Texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Mikrofonlar 
Mikrofon  («mikro»  va  «fon»  –  kichik  tovush)  -  tovush 
tebranishlarini elektr tebranishlarga aylantiradigan elektr akustik asbob.  

---

26 
Tovush kuchaytirib uzatish (eshittirish) uchun qoʻllaniladi.  
Mikrofon  tarixi.  1878-yilda  D.  E.  Yuz  oʻzi  a’zo  boʻlgan  London 
qirollik jamiyatiga mikrofon ixtiro etganligini ma’lum qildi. Yuz sifatsiz 
elektr ulanishlarni tadqiq eta turib, bunday ulanishda, telefonda shovqin 
eshitilishini  aniqladi.  Turli  materiallardan  tayyorlangan  ulanishlarni 
tekshirib,  presslangan  koʻmirdan  foydalanilganda  katta  samara 
berilishini  aniqladi.  Yuz  mazkur  natijalarga  tayanib,  1877-yilda 
mikrofon  deb  nomlangan  telefon  uzatkichni  taqdim  etdi.  «Bell 
kompaniyasi»  Yuzning  yangi  ixtirosini  oʻzining  dastlabki  apparatida 
mavjud  boʻlmagan  detal  sifatida  ishlab  chiqara  boshladi.  Telefonning 
takomillashuvi  ustida  (V.  Simens,  Ader,  Gover,  Shteker,  Dolbir  va 
boshqa)  koʻplab  ixtirochilar  mehnat  qildilar.  Edison  boshqa  turdagi 
telefon  apparatini  loyihalashtirdi  (1878  y).  U  ilk  bor  telefon  apparati 
sxemasiga  induksion  katushka  va  presslangan  koʻmir  qurumili 
mikrofonni  kiritdi,  natijada  uzoq  masofalarga  ovozni  uzatishni 
ta’minladi. 1883-yilda olim koʻmir kukuni bilan mikrofon yaratadi. 
Mikrofonning tuzilishi va ishlash prinsipi. 
 
2.15-rasm. Mikrofon tuzilishi. 
 
Havodagi  tovush  toʻlqini  bosimi  mikrofon  membranasiga  ta’sir 
etadi.  Oʻz  navbatida  membrana  tebranishi  elektr  tebranishni  yuzaga 
keltiradi. 
Mikrofonlarning asosan 2 xil turi mavjud: 
1.  Dinamik (an’anaviy); 
2. Kondensatorli mikrofonlar. 

---

27 
Dinamik mikrofonda tovush toʻlqini ta’sirida diafragma tebranadi. 
Uning ta’sirida choʻlgʻamning harakati yuzaga keladi. Tok uzatkichning 
(choʻlgʻam)  tebranma  harakati  natijasida  magnit  maydoni  hosil  boʻlib, 
undan  elektr  toki  paydo  boʻladi.  Tok  kuchi  diafragmaning  harakatiga 
bogʻliq. Dinamik mikrofonlar universalligi va arzonligi tufayli tovushni 
kuchaytirishda keng qoʻllaniladi. 
Kondensatorli mikrofonda (2.16-rasm) tarang tortilgan membrana 
(1)  qoʻzgʻalmas  elektrod  (2)  bilan  birgalikda  elektrik  kondensatorning 
plastinkalarini  tashkil  etadi.  Membrana  (1)  tovush  bosimi  ta’sirida 
qoʻzgʻalmas  elektrodga  (2)  nisbatan  harakatlanadi.  Hosil  boʻlgan 
kondensator doimiy tok manbaiga va qarshilikka ulanadi. Kondensator 
sigʻimining oʻzgarishi asosida zanjirda oʻzgaruvchan tok paydo boʻladi, 
qarshilik  natijasida  tok  kuchlanishi  kamayadi  va  u  mikrofon  chiqish 
signali  boʻladi.  Tovushni  oʻta  sifatli  “ushlashi”  sababli  studiya  tovush 
yozuvida, 
radioda 
va 
televideniyada 
foydalaniladi. 
Bunday 
mikrofonlarning  kamchiligi  sifatida  qimmatliligini,  tashqi  energiya 
manbasini  talab  etishligi,  tashqi  mexanik  va  ob-havo  ta’sirlarga 
chidamsizligini keltirish mumkin. 
 Atrofdagi  barcha  ovozni  “ushlab  qolishi”  sabali  ularni  maxsus 
tayyorlangan joylarda foydalanish maqsadga muvofiq. 
 
2.16-rasm. Kondensatorli mikrofon ichki tuzilishi.