Texnologiyasi

7-§. To’ldiruvchilarning donadorlik tarkibi 
To’ldiruvchilarning  donadorlik  tarkibi
 
(granulometrik  tarkibi),  undagi  turli 
kattalikdagi  donalarning  mavjudligi  bo’lib,  to’ldiruvchining  o’rtacha  namunasini 
standart elakdan o’tkazish natijasida aniqlanadi. Standart elaklar to’plami quyidagi 
o’lchamdagi  elak  ko‘zlarini  tashkil  etadi:  0,16; 0,315;  0,63;  1,25;  2,5;  5;  10;  20; 
40; 70 mm va xokozo.  
To’ldiruvchilar  birinchi  navbatda  eng  kichik  va  eng  katta  yiriklikni 
xususiyatlaydi. Eng kichik -
D
kichik
 yirikligi deb, shunday o’lchamli standart elakka 
aytiladiki,  to‘ldiruvchi  namunasini  elaganda  95%  dan  kam  bo’lmagan  namuna 
qoladi va faqat 5% dan ko’p bo’lmagan namuna o’tadi (massa bo’yicha). Eng katta 
yiriklik  deb  -
D
katta
 
shunday 
   
o’lchamli  standart  elakka  aytiladiki,  to’ldiruvchilar 
namunasini elaganda elakda 5% dan kam namuna qoladi va 95% kam bo’lmagan 
namuna o’tadi (massa bo’yicha).  
   Eng  katta  va  eng  kichik  yiriklikdagi  donadorlik  tarkibiga  mos 
xarakterlanadi,  masalan:  5  -  40mm  yirikligidagi  shag‘al(chakik  tosh)  uchun       
D
eng 
katta 
=40mm: 
D
eng 
kichik 
=5mm.  
Bir fraksiyali to’ldiruvchilar deb, uning donalaridagi eng yirik va eng kichik 
yirikligi  bir-biriga  yaqin  va  5-10,  10-20,  20-40  mm  ko‘zli  standart  elaklar 
to’plamini tashkil etadi.  
Masalan, 
5-20mm 
yirikligidagi 
to’ldiruvchi 
ikki 
xil 
fraksiyadagi 
aralashmadan tashkil topadi.    
Qurilishda  standart  bo‘yicha  nisbatan  tor  fraksiyali  to‘ldiruvchilarga  ruxsat 
etiladi va samarali ishlatiladi. Masalan 10-15mm yoki 15-20 mm. 
To’ldiruvchilarning bo’shliqligi turli fraksiyalarning aralashmasida kamayadi, 
yani  kichik  donalar  nisbatan  katta  donalar  orasini  to’ldiradi  va  xajmini  nisbatan 
qulay  to’ldiradi.  SHu  sababli  to’ldiruvchilar  aralashmasi  uchun  donadorlik  tarkib 
muhim rol o’ynaydi.  
Uzluksiz  donadorlik  tarkib  deb,  to’ldiruvchi  namunasining  standart  elakdan 
o’tkazganda  barcha  elaklarda  qoldiq  qolsa  va  to’ldiruvchi  aralashmasida 
D
engkatta
 
dan 
D
engkichik
 
gacha bulgan barcha fraksiyali to’ldiruvchilarga aytiladi. 

---

27 
 
Agar to’ldiruvchi aralashmasi tarkibida bir fraksiyali to’ldiruvchilar bo’lmasa, 
u  xolda  uzlukli  (uzilgan  zanjirli)  donadorlik  tarkib  deb  ataladi.  Masalan  shag‘al 
yoki shag‘al aralashmasi uchun 5-10mm va 20-40 mm (10-20 mm oraliq fraksiya 
yo’q) uzlukli bo’ladi.  
B.Nikolaev  o’zining  izlanishlarida  uzlukli  donadorlik  tarkibdagi  donadorlik 
tarkibi  haqida  va  ularning  aralashmasida  minimal  bo’shliqqa  erishish  to’g‘risida 
malumot  beradi.  Uzlukli  donadorlik  tarkibdagi  to’ldiruvchilarni  qo‘llash  sohasi 
chegaralangan, biroq beton texnologiyasida qo’llash kengaymoqda.