Тиббиёт институтлари талабалари учун уцув адабиёти

ХУЖАЙРАНИНГ КАРИШИ
К а р и ш , к е к с а й и ш ж а р а ё н и д а и к к и т а м е х а н и з м а х а м и я т г а
э г а б у л а д и : 1) х у ж а й р а д а а л ь т е р а т и в ж а р а ё н л а р н и н г т о б о р а
к у п р о к ё й и ли б б ор иши, бу н а р с а х у ж а й р а н и н г к а й т м а с т а р з ­
д а з а р а р л а н и ш и г а о л и б к е л а д и ; 2) з а р а р л о в ч и ш и к а с т г а хи- 
м о я - к о м п е н с а т о р р е а к ц и я л а р б и л а н ж а в о б б е р и ш л а ё к а т и -
нинг п а с а й и б к е тиши. Х а р б и р х у ж а й р а н и н г к у п а й и б , н а е л
б е р и б т у р а д и г а н д а в р и х а м б у л а д и , х у ж а й р а х а ё т и н и н г бу 
д а в р и и р с и й й ул б и л а н б е л г и л а н г а н в а ч е к л а н г а н д и р , д е г а н
т у ш у н ч а х а м бор. Б у т у ш у н ч а H a y f l i c k д е г а н о л и м н и н г т у ­
к и м а к у л ь т у р а с и б и л а н у т к а з г а н т а ж р и б а л а р и а с о с и д а п а й д о
б у л г а н , у ф и б р о б л а с т л а р н и н г i n v i t r o ш а р о и т и д а 5 0 ± 1 0 м а р ­
т а б ул и ни ши ни , ш у н д а н к е й и н бу х у ж а й р а л а р р е п л и к а ц и я с и
т у х т а б к о л и ш и н и топди.
К у л ь т у р а д а г и к а р и х у ж а й р а л а р м о р ф о л о г и к ж и х а т д а н о л ­
г а н д а й и р и к р о к , б а ъ з а н к у п я д р о л и б у л и б к о л а д и . У л а р н и н г
ц и т о п л а з м а с и д а х а р хил к а т т а л и к д а г и в а к у о л а л а р п а й д о
б у л а д и . К а р и х у ж а й р а л а р з а р а р л а н и ш г а к у п р о к м о й и л б у ­
л и б к о л а д и . М а р к а з и й н е р в с и с т е м а с и д а н е р в х у ж а й р а л а р и
сони к а м а я д и . К а р и б б о р а ё т г а н м и я н е й р о н л а р и н е й р о ф и б -
р и л л я р д е г е н е р а ц и я х а м х а р а к т е р л и д и р к и , б у н а р с а к е к с а -

---

л и к к а а л о к а д о р а к л и п а с т л и к ( с е н и л д е м е н ц и я ) в а А л ь ц г е й ­
м е р к а с а л л и г и д а а й н и к с а и ф о д а л а н г а н б у л а д и . Ш у н д а й к и ­
ли б , т а ш к и м у х и т н и н г к а р и и н д и в и д у у м л а р г а т о б о р а к у п р о к
т а ъ с и р у т к а з и б т у р а д и г а н о м и л л а р и ( у л ь т р а б и н а ф ш а нур- 
л а р , х а р х и л д о р и л а р , р е н т г е н н у р л а р и , о з и к - о в к а т м а с а л -
л и к л а р и ) ц и т о п л а з м а т и к т у з и л м а л а р д а х а м с о м а т и к м у т а ци -
я л а р н и , х а м т у р л и ч а б о ш к а у з г а р и ш л а р н и к е л т и р и б ч и к а р а
о л а д и . Б у ф и к р н и н г и с б о т и х у ж а й р а л а р д а с а р и к - ж и г а р р а н г
т у с л и п и г м е н т — л и п о ф у с ц и н т у п л а н и б к о л и ш и д и р . К,ариш 
ж а р а ё н и д а бу п и г м е н т н и н г т у п л а н и б б о р и ш и т у р л и т у к и м а ­
л а р д а , а к с а р и ю р а к , ж и г а р , м и я д а к у з а т и л а д и . Б у п иг м е н т
х у ж а й р а м е м б р а н а л а р и д а л и п и д л а р н и н г п е р о к с и д о к с и д л а -
н и ш и м а х а л и д а ю з а г а к е л а д и г а н ва л и п о ф у с ц и н н и т у п л а б
о л а д и г а н л и п и д л а р б и л а н о к с и л л а р к о м п л е к с и д а н и б о р а т -
д и р . А д а б и ё т д а л и п о ф у с ц и н н и
к ,а р и л и к пигменты
д е б х а м
ю р и т и л а д и .
Х. УЖА Й Р А К . А Й Т А Р ВА К Д Й Т М А С З А Р А Р Л А Н И Ш И Н И Н Г
М О Р Ф О Л О Г И Я С И
А л ь т е р а ц и я б у л а д и г а н т у з и л и ш а й н а ш и н и н г а с о с и й х и л л а ­
р и д и с т р о ф и я в а н е к п о з л и р . б у л а р н и к у р и б ч и к и ш н и с у б ми к-
р о с к о п и к у з г а р и ш л а р б и л а н т а н и ш и ш д а н б о ш л а й м и з .
П а т о г е н о м и л л а р т а ъ с и р э т г а н и д а х у ж а й р а о р г а н е л л а л а -
р и н и н г х а м м а с и х а м а л ь т е р а ц и я г а у ч р а ш и м у м к и н .
П л а з м а т и к м е м б р а н и н г а л ь т е р а ц и я с и г а а л о к а д о р у з г а ­
р и ш л а р х у ж а й р а з а р а р л а н и ш и н и н г и л к б о с к и ч и д а ю з а г а к е ­
л а д и в а и о н л а р м у в о з а н а т и и д о р а э т и л и ш и и з д а н ч и к к а н и н и
а к с э т т и р а д и . Б у н д а х у ж а й р а б у р т и б , ц и т о п л а з м а т и к п у ф а к ­
ч а л а р х о с и л б у л а д и , м и к р о в о р с и н к а л а р к а л т а т о р т и б , ш а к л и
у з г а р и б к о л а д и , ц ^ е а д о м и е л и н т у з и л м а л а ри п а й д о б у ла д и ,
х у ж а й р а л а р а р о б о г л а н и ш л а р э с к и р и б , й у к о л и б к е т а д и . Бу 
у з г а р и ш л а р т е з о р а д а юз б е р а д и в а т а б и а т а н к а й т а р б у л а д и .
Б и р м у н ч а к е ч к и б о с к и ч л а р д а , к а й т м а с з а р а р л а н и ш м а х а л и ­
д а ф а к а т х у ж а й р а м е м б р а н а л а р и г и н а э м а с , б а л к и б а р ч а ор- 
г а н е л л а л а р м е м б р а н а л а р и е м и р и л а д и .
М и т о х о н д р и я л а р д а а л ь т е р а т и в у з г а р и ш л а р и ш е м и я ш а р о -
и т л а р и д а ж у д а т е з в а б а ъ з и к и м ё в и й м о д д а л а р т а ъ с и р к и л -
г а н м а х а л л а р д а б и р м у н ч а с е к и н а в ж о л и б б о р а д и . И ш е м и я -
н и н г б и р м у н ч а э р т а б о с к и ч и д а м и т о х о н д р и я л а р к о н д е н с а ц и я -
л а н а д и , л е к и н к е й и н ч а л и к ж у д а т е з л и к б и л а н б у к и б б о р а д и ,
у л а р н и н г б у к и ш и м и т о х о н д р и я л а р н и н г ички т у с и к л а р и д а г и
и он у з г а р и ш л а р и г а б о г л и к б у л а д и . И ш е м и я д а н ке йи н 30 м и ­
н у т Утгач, м и т о х о н д р и я л а р м а т р и к с и д а зиди-асмиофил т у з и л -
м а л а р п а й д о б у л а д и . М а н а ш у з и ч т у з и л м а л а р л и п о п р о т е и д -

---

ли к о м п л е к с л и п и д л а р и д а н и б о р а т б у л и б , к а й т м а с ж а р а ё н ­
л а р б о ш л а н г а н и д а н д а р а к б е р а д и . Р е п е р ф у з и я в а к и м ё в и й
м о д д а л а р д а н з а р а р л а н и ш б о ш л а н г а й П и а х . а л и д а бу зич д о н а -
л а р к а л ь ц и й г а бой б у л а д и . К а й т м а с з а р а р л а н и ш учун мито- 
х о н д р и я л а р н и н г б и р м у н ч а с е з и л а р л и д а р а ж а д а б уки ши , м и ­
т о х о н д р и я м е м б р а н а л а р и н и н г б у т у н л а й у з и л и б , к е й и н ч а л и к
к а л ь ц и й л а н и ш и х а р а к т е р л и д и р .
П а т о г е н оми л т а ъ е и р э т г а н и д а н к е й и н г и и л к б о с к и ч л а р д а
э н д о п л а з м а т и к р е т и к у л у м н и н г к е н г а й и ш и к у з а т и л а д и к и , бу 
сув 
ва 
и о н л а р н и н г
а л м а ш и н и ш и д а г и
у з г а р и ш л а р
б и л а н
б о г л и к д и р . К е й и н ч а л и к р и б о с о м а л а р г а д и р - б у д у р э н д о п л а з ­
м а т и к р е т и к у л у м д а н у з и л и б ч и к а д и , п о л и с о м а л а р п а р ч а л а ­
ниб, м о н о с о м а л а р г а а й л а н а д и . Айни в а к т д а о к с и л с и н т е з и с у ­
с а й и б к е т ад и . Х,озир б а ё н э т и л а ё т г а н р е а к ц и я л а р х а м к а й -
т а р д и р , л е к и н п ат ог ен о м и л т а ъ с и р и д а в о м э т и б б о р а д и г а н
б у л с а , э н д о п л а з м а т и к р е т и к у л у м т а р к и б и й к и с м л а р и г а п а р ­
ч а л а н и б , п с е в д о м и ел и н с т р у к т у р а л а р и х о с и л б у л а д и .
К, а йта р з а р а р л а н и ш б о с к и ч и д а л и з о с о м а л а р о к и ш т у с д а ,
б у р т г а н б у ла д и , л и з о с о м а ф е р м е н т л а р и а ж р а л и б ч и к к а н и н и
к у р с а т а д и г а н б е л г и л а р к у з г а т а ш л а н м а й д и . Л е т а л з а р а р л а ­
н иш б о ш л а н и ш и б и л а н л и з о с о м а л а р у з и л и б п а р ч а л а н а д и ва 
у л и к х у ж а й р а в у ж у д и д а н б у т у н л а й й у к о л и б к е т и ш и м у м к и н .
Х У Ж А Й Р А Д И С Т Р О Ф И Я Л А Р И
Ю к о р и д а а й т иб у т и л г а н и д е к , з а р а р л а н и ш т у ф а й л и х у ж а й -
р а д а с т р у к т у р а у з г а р и ш л а р и б о ш л а н м а с и д а н и л г а р и у н д а г и
а л м а ш и н у в ва ф е р м е н т а т и в ж а р а ё н л а р и з д а н ч и к а д и , бу ж а ­
р а ё н л а р м о р ф о л о г и к ж и х а т д а н х а р хил 
и ф о д а л а н г а н б у л а ­
ди. М а с а л а н , м и Т о х о н д р и я л а р н и н г б у к и ш и , к р и с т а л л а р и н и н г
к а л т а т о р т и б к о ли ши , м а т р и к с р а н г и н и н г у ч и ш и х у ж а й р а д а
а д е н о з и н т р и ф о с ф а т е т и ш м а ё т г а н и д а н в а г и п о к с и я н и н г б е в о ­
с ит а о к и б а т и т а р и к а с и д а х у ж а й р а д а г и о к с и д л а н и ш ж а р а ё н ­
л а р и б у з и л г а н л и г и д а н д а л о л а т б е р а д и .
К л а с с и к п а т о л о г и я д а х у ж а й р а
м е т а б о л и з м и н и н г и з д а н
ч ик и ш и н и ф у н к ц и я с и н и н г б у з и л и ш и б и л а н б и р г а д а в о м э т и б
б о р а д и г а н д и с т р о ф и к ж а р а ё н л а р д е б к а р а ш р а е м б у л г а н . Б у
ж а р а ё н л а р учун х а р а к т е р л и н а р с а х у ж а й р а д а х а р х и л а л м а ­
ши ну в м а х с у л о т л а р и н и н г т у п л а н и б к о л и ш и д и р . Д и с т р о ф и к
ж а р а ё н л а р н и х у ж а й р а д а т у п л а н и б б о р а д и г а н к и м ё в и й мод- 
д а л а р н и н г - х а б и а т и г а к а р а б т о и ф а л а р г а а ж р а т и ш к а б у л ки- 
л ин г а н . Чу н о н ч и , т а б и а т а н о к с и л д а н и б о р а т к и р и т м а л а р п а й ­
до б у л с а , б у н д а о к с ил а л м а ш и н у в и н и н г и з д а н ч и к к а н л и г и
( о к си л д е г е н е р а ц и я с и ) т у г р и с и д а r a n б о р а д и , б о р д и ю , х у ж а й ­
р а д а ё г л а р , л и п и д л а р к и р и т м а л а р и т о п и л а д и г а н б у л с а , б уни

---

ёг д и с т р о ф и я с и д е б а й т и л а д и . Ш у н г а я р а ш а х у ж а й р а д а пиг- 
м е н т л а р , у г л е в о д л а р а л м а ш и н у в и х а м б у з и л и ш и м у м к и н ва 
х о к а з о.
Ш у н д а й к и л и б ,