Texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Nazorat savollari: 
1.  Struktura deganda nimani tushinasiz? 
2.  Struktura qanday e’lon qilinadi? 
3.  Strukturaning massiv hamda to’plamdan farqi nimada? 
4.  Struktura elementiga qiymat qanday o’zlashtiriladi? 
 
 
 
 

---

 
18 
Tajriba ishi №3 
Mavzu: Microsoft visual c++ da sinflar va obyektlar yaratishni o’rganish 
Ishdan  maqsad:  Microsoft  Visual  2012  muhitida  C++  dasturlash  tili  vositasida 
sinflar va obyektlar yaratishni o’rganish. 
Nazariy qism: 
Sinflar va sinf a’zolari 
Yangi tip sinfni e’lon qilish bilan tuziladi. Sinf  - bu bir – biri bilan funktsional 
orqali  bog’langan  o’zgaruvchilar  va  usullar  to’plamidir.  Sinflarga  amaliyotdan 
ko’pgina misollar keltirish mumkin. Masalan, avtomabilni g’ildirak, eshik, o’rindiq, 
oyna va boshqa qismlardan tashkil topgan kolleksiya yoki haydash tezligini oshirish, 
to’xtatish,  burish  imkoniyatlariga  ega  bo’lgan  obyekt  deb  tasavvur  qilish  mumkin. 
Avtomobil  o’zida  turli  ehtiyot  qismlarni  va  ularni  funksiyalarini  inkapsulyatsiya 
qiladi.  Avtomobil  kabi  sinfda  ham  inkapsulyatsiya  qator  imkoniyatlarni  beradi. 
Barcha  ma’lumotlar  bitta  obyektda  yig’ilgan  va  ularga  osongina  murojaat  qilish, 
ularni  o’zgartirish  va  ko’chirish  mumkin.  Sizning  sinfingiz  bilan  ishlovchi  dasturiy 
qismlar,  ya’ni  mijozlar  sizning  obyektingizdan,  uning  qanday  ishlashidan 
tashvishlanmasdan, bemalol foydalanishlari mumkin. 
Sinf o’zgaruvchilarning ixtiyoriy kombinatsiyasidan, shuningdek boshqa sinflar 
tiplaridan iborat bo’lishi mumkin. Sinfdagi o’zgaruvchilar o’zgaruvchi – a’zolar yoki 
xossalar  deyiladi.  Car  sinfi  o’rindiq,  radiopriyomnik,  shina  va  boshqa  o’zgaruvchi  - 
a’zolardan  iborat.  O’zgaruvchi  –  a’zolar  faqatgina  o’zlarining  sinflarida  yotadilar. 
G’ildirak va motor avtomobilning qanday tarkibiy qismi bo’lsa, o’zgaruvchi – a’zolar 
ham sinfning shunday tarkibiy qismidir. 
Sinfdagi funksiyalar odatda o’zgaruvchi a’zolar ustida biror bir amal bajaradilar. 
Ular funksiya – a’zolar yoki sinf usullari deb aytiladi. Mashina sinfi usullari qatoriga 
Haydash() va Tuxtatish() usullari kiradi. Mushuk sinfi hayvonni yoshi va og’irligini 
ifodalovchi  o’zgaruvchi  –  a’zolarga  ega  bo’lishi  mumkin.  Shuningdek,  bu  sinfning 
funksional qismi Uxlash(), Miyovlash(), SichqonTutish() usullaridan iborat bo’ladi. 
Funksiya  –  a’zolar  ham  o’zgaruvchi  a’zolar  singari  sinfda  yotadi.  Ular 
o’zgaruvchi  a’zolar  ustida  amallar  bajaradi  va  sinfni  funksional  imkoniyatlarini 
aniqlaydi. 

---

 
19 
Sinfni e’lon qilish. 
Sinfni e’lon qilish uchun class kalitli so’zi, undan so’ng ochiluvchi figurali qavs, 
co’ng xossalar va usullari ro’yxati ishlatiladi. Sinfni e’lon qilish yopiluvchi figurali 
qavs va nuqtali vergul orqali yakunlanadi. Masalan, Mushuk sinfini quyidagicha 
e’lon qilish mumkin.  
 Class Mushuk 
 { 
unsigned int itsYosh ; 
unsigned int itsOgirlik ; 
void Miyovlash() 
 } 
Mushuk sinfini e’lon qilishda xotira zahiralanmaydi. E’lon qilish, kompilyatorga 
Mushuk  sinfini  mavjudligini,  hamda  unda  qanday  qiymatlar  saqlashi  mumkinligi 
(itsYosh, itsOgirlik) va u qanday amallarni bajarishi mumkinligi (Miyovlash() usuli) 
haqida  xabar  beradi.  Bundan  tashqari, bu  e’lon  qilish  orqali  kompilyatorga  Mushuk 
sinfining o’lchami, ya’ni har bir Mushuk sinfi obyekti uchun kompilyator qancha joy 
ajratishi lozimligi haqida ham ma’lumot beradi. Masalan, joriy misolda butun qiymat 
uchun  to’rt  bayt  talab  qilinsa,  Mushuk  sinfi  obyekti  o’lchovi  sakkiz  bayt  bo’ladi. 
(itsYosh  o’zgaruvchisi  uchun  to’rt  bayt,  itsOgirlik  o’zgaruvchisi  uchun  to’rt  bayt). 
Miyovlash() usuli xotiradan joy ajratishni talab qilmaydi. 
Obyektni e’lon qilish 
 
Yangi  turdagi  obyekt  xuddi  oddiy  butun  sonli  o’zgaruvchidek  aniqlanadi. 
Haqiqatan ham ixtiyoriy butun sonli o’zgaruvchi quyidagicha aniqlanadi: 
unsigned int MyVariable  
//ishorasiz butun sonni aniqlaymiz  
Cat sinfidagi obyekt esa quyidagicha aniqlanadi: 
Mushuk Frisky //Mushuk obyektini aniqlaymiz. 
Bu dasturiy kodlarda unsigned int tipidagi MyVariable nomli o’zgaruvchi va 
Mushuk sinfining Frisky nomli obyekti aniqlandi. 

---

 
20 
Ko’pgina hollarda sinf va obyekt tushunchalarini ishlatishda chalkashlikka yo’l 
qo’yiladi. Shuning uchun, obyekt sinfning biror bir ekzemplyari (nusxasi) ekanligini 
yana bir bor ta’kidlash joiz. 
Sinf a’zolariga murojaat qilish imkoni 
Mushuk  sinfining  real  obyektini  aniqlaganimizdan  so’ng  bu  obyektning 
a’zolariga  murojaat  qilish  zaruriyati  tug’ilishi  mumkin.  Buning  uchun  bevosita 
murojaat (.) operatori qo’llaniladi. Masalan, Frisky obyektining Weight o’zgaruvchi - 
a’zosiga 50 sonini o’zlashtirmoqchi bo’lsak quyidagi jumlani yozishimiz lozim.  
Fresky.Weight=50; 
Meow() usulini chaqirish uchun esa 
Frisky.Meow(); 
jumlasini yozish lozim.  
Qiymat sinfga emas obyektga o’zlashtiriladi  
C++  tilida  berilganlar  tipiga  qiymat  o’zlashtirilmaydi.  Qiymat  faqatgina 
o’zgaruvchilarga beriladi. Masalan, quyidagi yozuv noto’g’ridir: 
Int=s // noto’g’ri 
Kompilyator  int  tipiga  qiymat  o’zlashtirilishi  xatolik  ekanligi  haqida  xabar 
beradi. Xuddi shu nuqtai – nazardan quyidagi yozuv ham noo’rindir:  
Cat.itsYosh= 5 // noto’gri 
Agarda  Mushuk  obyekt  bo’lmasdan  sinf  bo’lsa,  yuqoridagi  ifodani  ham 
kompilyator  xato  deb  hisoblaydi.  O’zlashtirish  amalini  bajarishda  xatolikka  yo’l 
qo’ymaslik uchun oldin Mushuk sinfiga tegishli Frisky obyektini hosil qilish va uning 
ItsYosh maydoniga 5 qiymatini berish lozim. 
Mushuk Frisky; 
Frisky.itsYosh=5;