Texnologiyasi

2-§. To’ldiruvchilarning sinflanishi. 
O‘zRST 669-96 “Noruda qurilish ashyolari. Sanoat chiqindilaridan olinadigan 
zich  chaqiq  tosh  va  qum.  Betonbop  g‘ovak  to‘ldiruvchilar”  bo’yicha 
to’ldiruvchilarning 
standartlashtirilgan 
sinflanishi 
quyidagilar 
bo’yicha 
belgilanadi: kelib chiqishi, zarrachalar yirikligi, zarrachalar shakli, zichligi (jadval-
1.1). 
To’ldiruvchilar 
kelib   chiqishi, 
yirikligi 
va 
boshqa 
 
xususiyatlari bo‘yicha quyidagicha tavsiflanadi: 
1)
 
Kelib chiqishi bo’yicha 3 ta guruxga  bo’linadi: 
a)  tabiiy,  shu  jumladan  yo‘l-yo‘lakay  qazib  olinadigan  jinslar      va  
boyitishdagi chiqindilar;  
b) sanoat chiqindilari asosidagi to’ldiruvchilar; 
v) sun’iy (maxsus tayyorlangan). 
Kimyoviy  tarkibi  va  fazoviy  xolatini  o‘zgartirmay,  tog‘  jinslarini  kelib 
chiqishi va petrografik nomlanishi yoki chiqindilar turini xususiyatlaydigan tabiiy 
materiallar  va  sanoat  chiqindilari.  Masalan,  magmatik  chuqurlikdagi  (intruziv) 
jinslar – granit, sienit, diorit; domna shlaklari. Sun’iy to‘ldiruvchilar xomashyo turi  
(tabiiy, chiqindilardan yoki ular aralashmasidan) va ishlab chiqarish texnologiyasi 
(ishlov  berish  usuli)  bilan  xususiyatlanadi.  Masalan,  tabiiy  xomashyoni  kuydirib 
ko‘pchitish  –keramzit;  domna  shlaklari  eritmalarini  g‘ovaklashtirib  olinadigan  – 
shlakli pemza. 
2) Zarrachalar yirikligi bo’yicha to’ldiruvchilar bo’linadi: 
a) yirik,  zarrachalari o‘lchami 5 mm dan katta (chaqiq tosh, shag‘al);  

---

13 
 
b) mayda, zarrachalari o’lchami 5 mm dan kichik (qum). 
3) Zarrachalar shakli bo’yicha to’ldiruvchilar bo’linadi:  
a)  burchaksimon  (noto‘g‘ri)  shakldagi,  maydalab  olinadigan  (chaqiq  tosh, 
maydalashdagi qum va b.); 
b) yumaloq shakldagi zarrachalar  (shag‘al, tabiy qum va b.); 
4)    To‘ldiruvchilar  zarrachalar  zichligi  buyicha  zich  va  g‘ovak  turlarga 
bo‘linadi (2 g/sm
3 
dan katta yoki kichik
 
).  
5)Uyilgan zichligi bo‘yicha xam to‘ldiruvchilar tavsiflanadi:  
Uyilma zichlik yirik g‘ovak to‘ldiruvchilar uchun 1200 kg/m³ dan oshmasligi 
va g‘ovak qumlar uchun -1400 kg/m³ dan oshmasligi kerak.  
6)  To‘ldiruvchining  ko‘rinishi  tuzilmasi  bo‘yicha  xam  betonlar  zich,  g‘ovak 
va maxsus to‘ldiruvchi turlariga bo‘linadi.  
7)  To‘ldiruvchilar  asosiy  kursatkichlari  va    vazifalari  buyicha og‘ir betonlar, 
engil  betonlar,  mayda  zarrachali  betonlar,  maxsus  betonlar  uchun  to‘ldiruvchilar 
turkumini tashkil kiladi. 
8)  To‘ldiruvchilar  asosiy  vazifasiga  ko‘ra:  og‘ir,  engil,  maydazarrachali 
betonlar  uchun,  maxsus  betonlar  uchun  (olovgabardosh,  kimyoviy  chidamli, 
manzarali, radiatsion-himoya, issiqizolyasion va b.).