O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash
fanidan
3-TOPSHIRIQ
Bajardi: Turdimuratov Dauletiyar
Guruh: MSS001U
Tekshirdi: Haydarbekova M
TOSHKENT – 2021
17-variant
I. Amaliy topshiriq
1-topshriq. Shtrix kodni hisoblash va kod to’g’risida to’liq ma’lumot tayyorlash.
Shtrix-kod
– mahsulot yuzasiga, markalash yoki qadoqlash uchun
qo’llaniladigan grafik ma’lumotlar, uni texnik vositalar - qora va oq chiziqlar ketma-
ketligi yoki boshqa geometrik shakllar bilan o’qish imkoniyatini ta’minlaydi.
Ixtirolar tarixi.
1948-yilda Filadelfiyadagi Drexel universiteti aspiranti
Bernard Silver (1924-1963) mahalliy oziq-ovqat tarmog’i prezidenti dekanlardan
biriga mahsulot nazorat qilinayotganda u haqidagi ma’lumotlarni avtomatik o’qiy
oladigan tizimni ishlab chiqishni so’raganini eshitdi. Kumush bu haqda o’z
do’stlariga aytdi - Norman Jozef Vudlend (1921-2012) va Jordin Yoxanson.
Ularning uchtasi turli markalash tizimlarini o’rganishni boshladilar. Ularning
birinchi ish tizimi UV siyohdan foydalangan, ammo ular ancha qimmat va vaqt
o’tishi bilan o’chib ketgan.
Tizimning ishlashiga ishonch hosil qilgan Vudlend Filadelfiyani tark etdi va
ishlashni davom ettirish uchun Floridaga otasining kvartirasiga ko’chib o’tdi.
Tizimning navbatdagi amalga oshirilishi Morze alifbosi tomonidan taklif qilingan:
Woodland o’zining birinchi shtrix kodini qirg’oqdagi qumdan yaratgan.
Keyinchalik u shunday deb yozgan edi: "Men faqat nuqta va tirelarni kengaytirdim
va ulardan tor va keng chiziqlar qildim". Shtrixlarni o’qish uchun u kino sanoatida
qo’llaniladigan optik ovoz yozish texnologiyasidan foydalangan. 1949 yil 20
oktyabrda Vudlend va Kumush 1952 yil 7 oktyabrda ixtiroga ariza berishdi.
1951 yilda Vudlend va Silver IBMni o’z tizimini ishlab chiqishda
qiziqtirishga harakat qilishdi, ammo ular g’oyaning maqsadga muvofiqligi va
jozibadorligini tan olib, uni amalga oshirishdan bosh tortdilar. IBM, olingan
ma’lumotlarni qayta ishlash murakkab uskunalarni talab qiladi va kelajakda uni
bo’sh vaqt bilan ishlab chiqishi mumkin deb hisobladi.
1952 yilda Woodland va Silver patentni Philco (keyingi o’rinlarda Helios
Electric Company) ga sotdi. Xuddi shu yili Philco patentni RCAga qayta sotdi.
Shtrix-kod yordamida birinchi xarid bir paket Wrigley saqich edi. U 1974-yil
26-iyun kuni ertalab soat 8:01 da Ogayo shtati Troy shahridagi Marsh
supermarketida boʻlib oʻtgan va Smitson institutidagi Amerika tarixi muzeyida
saqlanmoqda.
Chiziqli.
Chiziqli kodlar (shtrix kodlar deb ham ataladi) bir yo’nalishda
(gorizontal) o’qiladigan shtrix kodlardir. Eng keng tarqalgan chiziq belgilari:
EAN (EAN-8 8 ta raqam, EAN-13 13 ta raqam)
UPC (UPC-A, UPC-E)
Kod 56
Kod 128 (UPC / EAN-128)
Kodabar
"5dan 2 tasi aralashtiriladi"
Chiziqli simvolologiya kichik hajmdagi ma’lumotlarni kodlash imkonini
beradi.
Ikki o’lchovli.
2D simvolologiyasi katta hajmdagi ma’lumotlarni kodlash
uchun ishlab chiqilgan. Bunday kodni dekodlash ikki o’lchovda (gorizontal va
vertikal) amalga oshiriladi.
Ikki o’lchovli kodlar stacked va matritsalarga bo’linadi. Ko’p darajali shtrix
kodlar tarixan oldin paydo bo’lgan va bir-birining ustiga joylashtirilgan bir nechta
umumiy chiziqli kodlardir. Boshqa tomondan, matritsa kodlari axborot elementlarini
vertikal ravishda yaqinroq joylashtiradi.
Hozirgi vaqtda turli xil ikki o’lchovli shtrix kodlari ishlab chiqilgan bo’lib,
ular turli xil tarqalish kengliklarida qo’llaniladi (shtrix-kod xususiyatlarini
taqqoslash jadvali). Mana bir nechta kodlar:
Aztek kodi
Ma’lumotlar matritsasi
MaxiCode
PDF 417
QR kodi
Microsoft tegi.
1
Турдымуратов Даулетияр
1) 7+1+9+6+7+9=39
2) 39·3=117
3) 9+7+9+0+2+9=36
4) 117+36=153
5) 10-3=7
Tovar haqiqiy ekan
QR-kodi:
XULOSA
Men ushbu topshiriqni bajarish paytida: shtrix kodlarni hisoblash, tarixi va
turlarini, QR-kod haqida tushuncha va uni yaratishni o’rgandim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Isaev R.I., Karimova U.N., Raxmonova G.S. «Metrologiya
standartlashtirish va sertifikatlashtirish» darslik. T:. «Aloqachi», 2017, 697b.
2. Toru Yoshizava, Handbook of optical metrology, 2008.
3. O’zRST 8.010-93. Metrologiya. Atamalar va ta’riflar.
4. O’zRST 1.0-92. O’zbekiston Respublikasi standartlashtirishdavlat tizimi.
Asosiy qoidalar.
5. O’zRST 5.0-92. O’zbekiston Respublikasi milliy sertifikatlash tizimi.
Asosiy qoidalar.
6. ISO 9000-1-94. Standartы po obщemu rukovodstvu kachestvom i
obespecheniyu kachestva.
7. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X., Turg’unboev A., A’zamov A.A.
O’lchashlarning fan va turmushdagi tutgan o’rni. TDTU, 1999 y.
8. Ismatullaev P.R., Abdullaev A.X., Qodirova SH.A., A’zamov A.A.,
Miralieva A.Q. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Ma’ruzalar
matni. TDTU, 2000.
https://ru.wikipedia.org
https://qrcoder.ru
