Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi toshkent axborot texnologiyalari

 
Nazorat savollari 
 
1.  Transport pog‗onasining protokollarini vazifasini tushuntiring. 
2.  Transport pog‗onasining protokollarini vazifasini tushuntiring 
3.  Qanday marshrutizatsiyalash va signalizatsiya protokollari mavjud? 
4.  RIP protokoli vazifasi qanday? 
5.  Tarmoq satxi protokollarining vazifasini tushuntiring. 

---

 
 
 
 
9. YANGI AVLOD KONVERGENT TARMOQLARDA 
BOSHQARUV POG„ONASI. 
SOFTSWITCH NING KO„P SATHLI ARXITEKTURASI 
 
9.1. Telekommunikatsiya tarmoqlarini boshqarish 
 
 
Telekommunikatsiya  tarmoqlarini  boshqarish  sohasidagi  asosiy 
modellardan  biri  M-3000-M.3100  seriyasidagi  1TU-T  tavsiyalarida 
mufassal  tavsiflangan.  Telekommunikatsiyalarni  boshqarish  tarmoqlari 
(Telecommunication Monogmant Network, TMN) modeli hisoblanadi. 
 
ITU-T  ta‘rifga  ko‗ra  TMN  alohida  tarmoqdan  iborat  bo‗lib,  u  bir 
necha  nuqtalarda  bitta  yoki  juda  ko‗p  sondagi  aloqa  tarmoqlari  bo‗lgan 
interfeyslarga  esa,  bu  tarmoqlar  bilan  axborot  almashadi  va  ularning 
faoliyat  yuritishini  boshqaradi.  TMNni  aloqa  tarmoqlaridan  ajratish 
jismoniy yoki mantiqiy asosda amalga oshiriladi. Keyingi holatda TMN 
boshqarilayotgan  tarmoqning  infratuzilmasidan  qisman  foydalanishi 
mumkin.  TMN  spetsifikatsiyalarida  (tasniflarida)  boshqariluvi  resurslar 
umumiy  ―tarmoq  elementlari‖  nomiga  ega  (Network,  Element,  NE). 
Boshqarish  vazifalari  operatsiyalarni  (amallarni)  qo‗llab  quvvatlash 
tizimlari zimmasiga yuklangan. 
 
TMN  ni  har  biri  telekommunikatsiya  tarmoqlarini  boshqarishning 
o‗z  jihatini  ifodalaydigan  uchta  arxitekturadan  fodylanib  tavsiflash 
mumkin. 
 
Uchta  arxitekturadan  birinchisi  –  funksional-arxitektura  – 
funksional  bloklar  deb  ataluvchi  atamalarda  TMK  tarmog‗idagi 
funksional  imkoniyatlarning  taqsimlanishini  tavsiflaydi.  Har  bir  blok 
aniq  turdagi  tarmoq  resurslari  uchun  aniqlangan  boshqaruvchi 
funksiyalar guruhini ifodalaydi. 
 
TMN aritekturasida funksional bloklarning besh xil turi tutilgan: 
- tarmoq  elementlari  funksiyalari  (Network,  Element  Function, 
NEF); foydalanuvchi va aloqa tarmog‗i bilan ma‘lumotlar almashinuvini 
ta‘minlaydigan  tayanch  telekommunikatsion  funksiyalar  (TMN 
tasniflarida  aniqlashtirilmaydi)  va  tarmoq  elementiga  agent  sifatida 
ishtirok etishga imkon beruvchi boshqaruv funksiyalari; 
- operatsiyalarni 
qo‗llab-quvvatlash 
tizimlari 
funksiyalari 
(Operation  Support  Sustem  Functions,OSSF)  ma‘muriylashtirish 
tadbirlarining  initsiyasini  hodisalar  to‗g‗risidagi  xabarnomalarni  qabul 
qilib  olishni,  aloqa  tarmog‗i  turli  xil  funksiyalarini  monitoringi  va 
muvofiqlashtirish 
maqsadlarida, 
shu 
jumladan 
TMNning 
o‗zi 

---

 
 
 
 
bajaradigan boshqarish masalalarini xizmatchi axborotga ishlov berishni 
ta‘minlaydi. ―Menejer-agent‖ boshqaruvchi modelida ular menedjerning 
roliga mos keladi; 
- ishchi  stansiya  funksiyalari  (Workstation  Functions,  WSF) 
boshqaruvchi  axborotni  iste‘molchilar  uchun  xususan  tarmoqdan 
foydalanuvchilar  uchun  qulay  ko‗rinishda  taqdim  etish  uchun  javob 
beradi; 
- Q-  adaptor  funksiyalari  (Q-Adapter  Funkctions,  QAF)  TMN 
bilan funksional nuqtai nazardan tarmoq elementlariga ekvivalent ammo 
standart TMN ulanuvchi interfeyslarni qo‗llab quvvatlamaydigan tarmoq 
resurslari bilan bog‗lashga imkon beradi; 
- vositachilik  funksiyalari  (Monition  Function,  MF):  NEF  (yoki 
QAF)  va  OSSF  ning  (masalan,  boshqaruvchi  axborotning  saqlanish  va 
filtrlanishini  ta‘minlab)  va  NEFning  (xususan,  shunday  axborotni 
mahalliy  tasavvurdan  standart  tasavvurga  almashtirib)  funsionalligini 
kengaytiradiganlarini alohida ta‘kidlash lozim. 
 
TMN  ning  fizik  arxitekturasida  qurilish  bloklarining  olti  turi 
nazarda tutilgan: 
-  tarmoq 
elementi 
(Network, 
Element, 
NE) 
NEFning 
funksiyalarini 
bajaradi. 
U 
shuningdek 
funksiyalarning 
boshqa 
bloklaridan istagan to‗plamini ham bajarishi mumkin. 
-  vositachilik  tuzilmasi  (Mediation  Device,  MD)  operatsiyalarni 
qo‗llab-quvvatlash tizimining mos axborot modeli interfeyslari va TMN 
lokal  (maxalliy)  interfeyslar  o‗rtasidagi  oraliq  bo‗g‗in  hisoblanadi. 
SHuningdek u Q- adaptar, OSS va ishchi stansiyasi funksiyalarining bir 
qismini bajarishi mumkin. 
-  Q-  adaptar  (Q-adapter,  QA)  TMN  tarmog‗ining  chegarasida 
uning  boshqariluvchi  tarmoq  yoki  boshqa  boshqarish  tizimlari  bilan 
ulanishida  vositachi  vazifalarini  amalga  oshiradi.  MD  dan  farqli 
ravishda Q- adapterdan TMN ichida tutashtirish uchun foydalanilmaydi. 
-  operatsiyalarni  qo‗llab-quvvatlash  tizimi  (Operation  Support 
Sustem,  OSS)  OSSF  guruhining  funksiyalari  uchun  javob  beradi. 
SHuningdek  u  vositachilik  (MF),  tutashtirish  (QAF)  funksiyalarini  va 
ishchi stansiya funksiyalarini (WSF) bajaradi. 
-  ishchi stansiya (Work station, WS). 
-  ma‘lumotlarni uzatish tarmog‗i (Data Network, PN). 
 
  Axborot  arxitekturasi  boshqaruvi  axborotni  TMNning  funksional 
bloklari  orasida  uzatish  algoritmlarini  belgilab,  ular  Ochiq  Tizimlar 
O‗zaro aloqa  Modelidan (Open Sustem interconnection, OSI)  ikki juda 

---

 
 
 
 
muhim elementni meros qilib olishgan: ob‘ektli mo‗ljal olish va ―liksjer-
agent‖ arxitekturasi. 
 
TMNda  nazarda  tutilgan  taqsimlangan  boshqaruvchi  ilovalar 
vazifalarning  menejer  va  agentga  bo‗linish  OSI  standartini  qo‗llab-
quvvatlovchi  ma‘muriylashtirish  tizimlarida  keng  foydalaniladigan 
tamoyilini  deyarli  o‗zgarishsiz  takrorlaydi.  TMN  funksional  bloki  bir 
paytda  bitta  boshqaruvchi  komponentga  (management  entity)  nisbatan 
menejer  rolida  va  boshqasiga  nisbatan  agent  tarzida  ishtirok  etishi 
mumkin. 
 
  TMN 
axborot 
arxitekturasining 
ob‘ektli  yo‗naltirilganligi 
telekommunikatsion  resurslar  boshqaruvi  ob‘ektlar  sinflari  ko‗rinishida 
taqdim  etilishi  bilan  ifodalanib,  ular  TMN  interfeyslaridan  foydalangan 
holda  yaratilishi  va  o‗zgartirilishi  mumkin.  Ob‘ektning  chegaraviy 
interfeysi mazkur ob‘ektning tavsiflari bilan bog‗liq xizmatlar to‗plami, 
ruxsat  etilgan  operatsiyalar,  javob  xabarlari  va  bildirishlarni  qo‗llab-
quvvatlashi  shart.  Ixtiyoriy  aloqa  tarmog‗ini  boshqarish  uchun 
foydalanishi  mumkin  bo‗lgan  ob‘ektlar  to‗plami  universal  tarmoq 
axborot  modeli  (Generic  Network  Informotion  Model,  GHIM)  nomini 
oldi.  
 
TMN 
axborot 
modeli 
telekommunikatsion 
resurslar 
va 
boshqariluvchi ob‘ektlar o‗rtasida o‗zaro bir qiymatli moslik bo‗lishiga, 
bitta  resursni  bir  necha  ob‘ektlar  tomonidan  tapqdim  etilishi,  mantiqiy 
resurslarni  akslantirish  uchun  qo‗shimcha  ob‘ektlarni  krishish  (qo‗llab-
quvvatlash  ob‘ektlari  deb  ataluvchi),  shuningdek,  boshqariluvchi 
ob‘ektlarni  bir-birining  ichiga  kiritishga  yo‗l  qo‗yadi.  Funksional,  fizik 
va  axborot  arxitekturalaridan  tashqari  TMN  konsepsiyasi  aloqa 
tarmoqlarini  boshqarishga  tegishli  funksional  komponentlarni  va 
tadbirlarni  taqsimlashning  boshqa  prinsipni  holi  taklif  etadi.  Aynan  bir 
xil  ma‘muriy  funksiyalar  abstraksiyaning  turli  xil  darajalarida  amalga 
oshirilishi  mumkinligi  fakti  mantiqiy  ierarxik  arxitekturani  (Logical 
Lavered  Architecture,  LLA)  aniqlashga  imkon  beradi.  Aslida  LLA 
arxitekturasi  (ba‘zida  TMN-  piramida  deyiladi,  9.1-rasm)  ma‘muriy 
vazifalarni bajarish uchun javobgarlik ierarxiyasini aks ettiradi. 
  Hozirgi vaqtda LLA arxitekturasida boshqarishning beshta darajasi 
ko‗zda tutilgan: 
 
-  tarmoq  elementlari  darajasi  (  Network  Element  layer,  NEL) 
alohida  qurilmada  joylashgan  xizmatchi  axborotli  ma‘lumotlar  bazasi 
(Vanagement  Information  Base,  LUB)  va  TMN  infratuzilmasi  orasida 

---

 
 
 
 
interfeys  vazifasini  bajaradi.  Bu  darajaga  Q-adapterlar  va  xususan 
tarmoq elementlari kiradi. 
 
 
 
9.1-rasm. TMN piramidasi 
 
 
  -  elementlarni  boshqarish  darajasi  (Element  Management  Layer, 
EML)  tarmoq  elementlari  guruhi  ishini  nazorat  qiluvchi  operatsiyalarni 
qo‗llab-quvvatlash tizimlari funksiyalariga mos keladi. Bu darajada aniq 
ishlab  chiqaruvchining  qurilmasi  uchun  xos  bo‗lgan  boshqaruvchi 
funksiyalar  amalga  oshiriladi  va  bu  o‗ziga  xoslik  yuqorida  yotuvchi 
darajalardan  yashiriladi.  Bunday  funksiyalarga  quyidagilar  misol 
bo‗ladi:  apparat  xatolarini  aniqlash,  energiya  iste‘mol  qilish  va  ishchi 
xaroratni  nazorat  qilish,  statistik  ma‘lumotlarni  to‗plash,  hisoblash 
resurslaridan  foydalanish  darajasini  o‗lchash,  mikrodasturiy  vositalarni 
yangilash.  Mazkur  daraja  o‗z  ichiga  vositachilik  qurilmalarini  qamrab 
oladi (jismoniy jihatdan ular yanada yuqori darajalarga tegishli bo‗lsalar 
ham); 
 
-  tarmoqni  boshqarish  darajasi  (Network  Management  Layer, 
NML)  odingi  darajadagi  operatsiyalarni  qo‗llab-quvvatlash  tizimlari 
tomonidan  uzatiladigan  va  u  yoki  bu  shakldagi  mahsulotning 
xususiyatlariga  bog‗lanmagan  alohida  tarmoq  elementlari  to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlarga asoslanib, umumiy tarmoqni ifoda etishni shakllantiradi. 
Boshqacha  aytganda,  bu  darajada  tarmoq  elementlari  o‗zaro  aloqalari 
ustidan  nazorat  amalga  oshiriladi,  xususan,  xizmat  ko‗rsatishning  talab 
etilgan  sifatiga  erishish  uchun  chetki  qurilma  orasida  ma‘lumotlarni 
uzatish  marshrutlari  shakllantiriladi  (Quality  of  Service,  Qos), 
marshrutlashtirish jadvallariga o‗zgarishlar kiritiladi, ayrim kanallarning 
o‗tkazish  qobiliyatidan  foydalanish  darajasi  kuzatiladi,  tarmoqning 

---

 
 
 
 
unumdorligi  optimallashtiriladi  va  uning  ishlashidagi  to‗xtab  qolishlar 
aniqlanadi; 
  - xizmatlar boshqarish darajasi (Service Management Layer, SML) 
foydalanuvchilar  bevosita  duch  keladigan  (abonentlar  yoki  boshqa 
servis-provayderlar)  tarmoqning  faoliyat  yuritishi  jihatlarini  qamrab 
oladi.  LLA  ning  umumiy  tamoyillariga  muvofiq  bu  darajada  NML 
darajadan  kelib  tushgan  ma‘lumotlardan  foydalaniladi.  Ammo 
marshrutizatorlarni  kommutatorlarni  birikmalarni  va  h.k.larni  bevosita 
boshqarishni  bu  erda  endi  amalga  oshirib  bo‗lmaydi.  Xizmatlarni 
boshqarishga tegishli bo‗lgan ayrim funksiyalar quyidagilardir: Qosni va 
xizmat ko‗rsatish darajasi to‗g‗risidagi bilimlar shartlarini nazorat qilish 
(  Service  Lerel  Argeement,  SLA),  qayd  qilinuvi  yozuvlarni,  xizmatlar 
obunachilarini 
boshqarish, 
foydalanuvchilarni 
qo‗shish 
yoki 
kamaytirish, 
manzillarni  berish  (o‗zlashtirish),  billing,  boshqa 
provayderlar  va  tashkilotlarning  boshqaruvchi  tizimlari  bilan  o‗zaro 
aloqasi; 
 
-biznes-boshqarish  darajasi  (Business  Management  Layer  BML) 
aloqa  taromg‗ini  kompaniya-operatorning  umumiy  biznes-maqsadlari 
nuqtai-nazaridan  qarab  chiqadi.  U  LLAning  qolgan  darajalari  kabi 
tezkor boshqaruvga emas, balki strategik va texnik boshqaruvga tegishli. 
Bu  erda  gap  tarmoqni  loyihalashda  va  uning  rivojlanishini  biznes 
vazifalarni  hisobga  olib  rejalashtirish,  byudjetlarni  tuzish  to‗g‗risida 
boradi. Shunday qilib, LLA darajalar tarmoqni boshqarish tadbirlarining 
funksional  ierarxiyasini  ma‘muriy  dasturiy  ta‘minotni  jismoniy 
segmentatsiyasiz taqdim etadilar. Bu ierarxiyaning paydo bo‗lishi sababi 
– boshqarish funksiyalarini ularning guruhlari va tarmoq biriktirishlariga 
taaluqli  funksiyalardan  alohida  tarmoq  elementlari  bilan  mantiqiy 
ajratish  zarurligidadur.  Ma‘muriy  tadbirlarning  ularning  ta‘siri 
yo‗naltirilgan  resurslarga  yaxshilashishi  boshqarish  samaradorligini 
oshirish tushunarlidir. 
 
Aloqa 
tarmoqlarini 
zamonaviy 
konvergensiyalash 
va 
intellektuallashtirish  sharoitlarida  boshqarishga  yondashuvlarni  qayta 
ko‗rib chiqish zarurati yuzaga keldi. Bu zarurilikning asosiy sabablarini 
ko‗rib chiqamiz. 
 
Boshqarish  nuqtai  nazaridan  yangi  avlod  aloqa  taromoqlarining 
(Next  Generation  Networks,  NGH)  xususiyati  shundaki,  bu  tarmoqlar 
har  xil  turdagi  komponentlarning  katta  miqdoridan  iborat.  Boshqarish 
tizimi turli xizmatlarni taqdim etuvchi va turli ishlab chiqaruvchilarning 
qurilmalaridan iborat turli xil texnologiyalar negizida amalga oshirilgan 

---

 
 
 
 
tarmoqlarni boshqarishni ta‘minlovchi qarorlar to‗plamidan iborat. NGN 
ni  boqarish  tizimini  ob‘ektga  yo‗naltirilgan  taqsimlangan  tuzilmadan 
foydalanib qurish maqsadga muvofiq. Ob‘ektga yo‗naltirilganlik tizimni 
har  biri  o‗z  xususiyatlariga  (atributlariga)  va  bajarish  mumkin  bo‗lgan 
operatsiyalarga  ega  bo‗lgan  ob‘ektlar  yig‗indisi  ko‗rinishida  tasavvur 
qilishdan iborat. Mazkur texnologiya murakkab tizimlarni tahlil qilishda, 
loyihalashda  va  dasturlashda  foydalaniladi  va  unga  oid  asosiy 
ma‘lumotnomalardan biri deb aytish mumkin. 
 
Boshqaruv  tizimini  ishlab  chiqishda  yangi  modullarni  ishlab 
chiqishga va joriy qilishga, mavjud ilovalar bilan ishlashga va tizimning 
ishlayotgan  modellarini  oson  zamonaviylashtirishga  imkon  beruvchi 
ochiq modulli arxitektura konsepsiyasiga amal qilish zarur.