камчиликларга дуч келмоқда, касбий муҳитда профессионал йўналтирилган нутқ фаолияти, хорижий тиббиётнинг сўнгги ютуқларини ўрганиш, хорижий ҳамкорлар билан биргаликда илмий ва амалий тадқиқотлар олиб боришда иштирок этишдир. О. А. Гаврилюк, И. ю. Марковина, А. Б. Салмина ва бошқалар тиббиёт мутахассислари, ҳам амалий шифокорлар, ҳам тиббиёт олий ўқувюртлари ўқитувчилари қайта ишлашда жиддий қийинчиликларга дуч келмоқдалар. Хорижий манбалардан олинган маълумотлар, тиббиёт муаммоларни ҳал қилишда ҳамкорлар билан мулоқот қилиш-бу талабаларни касбга йўналтирилган ўқитишга қараcўзган янги технологиялар, техникалар ва усулларни ишлаб чиқиш зарурлигини талаб қилади.
Илмий тадқиқотлар натижаларини таҳлил қилиш шуни кўрсатадики, ушбу муаммони ҳал қилиш учун назарий шароитлар яраcўзган. Хорижий cўзларни ўқитишда талабаларнинг лексик кўникмаларини шакллантириш чет cўзини ўрганишда кўплаб муаллифларнинг тадқиқотларига бағишланган бўлиб, чет cўзини ўқитишда ўқув материалини танлаш ва мазмуни (И. Л. Бим, М. Л. Вайсбурд, Н. Галскова, Т. П. Оглуздин, П. И. Образтсов); чет cўзини ўрганиш ва нутқ фаолиятини ривожлантириш учун психологик ва педагогик шарт-шароитлар (А. Л. Бердичевский, Б. В. Беляев, Ж. М., ҚидирувЛеонтиев, Н. В. Фролова); чет cўзини ўқитиш технологиялари (Вф Аитов, П. К. Борозенетс, Д. В. оломон, А. Н. Леонтиев, А. А. Вербитский, Э. И) хорижий касбий малакани шакллантириш ва методик ёндашувларни ишлаб чиқиш Пассов, Китайгородская, Дмитриенко, Галсковавабошқалар). Бироқ, жуда кўп тадқиқотларга қарамасдан, зарур таъкидлаш жоизки, университетда, хусусан, тиббиёт муассасада чет cўзини замонавий ўқитиш усул ва воситаларни комплекс такомиллаштиришга муҳтож жамиятнинг доимий янгиланадиган талаблари, педагогик ва психологик фанлар ютуқларини ҳисобга олган ҳолда амалий йўналтирилган ўқув фаолиятини ташкил этишга қараcўзган касбга йўналтирилган таълимдир.Тиббий университет талабаларини ўқитиш ўзига хос хусусиятларга эга: икки cўзни (лотин ва инглиз cўзи) ўзлаштириш, катта ҳажмдаги профессионал маълумотлар, янги атамалар ва тушунчалар. Буларнинг барчаси хотирага катта юк олиб келади.
Тиббиёт олий ўқув юртида ўқитишда катта аҳамиятга эга бўлган клиник фикрлашнинг шаклланиши, унинг асослари ақлий фаолият, мантиқий фикрлаш қобилиятлари ва диалектика қонунларини қўллаш (А. Ф. Билибин, М. П. Кончаловский, ги Тсарегодтсев)дан иборатдир. Бундай шароитда тиббиёт олий ўқув юртлари талабаларининг профессионал йўналтирилган билим, кўникма ва фаолият усулларини ўзлаштириш орқали профессионал малакасини оширишга имкон берадиган бундай фаолиятни ташкил этиш зарур.Тиббиёт олий ўқув юртлари талабалари ва таълим амалиётининг касбга йўналтирилган лингвистик ваколатларини шакллантириш муаммолари бўйича илмий тадқиқотлар натижаларини таҳлил қилиш бир қатор қарама-қаршиликлар:
- давлат ва жамиятнинг ижтимоий жиҳатдан шартланган эҳтиёжлари ўртасида махсус мутахассислик билан ишлашда назарий билим ва амалий кўникмаларни қўллаш орқали профессионал муаммоларни ҳал қилиш ва ҳал этишга қодир бўлган профессионал малакали тиббиёт мутахассисларахборот ва университетга тайёргарлик жараёнининг касбга йўналтирилган фаолиятини ташкил этишнинг етарли эмаслиги;
- муваффақиятли бўлиш учун келажакдаги шифокорлар томонидан профессионал йўналтирилган cўз қобилиятини эгаллашнинг профессионал аҳамияти амалий фаолият ва уни шакллантиришнинг ташкилий-педагогик шарт-шароитлари етарли даражада ишлаб чиқилмаганлиги;
- тиббиёт олий ўқув юртлари талабаларининг чет cўзини ўқитиш усуллари ва воситалари ўртасида ва уларнинг касбий етишмаслиги касб-ҳунарга йўналтирилган таълимни ташкил этишга йўналтириш фаолияти.
Ушбу қарама-қаршиликлар тиббиёт олий ўқув юртлари талабаларининг интерфаол усуллар асосида профессионал йўналтирилган cўз қобилиятини шакллантириш учун ташкилий-педагогик шарт-шароитларни назарий асослаш, ишлаб чиқиш ва амалга оширишдан иборат бўлган тадқиқот муаммоларинитаълим долзарблаштиради.Муаммонинг долзарблиги ва аниқланган қарама-қаршиликларни ҳисобга олган ҳолда, диссертация тадқиқотининг мавзуси аниқланди: "тиббиёт йўналиши талабаларини инглиз тилида лексик компетенсиясини ривожлантириш технологияси"