The economy of enterprise

Ta’sis  shartnomasi  korxonaning  tashkil  qilinishi  va  yakka  tarzda  yoki 
hamkorlikdagi faoliyatning boshlanishini tavsiflovchi hujjatdir. U shuningdek, tashkil 
etilayotgan  korxonaning  Nizomini  to’ldiruvchi  hujjat  ham  hisoblanadi.  Ta’sis 
shartnomasida  korxonani  tashkil  qilish  tartibi, daromad  va  xarajatlarni  qatnashchilar 
o’rtasida taqsimlash shartlari, korxona tashkilotchilari (muassislar) tarkibidan chiqish 
shartlari belgilab qo’yiladi. 
Ta’sis  shartnomasi  asosida  ko’pincha  kichik  korxonalar,  xo’jalik  o’rtoqliklari 
va  shu  kabi  sub’ektlar  faoliyat  yuritadi.  Masalan,  o’rtoqlik  yoki  korxonaning  ta’sis 
shartnomasida  boshqaruv  faqat  barcha  ishtirokchilarning  roziligi  bilangina  emas, 
balki qaror ko’pchilik ovoz bilan qabul qilinishi mumkinligi ham belgilab qo’yilishi 
 
35 

---

mumkin. Biroq ta’sis shartnomasida ishtirokchilar ovozini aniqlashning boshqa tartibi 
ham  ko’rsatib  o’tilishi  mumkin.  To’liq  o’rtoqchilik  korxonalarining  daromad  va 
xarajatlari  agar  shartnomada  boshqa  tartib  ko’rsatilmagan  bo’lsa,  ishtirokchilar 
o’rtasida ularning umumiy kapitaldagi ulushiga mos ravishda taqsimlanadi. 
Korxona  mulkini  shakllantirish  va  undan  foydalanish  Nizom  va  Ta’sis 
shartnomasining  muhim  qismi  hisoblanadi. “Korxonalar  to’g’risida”  gi  qonunga 
asosan quyidagilar korxona mulkini shakllantirishning manbalari hisoblanadi: 
•  muassislarning pul va moddiy ko’rinishdagi badallari; 
•  mahsulot  (ish,  xizmat)  sotishdan  va  boshqa  turdagi  faoliyatdan  olingan 
daromadlar; 
•  qimmatbaho qog’ozlardan olingan daromadlar; 
•  banklar va boshqa kreditorlardan olingan kreditlar; 
•  byudjetdan olinuvchi mablag’lar (dotatsiya), kapital qo’yilmalar; 
•  korxona,  tashkilot  va  fuqarolarning  beg’araz  va  xayriya  badallari, 
shuningdek, almashish, meros va sovg’a tariqasida olinuvchi mulk; 
•  qonun bilan taqiqlanmagan boshqa manbalar. 
Davlat korxonalarning mulkiy huquqlarini kafolatlaydi. Davlatning korxonalar 
mulkini  (asosiy  fondlar,  aylanma  mablag’lar  va  hokazo)  tortib  olishiga  yo’l 
qo’yilmaydi, qonunchilikda ko’zda tutilgan hollar bundan mustasno.