|
ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
269
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
shaxsiyatiga ta’sir o’tkazadi.Duduqlanishni korreksiya qilish tizimi bolaga kompleks:shaxsni qayta
tarbiyalash, to’g’ri nutqni shakllantirish, differensial ravishda yondashishni talab qiladi [2]
Duduqlanuvchi bolalarning patologik nutqi va ularning xulq-atvori o’yin harakatlarida
namoyon bo’ladi. Duduqlanuvchi bolalarning xulq-atvori o’yin jarayonida mutlaqo o’ziga hos
bo’ladi.Yuqori darajadagi bezovtalik, o’z kamchiligini anglash va natijada nutqiy muloqotdan
qo’rqish, bularning barchasi bunday bolalarni o’yinga jalb qilishni qiyinlashtiradi.Bu bolalar
uyatchang bo’lib, o’yinda tashabbus ko’rsatmaydilar, odatda bosh rollarni tanlashmaydi, ko’pincha
boshqalarni tomosha qilishadi yoki ularga bo’ysunadigan rollarni olishadi.Bunda ham ular
jur’atsizlik bilan ishtirok etishadi, o’z kuchiga va imkoniyatlariga ishonishmaydi, o’yin o’ynashdan
maqsadni qo’ya olishmaydi.Og’ir holatlarda bolalardagi nuqsonning kuchayishi natijasida
duduqlanuvchi bolalar shunchaki tengdoshlari bilan o’ynashdan bosh tortishadi.Ular o’yin
davomida tez charchashadi. Qo’rquv duduqlanuvchi bolalarda tengdoshlariga nisbatan salbiy
munosabatni keltirib chiqarishi mumkin (g’azab, achchiqlanish hissi), buning natijasida ularda
passsiv kommunikativ xulq-atvor shakllanadi.O’yin faoliyatining boshlang’ich bosqichlarida
bolalarda cheklangan nutqiy muloqot bo’ladi, o’yin hajmi qisqaradi va uning syujeti cheklanadi [3].
Turli yoshdagi duduqlanuvchi bolalarning jamoa bilan munosabati turlicha bo’ladi 4-7
yoshli duduqlanuvchi bolalarda jamoaviy muloqot ko’nikmalarining shakllanmaganligi va o’yin
o’ynayotgan tengdoshlar jamoasiga munosabat yo’qligi bilan ajralib turadi. Bu xususiyatlar
duduqlanuvchi bolalarning ijtimoiy xulq-atvorining rivojlanmaganligini ko’rsatadi.
Duduqlanuvchi bolalarning o’yin faoliyatini xususiyatlariga ko’ra quyidagi guruhlarga
kiradi:[1]
A guruhi-bu guruhga kiruvchi bolalar o’yin mavzusini qabul qilishlari va o’zlari uni taklif
qilishlari, rollarni taqsimlashlari, o’yin maydonini tayyorlashlari mumkin. O’yin jarayonida o’z
fikrlarini tengdoshlarining harakatlari bilan muvofiqlashtiradilar, qoidalarga amal qiladilar va o’yin
qatnashchilaridan ham shuni talab qiladilar.
B guruhi- bu guruhga kiruvchi bolalar o’yin mavzusini qabul qiladilar va uni o’zlari taklif
qila oladilar, rollarni taqsimlaydilar, o’yin maydonchasini tayyorlash paytida ko’rsatmalar beradilar,
ba’zi bolalar bilan ziddiyatga boradilar.O’yin davomida ular o’z syujetlarini o’yinchilarga
yuklashadi,
ular
o’zlarining harakatlarini boshqa ishtirokchilarning niyatlari bilan
muvofiqlashtirishni bilishmaydi, o’yin qoidalarini buzishadi.
V guruhi- bu guruhdagi bolalar o’yin mavzusi va rolni o’rtoqlaridan qabul qiladilar, hamma
bilan birgalikda o’yin maydonchasini tayyorlaydilar. O’yin davomida kamdan-kam hollarda
gapirishadi, o’zlarining faoliyatini do’stlarining rejalari bilan muvofiqlashtiradilar, rolni ijro etishga
oid boshqalarning istaklarini tinglashadi. Bunday bolalar o’yin qoidalariga rioya qiladilar,
o’zlarining qoidalarini o’rnatmaydilar va do’stlaridan o’yin qoidalariga rioya qilishni talab
qilmaydilar.
G guruhi-bu guruhdagi bolalar faqat tengdoshlari yoki kattalar tomonidan berilgan biron bir
mavzu va rolni qabul qilishlari orqali o’ynashlari mumkin, o’yin maydonchasi o’yinning faol
ishtirokchilari tomonidan yoki kattalar tomonidan tayyorlanadi.O’yinning boshqa ishtirokchilari
tomonidan o’yin qoidalari taklif qilinadi.Bunday bolalarda passivlik qayd qilingan.
D guruhi-bolalar o’yinda kamdan-kam hollarda o’zlari qatnashadilar,kattalar yoki do’stlari
tomonidan biron bir o’yin mavzusi taklif qilinganda ham o’yinga kirishish qiyin
kechadi.Boshqalarning iltimosiga binoan ular o’yin maydonchasini tayyorlaydilar va o’yin
davomida o’yinchilar taklif qilgan harakatlar va qoidalarni bajaradilar. Passivlik juda yuqori
bo’lib,do’stlarining qarorlariga to’liq bo’ysunadilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyat turi hisoblangan o’yindan foydalanish
duduqlanuvchi bolalardagi nuqsonni bartaraf etishda samarali natijalarga olib keladi.
I.G.Vigodskiyning fikricha turli o’yin vaziyatlari bolalarda erkin nutqiy muloqotni rivojlantiradi,
bolani nutqiy nuqsoniga e’tibor qaratishidan chalg’itadi, o’zini yaxshi his qilishiga yordam beradi.
O’yin duduqlanuvchi bolaning umumiy ruhiy holatiga ijobiy ta’sir qiladi, u bolada kutilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
