The economy of enterprise

 
2.4. Korxona tuzilmasi va uni belgilovchi omillar 
 
Har  bir  ishlab  chiqarish  korxonasi  ishlab  chiqarish  bo’linmalari,  boshqaruv 
organlari va korxona xodimlariga xizmat ko’rsatuvchi tashkilotlardan iborat bo’ladi. 
Tuzilma  (struktura)  tushunchasini  korxonaning  tarkibi,  tuzilishi  sifatida  ko’rib 
chiqish  mumkin.  Korxona  qanchalik  yirik  bo’lsa,  uning  ishlab  chiqarish  tuzilmasi 
shunchalik murakkab bo’ladi. 
Sanoat korxonalarining umumiy va ishlab chiqarish tuzilmalari mavjud. 
Ishlab  chiqarish  bo’g’inlari,  korxona  boshqaruvi  hamda  xodimlarga  xizmat 
ko’rsatuvchi  tashkilotlar,  ularning  miqdori,  kattaligi  va  egallab  turgan  maydoni, 
xodimlarining soni va ishlab chiqarish imkoniyatlari korxonaning umumiy tuzilmasini 
ifodalaydi.  
Ishlab  chiqarish  tuzilmasiga  asosiy,  yordamchi  va  xizmat  ko’rsatish 
jarayonlari amalga oshiriluvchi tsex va uchastkalar kiritiladi. 
Ishlab  chiqarish  tuzilmasi  korxona  umumiy  tuzilmasining  bir  qismidir.  U 
tsex,  uchastka  va  xizmat  ko’rsatuvchi  xo’jaliklar  shaklidagi  ishlab  chiqarish 
bo’linmalaridan iborat bo’ladi hamda ularning mahsulot ishlab chiqarish jarayonidagi 
o’zaro munosabatlarini, mehnat bilan band bo’lgan xodimlari soni, asbob-uskunalari 
qiymati, egallab turgan maydoni va hududiy joylashuvini aks ettiradi. 
Asosiy  tsexlarda  va  ishlab  chiqarish  uchastkalarida  ishlab  chiqarish 
jarayonining  asosiy  –  xom  ashyo  va  yarim  tayyor  mahsulotlarni  tayyor  mahsulotga 
aylantirish  bosqichi  yoki  mahsulot,  yo  uning  bir  qismini  tayyorlashning  bir  qator 
bosqichlari amalga oshiriladi (muzlatkichlar tsexi). 
Yordamchi  tsexlar  asosiy  ishlab  chiqarishni  asbob-uskunalar  va  energiya 
bilan  ta’minlaydi  hamda  uskunalarni  ta’mirlash  (ta’mirlash,  uskunalar,  model 
tsexlari va boshqalar) vazifalarini bajaradi. 
Xizmat 
ko’rsatuvchi 
tsex 
va 
xo’jaliklar 
tarkibiga 
korxonaning 
infratuzilmasini  (ombor  va  transport  bo’linmalari,  uy-joy-kommunal  xo’jaligi, 
oshxona, sanatoriy va hokazo)tashkil qiluvchi bo’linmalar kiradi. 
Sanoat  korxonalari  ishlab  chiqarish  tuzilmasining  uch  xil  turi  majud: