|
Ключевые слова:
дети с нарушением слуха, текст, чтение, понимание, уровень,
идентификация, PIRLS, оценка, критерии, использование, особенности
.
Аннатация
В этой статье описывается содержание обучения детей с нарушениями
слуха чтению и пониманию текста. Описана эффективность использования критериев оценки
PIRLS при определении уровня чтения и понимания у детей с нарушениями слуха.
Annatation:
This article describes the content of teaching children with hearing
impairments to reading and understanding the text. The effectiveness of using the PIRLS
assessment criteria for determining the level of reading and understanding in children with hearing
impairments is described.
Key words:
Keywords: hearing impaired children, text, reading, understanding, level,
identification, PIRLS, assessment, criteria, use, features.
Kar bolalarni maktab tizimida hayotga tayyorlashda va ularning nutqini o‘stirishda o‘qish
darslari katta ahamiyat kasb etadi. Badiiy va ilmiy ommabop adabiyotlar, insonlarning ruhiy boyligi
sifatida, zaif eshituvchilarning bilim doirasini kengaytirishni, hayotiy va axloqiy tajribalarini
to‘ldirishga yordam beradi. O‘qish darsi orqali bolalar, o‘zlarida mujassam bo‘lgan tasavvur va
tushunchalarni yangi fakt, ma’lumot va obrazlar bilan boyitadilar. O‘qish darslarida olgan dastlabki
bilimlar boshqa o‘quv o‘quv darslarini (geografiya, tarix adabiyot, tabiyotshunoslik) o‘zlashtirishda
poydevor sifatida xizmat qiladi.Kitoblarni o‘qish ahamiyati, kitobxonlarni insonlarning xulq atvori,
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
334
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
xatti-harakati, hayotiy yo‘li, sodir bo‘lgan voqealar, ularga baho berishda, ularning his-hayajon
doirasini kengaytirish bilan ifodalanadi[2,54]. O‘qish mashg‘ulotlari orqali o‘quvchilarda etik
tushunchalar, axloqiy e’tiqodlar, estetik idealar tarbiyalanadi. O‘qish darslarida kitobga nisbatan
emotsional munosabatlar va kitob bilan ishlash bilimlari shakllanadi. O‘qish darslari korreksion
yo‘nalishga ega. O‘qishga o‘rgatish jarayoni kommunikativ tizim tamoyillari orqali tashkil topgan.
Mashg‘ulotlarda bolalarning so‘zlashuv nutqini talaffuz qilish, leksik, grammatik jihatlari, qoldiq
eshitish qobiliyati rivojlantiriladi. O‘qish darslarida ona tili darslaridagi kabi nutqni o‘stirish uch
yo‘nalish bo‘yicha olib boriladi: Nutqiy qobiliyatini rivojlantirish, nutq faoliyati va nutqning
tuzilish tizimi bilan tanishish.Nutqiy qobiliyat bu darslarda butun matn ma’nosini o‘zlashtirish
so‘zlarning ma’nosini boshqa matnlar bilan bog‘langan holdagi o‘rni orqali rivojlanadi. Nutqiy
faoliyatning turlaridan eng avvalo o‘qish bilan bir qatorda gapirish, eshitish-ko‘rish, yozish,
daktillash malakasi rivojlanadi. O‘qish darslarida o‘quvchilarni tilning tuzilish tizimi bilan
tanishtirish, ularning o‘z fikrlarini ifoda qilishda, ko‘z oldida matn va parchalardagi so‘z va gap
namunalari turganligi asosida amalga oshadi. Shakllangan va mazmunan turli – tuman bo‘lgan
materialni o‘qish jarayonida so‘zlashuv va bog‘langan nutq o‘qilganni, fikrlash qobiliyatini
rivojlantirish, xotira, diqqat kabi psixik jarayonlarni korreksiyalash ustida ishlash uchun keng
imkoniyat tug‘iladi[3,67]. Darslarning yuqorida aytib o‘tilgan ta’lim-tarbiyaviy, korreksiyalash
rivojlantirish funksiyalari, qachonki agar o‘quvchi o‘qib, o‘qiganlarini tushungan sharoitdagina
amalga oshirilishi mumkin. Shuning boshlang‘ich va o‘rta sinflardagi o‘qish darslarini bolalarni
to‘g‘ri, ongli ravishda tez va ifodali o‘qishga o‘rgatish, asosiy vazifalardan hisoblanadi. Eshitishida
nuqsoni bo’lgan bolalar matnni o’qish va tushunish darajasini aniqlashda PIRLS baholash
mezonlaridan foydalanish samarali hisoblanadi. To‘g‘ri o‘qish, so‘zlarni bug‘inlarga bo‘lmasdan
o‘qish orqali amalga oshiriladi[4,89]. Bo‘g‘inlab o‘qish faqat talaffuzi qiyin bo‘lgan so‘zlarga
nisbatan qo‘llaniladi.Birinchi sinf o‘quvchilarida so‘zlarni harfiy tarkibini erkin tanish va ularni
tovush nutqiga aylantirish qobiliyati mustahkamlanadi. Dastlab fonemalarning qisqartirilgan
sistemasiga mos ravishda yaqinlashtirilgan ovoz chiqarishga yo‘l qo‘yiladi. Ikkinchi sinfdan
boshlab esa mavjud barcha harflar va ularning so‘z birikmalaridagi talaffuzini aniqlash bo‘yicha ish
olib boriladi. O‘quvchilar o‘qish vaqtida nafaslarini yo‘lga solish, pauza va tinish belgilarini so‘z va
mantiqiy urg‘ularga, orfo-epik normalarga, ifodali o‘qishning ba’zi elementlariga rioya qilishga
o‘rgatiladilar. Nutqni qabul qilish sharoitlarida ma’lum bir tempda ovoz chiqarib o‘qishni
shakllantirishga dastur talabi asosida amalga oshiriladi. Birinchi sinfda o‘quvchilar bir minut
davomida 20 tadan ko‘proq so‘z o‘qishlari mumkin, bu ko‘rsatkich ikkinchi sinfda 30 tani, uchinchi
sinfda 50 tani tashkil qiladi[1,34]. To‘rtinchi sinfda o‘qish tempi minutiga 60 taga yaqinlashadi.
Kichik sinflarda o‘qilgan material haqida fikr yuritishga yo‘naltirilgan bilimlar doirasi
shakllantirildi. Bu bilimlar doirasiga o‘qilgan narsalarga tayyor rasmlar va o‘zlari chizgan rasmlar
bilan ilyustarsiya tayyorlash, o‘qilganlarni og‘zaki aytib borish ham kiradi. 1-2 sinflarda o‘qituvchi
yordamida, 3-sinfda esa mustaqil ravishda rasm asosida rejalar tuzishadi. Tuzilgan rejalar bo‘yicha
o‘quvchilar o‘qiganlari haqida gapirib berishadi. 3-sinfda esa o‘qituvchi yordamida batafsil,
qisqacha, tanlab gapirib borish mahoratini egallashadi. 4 – sinfda asar qahramonlari nomlari va
voqea vaqtini o‘zgartirib gapirib borish formasi ham ko‘zda tutiladi. Birinchi sinfdayoq o‘quvchilar
matndagi illyustratsiyalarni ko‘rib chiqish natijasida, matn mazmuniga tegishli savollarga javob
berishga (Kim va nima haqida o‘qidingiz?) javobdagi voqealarni jamlash (Bolalar hovlida nima
qilishdi?), sodir bo‘lgan hodisalar sababini ko‘rsatishga (Qizcha nega yig‘ladi?) o‘rganadilar.
Ikkinchi sinfda bolalar javoblarning qisqa va to‘liq formalarini o‘zlashtirishadi. Savolga javob
berishda, tanlab o‘qish usulini egallaydilar. Uchinchi sinfga kilganda tushunishganlarini o‘qituvchi
yoki o‘rtoqlariga berilgan savol yordamida aniqlashni o‘rganishadi. O‘quvchilar asarda qatnashgan
kishilarning xatti – harakati, xulq – atvoriga baho berish, tushuntirish, ularga xarakteristka berish
uchun asardan (o‘qituvchi yordamida) so‘z va iboralar topish bilimini egallashadi. 5-6 sinf
o‘quvchilari, o‘zlaridan kichik o‘rtoqlaridan bilishga bo‘lgan qiziqishlarini o‘sganligi, yangi
Do'stlaringiz bilan baham: |
