The noun and its grammatical categories in the english and uzbek languages

 
 
 
Nouns used only in singular 
(Faqat birlikda ishlatiladigan otlar) 
Ingliz tilida
4
ham, o‘zbek tilida ham son shakllarida kelish jihatidan otlar ikki
turga bo‘linadi: 
1) birlik va ko‘plik shakliga ega bo‘lgan otlar; 
2) faqat birlik shakliga ega bo‘lgan otlar. 
O‘zbek tilida quyidagi otlar faqat birlikda ishlatiladi: 
4
Alexander L.G Longman English Grammar. London and New York 1988. P.: 34. 

---

1.Mavhum otlar ko‘plik affiksini olmaydi. Ularga qo‘shilgan -lar qo‘shimchasi 
umumlashtirish, ta’kid kabi ma’nolarni bildiradi: muhabbat, yaqinlik, go‘zallik,
yoshlik, mo‘lchilik, hosildorlik,elektrlashtirish, tuyg‘u. 
2.Sanalmaydigan, faqat o‘lchash mumkin bo‘lgan otlar –lar affiksini qabul
qilmaydi. Ularga qo‘shilgan -lar qo‘shimchasi ko‘plik ma’nosini emas, tur, 
nav, xil ma’nolarini, ba’zan muayyan predmetning mo‘lligi ma’nosini ham
ifodalaydi. Masalan, asal, uzum, kerosin, choy, bug‘doy.. 
3.Inson tanasidagi juft a’zolar, shuningdek, juft narsalarni bildiruvchi otlar
faqat birlikda ishlatiladi. Ularga qo‘shilgan -lar qo‘shimchasi juftlik, ta’kid
ma’nolarini ifodalashga xizmat qiladi: qo‘l, lab, ko‘z, buyrak, yuz, yelka, tufli, 
maxsi, etik, kalish. 
4. Inson tanasidagi yakka a’zo nomlari, shuningdek, asli o‘zi bitta bo‘lgan
samoviy yoki zamindagi jismlarni anglatuvchi otlar ham ko‘plik affiksini 
olmaydi, ularga qo‘shilgan -lar qo‘shimchasi mubolag‘a, kuchaytirish, ta’kid 
kabi ma’nolarni bildiradi. Chunonchi, bosh, yurak, jigar, og‘iz, burun, quyosh, 
osmon, Yer, til, tomoq. 
5. Atoqli otlar ,asosan, birlikda ishlatiladi. Atoqli otlarga qo‘shilgan -lar
qo‘shimchasi umumlashtirish, birgalik ma’nolarini, joy nomlariga 
qo‘shilganda esa muayyan hudud va uning atroflari ma’nosini anglatadi:
Toshkentlarda qoldi xayolim, Madhi uchun tomar tildagi bolim ( D.U.) ; 
Namanganlarni aylanib keldim; Bu elda farhodlar ko‘p. (Atoqli otlarga –lar 
affiksi qo‘shilganda gap o‘rtasida ular kichik harf bilan yoziladi.) 
Ingliz tilida ham sanalmaydigan narsa nomlarini anglatuvchi otlar, mavhum, 
ba’zi moddiy otlar faqatgina birlikda ishlatiladi. Quyidagi otlar bunga misol
bo‘la oladi: sugar, iron, butter, love, friendship. He gave me good advice. We 
have very little information on this subject. I am satisfied with your progress. 
Mavhum va ba’zi moddiy otlarning ko‘plik formasini qabul qilishi haqida 
keyinroq so‘z yuritamiz. News so‘zidagi -s qo‘shimchasi so‘z o‘zgartiruvchi emas, 
balki so‘z yasovchi qo‘shimcha, ya’ni -s new (yangi) sifat so‘z turkumiga 
qo‘shilib ot yasayapti: news – yangilik. Masalan: What is the news? Qanday 
yangilik bor? 
- ics qo‘shimchasi bilan tugaydigan fan nomlarida ham -s (-ics ) so‘z yasovchi 
qo‘shimcha tarkibiga kiradi: phonetics, mathematics, physics. Phonetics is a 
branch of linguistics ( Fonetika- tilshunoslik sohasi.) Money va hair so‘zlari 

---

faqatgina birlikda ishlatiladi, rus tilida esa bu otlar (den’gi, volosi) faqatgina 
ko‘plikda ishlatiladi. Her hair is dark.( Uning sochi qora.) This money belongs 
to him.( Bu pul unga tegishli.) 
Fruit so‘zi birlik va ko‘plikda bir xil formaga ega. Rus tilida esa faqatgina ko‘plik 
formasiga ega: frukti. Fruit is cheap in summer.(Yozda meva arzon.) We eat 
much fruit in summer.( Biz yozda ko‘p meva yeymiz.)