Texnologiyasi

4-§. Tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilarni boyitish 
G‘ovak  to‘ldiruvchilarni  boyitish,  bu  ularning  zichligi  va  mustahkamligi 
bo‘yicha  bir  jinsliligini  oshirish,  donalar  shaklini  yaxshilash  va  chang  miqdorini 
kamaytirishdan  iborat.  Zich  jinslardan  olinadigan  to‘ldiruvchilarni  boyitish 
jarayoni g‘ovak to‘ldiruvchilarga ham taaluqlidir. 
Biroq  engil  g‘ovak  to‘ldiruvchilarning  xususiyatlarini  aniqlashda,  boshqa 
boyitish usullaridan foydalaniladi. 
Masalan, suvli muhitda aniqlanuvchi ishlar havo muhitida bajariladi. Buning 
uchun pnevmatik cho‘ktiruvchi mashinalardan foydalaniladi (rasm-5.1). 

---

103 
 
   
Rasm-5.1. Pnevmatik cho‘ktiruvchi mashinaning sxemasi: 
1- ventilyatorda havoni uzatish; 2-klapanlar; 3-panjara; 4- yuklash; 5- o‘ta 
og‘ir donalarni saralash; 6- nisbatan og‘ir donalarning chiqishi; 7-engil 
mahsulotlarning chiqishi; 8-changlangan havo. 
 
 
 
Rasm-5.2. G‘ovak to‘ldiruvchilarni boyitish uchun ishlatiladigan 
separatorning sxemasi: 
1-panjara; 2-filtr; 3-xavo uzatish; 4-qum; 5- to‘ldiruvchilarni yuklash; 6-
engil maxsulotning chiqishi; 7-nisbatan og‘ir maxsulotning chiqishi. 

---

104 
 
 
Ventilyatordan  tushuvchi  havo  oqimi  bir  klapandan  boshqa  mashina 
klapaniga  ketma-ket  uzatiladi  va  panjarada  material  qavatida  pulsatsiya  sodir 
bo‘ladi.  Natijada  havo  oqimi  tasirida  material  ikkita  engil  va  og‘ir  qismlarga 
ajraladi. Bunda og‘ir donalar pastga va engillari yuqoriga chiqadi. To‘ldiruvchilar 
og‘ir va engiliga ajratiladi va shu bilan birga changdan tozalanadi. 
Og‘ir  to‘ldiruvchilarni  ajratish  suvli  suspenziyada  bajarilsa,  g‘ovak 
to‘ldiruvchilarni  ajratish  pnevmosuspenziyada  bajariladi.  Bu  qurilma  (rasm-  8.2) 
quyidagicha  ishlaydi:  filtr  orqali  havo  qum  qavatiga  uzatiladi  va  natijada  qum 
qaynaydi. Qumning zichligi va yirikligi bo‘yicha kerakli zichlikdagi suspenziyaga 
moslab  tanlanadi,  bu  erda  yirik  g‘ovak  to‘ldiruvchi  bir  qismi  cho‘kadi,  qolgani 
qumning  yuzasiga  chiqadi.  Ikkita  sinfga  ajratilgan  yirik  to‘ldiruvchi  qum  bilan 
birga  olinib,  elak(groxot)dan  o‘tkaziladi.  Qum  yana  qurilmaga  qaytariladi. 
To‘ldiruvchilarni sinflarga ajratish havo oqimi ta’sirida ham bajariladi (rasm-5.3). 
 
Rasm-5.3. G‘ovak to‘ldiruvchilarni havo oqimi ta’sirida ajratish: 
1-engil maxsulot; 2-nisbatan og‘ir maxsulot; 3-ventilyator; 4-ta’minlovchi 
 
Bunday  usulda  yirik  to‘ldiruvchilarning  zichligi  bo‘yicha  sinflarga  ajratish 
mumkin. YUqorida sanalgan barcha usullarda g‘ovak to‘ldiruvchilarni ikki sinfga 

---

105 
 
ajratish  mumkin,  ya’ni  uni  bir  jinslilikka  keltiriladi  va  og‘ir  qo‘shimchalardan 
xalos etiladi. 
Masalan,  pemzada  og‘ir  vulqon  shishasi(obsidian)  donalari  mavjud  bo‘lib, 
ularni  olib  tashlab  to‘ldiruvchining  sifatini  oshirish  mumkin.  G‘ovak  tog‘  jinslari 
asosidagi  chaqiq  tosh  dona  shakli  bo‘yicha  O‘zRST9758-96  “Qurilish  ishlarida 
ishlatiladigan  g‘ovak  anorganik  to‘ldiruvchilar.  Sinash  usullari”  ga  ko‘ra  to‘rrtta 
guruxga  bo‘linadi,  ya’ni  plastinkasimon  shakldagi  donalarning  massa  ulushi 
bo‘yicha: oddiy-30% dan ko‘p emas; yaxshilangan – 20%  gacha; kub shaklidagi – 
15% gacha; qirrali – 10%gacha. 
G‘ovak chaqiq toshning donalarini shaklini yaxshilash, olinadigan tog‘ jinsini 
maxsus baraban turidagi maydalagichda maydalab erishiladi.