Texnologiyasi

Keramzitning birjinsliligi va boyitish ishlari
 
  Keramzit  shag‘ali  ishlab  chiqaruvchi  korxonalardan  birida  o‘tkazilgan 
izlanishlar  shuni  ko‘rsatdiki,  bitta  partiyadagi  mahsulotning  uyilma  zichligi  330 
dan  405  kg/m
3
  gacha,  o‘rtacha  367kg/m
3 
o‘zgardi.  SHu  korxonada  40  sutkada 
mahsulot  nazorati  quyidagilarni  ko‘rsatdi:  o‘rtacha  uyilma  zichligi  339  kg/m
3
, 
alohida namunalar uchun 270-470 kg/m
3
. 
  Bir  necha  korxonalarda  ishlab  chiqarilgan  keramzit  sifatini  o‘rganish  shuni 
ko‘rsatadiki,  barcha  joyda  keramzit  bir  jinsli  bo‘lmaydi.  Keramzit  shag‘alini 
olishning texnologiyasida  birjinsli  bo‘lmagan  xomashyo  asosidagi  har bir  granula 
turlicha  ko‘pchiydi,  bunda  pechdagi  haroratning  doimiy  o‘zgarib  turishi  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Natijada  keramzit  shag‘ali  bu  turlicha  zichlik  va  mustahkamlikka  ega 
ko‘pchigan granulalar yig‘indisidir.  
  Bunday  birjinsli  bo‘lmagan  to‘ldiruvchini  qo‘llab,  sifat  bo‘yicha  birjinsli 
beton olib bo‘lmaydi. Keramzit beton asosida olinadigan konstruksiyalar etarlicha 
mustahkam  bo‘lishi  uchun,  shu  to‘ldiruvchining  minimal  statistik  mustahkamligi 
inobatga  olinishi,  massasi  va  issiqlik  o‘tkazuvchanligini  hisoblashda  esa 
to‘ldiruvchining maksimal zichligi inobatga olinishi kerak.  
  Agar to‘ldiruvchi birjinsli bo‘lmasa, u holda betonning hisobiy tavsifi va uni 
konstruksiyada qo‘llashning samaradorligi yuqoridagi kabi amalga oshiriladi.  
  Keramzitning birjinsliligini oshirishning ikkita yo‘li mavjud: 
a)  ishlab  chiqarish  texnologiyasini  zamonaviylashtirish,  xomashyoni  o‘ta 
sinchkov qayta ishlash, granulalar olish, issitishga tayyorlash, kuydirish va sovitish 
rejimlarini me’yorlash, fraksiyalarga ajratishni yaxshilash; 
  b)  tayyor  keramzit  shag‘alini  faqat  yirikligi  bo‘yicha  emas,  balki  donalar 
zichligi bo‘yicha ham fraksiyalarga ajratish. 

---

136 
 
  Keramzit  shag‘alini  boyitish,  bu  uni  donalari  zichligi  bo‘yicha  sinflargsha 
ajratishdir. Nisbatan engil keramzit donalari bu yaxshi ko‘pchigan donalar bo‘lib, 
nisbatan  og‘ir  keramzit  donalari  bu  kam  ko‘pchigan  va  yuqori  mustahkamlikdagi 
donalar  xisoblanadi.  Keramzit  shag‘alini  sinflarga  ajratish  qaynovchi  qatlam 
texnologiyasi  asosida  bajariladi.  Qaynovchi  qatlam  texnologiyasida  talab  etilgan 
zichlikdagi  havoni  pastdan  yuqoriga  qarab  mayda  donadorli  material  qatlamidan 
o‘tkaziladi.  
  Qaynovchi  qatlam  yoki  cho‘ktiruvchi  –  ajratuvchi  muhitning  zichligi 
boyitilayotgan  keramzit  donasi  zichligiga  bog‘liq  holda  tanlanadi.  Masalan,  agar 
keramzit  donasining  zichligi  0,5-0,7  g/sm
3
  bo‘lsa,  u  holda  zichligi  0,6  g/sm
3 
bo‘lgan  muhitda  zichligi  0,5-0,6  g/sm
3
  bo‘lgan  keramzit  donalari  oqadi,  katta 
zichlikka  egalari  esa  cho‘kadi.  Natijada  keramzit  ikkita  nisbatan  birjinsli  sinfga 
ajraladi. 
  Zichligi  0,6  g/sm
3
  bo‘lgan  qaynovchi  qavatda  og‘irlashtirgich  sifatida 
tuyilgan  keramzit  fraksiyasi  0,315-0,63  mm  dan  olish  mumkin.  Xuddi  shunday 
fraksiyali tuyilgan g‘isht qavat zichligi -0,8 g/sm
3
 ni beradi, fraksiyasi 0,14-0,315 
mm li kvars qumi-1,2 g/sm
3
 qavatni beradi. 
  Keramzit  shag‘alini  qaynovchi  qavatda  og‘irlashtirgich  qo‘llamasdan  ham 
navlarga ajratish mumkin. Bu holatda og‘irlashtirgich vazifasini keramzit shag‘ali 
bajaradi.  
  U uzluksiz separatorning klassifikatsiyalovchi kamerasiga tushadi va bunda 
ostki  panjaradan  ventilyator  yordamida  havo  uzatiladi  (rasm  5.12).  Havonining 
ma’lum tezlikda uzatilishi natijasida keramzit shag‘ali navlarga ajratiladi: nisbatan 
og‘ir donalar pastga cho‘kadi, engillari esa yuqori qavatni egallaydi.  
  Keramzit  shag‘ali  va  boshqa  g‘ovak  to‘ldiruvchilarni  boyitish  faqat  quruq 
sharoitda bajarilishi kerak deb hisoblanadi, ya’ni ularni namlash mumkin emas va 
KMK da keramzit shag‘alining namligi 2% dan oshmasligi lozim. Biroq keramzit 
shag‘alini qo‘llashda uni suvda namlashni texnologiya talab etadi.  

---

137 
 
  Ayniqsa 
engil 
betonlar 
ishlab 
chiqarish 
texnologiyasida 
g‘ovak 
to‘ldiruvchilarni  namlash  tavsiya  qilinadi,  bunda  ularning  beton  qorishmasida 
suvni shimib olishi kamayadi.  
  SHu sababli keramzit graviysini navlarga ajratishni suvda amalga oshirishni 
tadqiqotchilar  tavsiya  etishadi.  Bunday  separator  ikkita  transportyor  bilan 
jihozlangan suvli vannadan  iborat va birinchi  transportyor  vanna  tubiga  cho‘kgan 
donalarni  qabul  qilsa,  ikkinchisi  suv  yuzidagilarni  qabul  qiladi.  Keramzitning 
suvda bo‘lishi 5 sekunddan oshmasligi kerak. 
  Suv bu keramzit shag‘alining dona zichligi bo‘yicha ikkita sinfga ajratuvchi 
mos  muhitdir.  Bunda  quyidagi  natijani  keltirish  mumkin.  Olingan  keramzit 
shag‘alining  uyilma  zichligi  435  kg/m
3
  .  Undan  separatsiya  davomida  uyilma 
zichligi 371 kg/m
3
 bo‘lgan nisbatan engil donalar (massa bo‘yicha 65% yoki hajm 
bo‘yicha 76%) va nisbatan og‘ir donalar -635 kg/m
3
 (massa bo‘yicha 35% va hajm 
bo‘yicha  24%)  olinadi.  Betonga  ishlatilgan  keramzit  mustahkamligi  -6  MPa,  suv 
yuzasidagi keramzit mustahkamligi- 6 MPa, suv tubiga cho‘kgani esa – 16 MPa ni 
tashkil etdi.  
  Natijada  suv  yuzasidagi  keramzitdan  samarali  issiqlikdan  himoyalovchi 
beton, cho‘lganidan esa sementni tejagan holda konstruksion beton olindi.  
  SHu sababli, keramzitning bir jinsliligini oshirishning ikkita yo‘li mavjud: 
  a)  ishlab  chiqarish  texnologiyasini  takomillashtirish,  xomashyoni  to‘g‘ri 
tanlash; 
  b) olingan tayyor mahsulotni dona zichligi bo‘yicha navlarga ajratish.