Texnologiyasi

 
 
1-§.
 Tabiiy g‘ovak to‘ldiruvchilarning sinflanishi. 
Turli  g‘ovak  tog‘  jinslaridan  engil  betonlar  uchun  yaroqli  to‘ldiruvchilar 
ishlab chiqariladi. Bu to‘ldiruvchilar ham kerakli mustahkamlikka ega bo‘lib, zich 
tog‘ jinslariga nisbatan mustahkamligi past bo‘lishiga qaramay, talabdagi sinfdagi 
beton olish etarli. 
G‘ovak to‘ldiruvchilar donasi yirikligi bo‘yicha qum (5mm gacha) va  chaqiq 
tosh  bo‘linadi.  CHaqiq  tosh  esa  quyidagi  fraksiyalarga  bo‘linadi:  5...10mm, 
10...20mm  va  20...40  mm.  CHaqiq  tosh  quyidagi  yiriklik  bo‘yicha  ham  ruxsat 
etiladi: 5...20mm yoki 5...40mm. 
G‘ovak  to‘ldiruvchilarning  asosiy  markalari  uyilma  zichligi  bo‘yicha 
o‘rnatiladi. 
Agar  uning  uyilma  zichligi  400  -  500kg/m
3
  bo‘lsa,  bu  to‘ldiruvchi  500 
markaga  mos  keladi,  uyilma  zichligi  600  kg/m
3
  bo‘lsa,  bu  to‘ldiruvchi    600 
markaga  mos  keladi  va  boshqa.  QMQ  bo‘yicha  g‘ovak  chaqiq  toshning  markasi 
300,350,400 va hokazo 1200gacha 100kg/m
3
 oraliqda o‘rnatiladi. G‘ovak qumning 
markasi 500...1400 kg/m
3
 ni tashkil etadi. 
Bundan 
tashqari, 
yirik 
g‘ovak  to‘ldiruvchilarning  markasi  uning 
mustahkamligi  bo‘yicha  ham  o‘rnatiladi,  ya’ni  silindrda  maydalanishdagi 
mustahkamligi  bo‘yicha  aniqlanadi.  G‘ovak  to‘ldiruvchining  mustahkamligini 
betonda  sinash  yaxshi  samara  beradi.  Standart  bo‘yicha  g‘ovak  to‘ldiruvchilarni 
turli  markalari  bo‘yicha  engil  betonlarda  qo‘llash  tavsiya  etilgan.  SHu  sababli 
to‘ldiruvchilarning asosiy xususiyatlari va ularni betonlarda qo‘llash bir- biri bilan 
bog‘liqdir. Aytish mumkinki, g‘ovak to‘ldiruvchilarning fraksiyalari qancha kichik 
bo‘lsa,  uning  donalari  zichligi  va  uyilma  zichligi  shuncha  yuqori  bo‘ladi.  Bu 
to‘ldiruvchilarning  g‘ovakligi  maydalashda  kamayadi,  ya’ni  materialning  yirik 
g‘ovakligi buzilishida yuzaga kelishi bilan tushuntiriladi. 

---

99 
 
G‘ovak  tog‘  jinslarini  maydalashda  donalari  zichligi  ortishidan,  uning 
mustahkamligi xam ortadi. To‘ldiruvchi donalari mustahkamligi, u olinadigan tog‘ 
jinsi  mustahkamligidan  etarlicha  yuqori  bo‘ladi.  SHag‘alning  yumshash 
koeffitsienti  g‘ovak  tog‘  jinslaridan  olinsa,  u  holda  konstruksion-  teploizolyasion 
betonlar  uchun  0,6  dan  kam  bo‘lmasligi,  konstruksion  betonlar  uchun  esa  0,7dan 
kam bo‘lmasligi kerak. 
Tabiiy  g‘ovak  to‘ldiruvchilar  kelib  chiqishi  bo‘yicha  vulqon  va  cho‘kindi 
turlarga bo‘linadi.