The economy of enterprise

fondlarining  tuzilmasini  tashkil  qiladi.  Aylanma  ishlab  chiqarish  fondlari  va 
muomala  fondlari  o’rtasidagi  xuddi  shunday  foizlardagi  munosabatlar  korxona 
aylanma mablag’larining tuzilmasi deb ataladi.  
Ishlab  chiqarish  zahiralari  aylanma  ishlab  chiqarish  fondlarining  asosiy  qismini 
tashkil  qiladi.  Biroq  bozor  iqtisodiyoti,  ayniqsa,  barcha  resurslar  taqchilligi 
sharoitlarida  ishlab  chiqarish  zahiralarining  haddan  tashqari  oshirib  yuborilishi 
korxona iqtisodiyotiga salbiy ta’sir qilishidan tashqari, resurslarni “bog’lab” qo’yadi 
hamda  ularning  yo’qotilishiga  olib  keladi.  Shu  sababli  aylanma  mablag’lar  hajmini 
optimallashtirish va ularni mahsulot ishlab chiqarish dasturlariga mos holga keltirish 
korxonaning tejamkorlik rejimida faoliyat yuritishi katta ahamiyatga ega bo’ladi. 
Iqtisodiyotning turli tarmoqlaridagi korxonalarning aylanma mablag’lari ishlab 
chiqarishning  texnologik  tashkil  etish  xususiyatlariga  ko’ra,  bir-biridan  farq  qiladi. 
Bu  xususiyatlarning  xarakteri  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulot  turi  va  murakkabligi, 
ixtsisoslashtirish  darajasi,  mahsulotni  realizatsiya  qilish  sharoitlari  va  shu  kabilar 
bilan izohlanadi. Aylanma mablag’lar tuzilmasining tarmoqlar bo’yicha farqlanishini 
quyidagi jadval orqali bilib olish mumkin (8.1-jadval). 
Korxonalar aylanma mablag’lari tarkibi va tuzilmasiga xo’jalik yuritish 
qobiliyati va uning samaradorligiga rioya qilish qoidalari katta ta’sir ko’rsatadi. Ya’ni 
korxona ishlab chiqarish zahiralarini va aylanma mablag’larning ta’minlanganligini 
haddan tashqari oshirishga intilmasligi zarur. Amaliyotning guvohlik berishicha, bu, 
resurslarning halok bo’lishiga va sun’iy tanqislikning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. 
Shu sababli xom ashyo va materiallarni sarflashning texnologik normalariga rioya 
qilish, ularni saqlashni to’g’ri yo’lga qo’yish, chiqitlar va yo’qotishlarni kamaytirish, 
zamonaviy va arzon materiallardan foydalanish katta ahamiyat kasb etmoqda. Biroq 
arzon materiallardan foydalanish  doim ham korxona imkoniyatlari va xohishidan 
kelib chiqavermaydi va tashqi muhit, birinchi o’rinda ishlab chiqarishdagi hamkorlar, 
bahoni shakllantirish, umumiy iqtisodiy barqarorlik va boshqa omillar bilan ham 
bog’liq bo’ladi. 
 
 
93 

---

8.1-jadval 
A y l a n m a   m a b l a g ’ l a r n i n g   t a r m o q l a r   b o ’ y i c h a  
t a q s i m l a n i s h i