|
student (talaba)
stu d _
id
surnam e
n a m e-
nam e
sti
pend
kurs
city
birthday
u n iv _
id
1
Islom ov
Ikrom
150
1
A ndijon
3 /1 2 /1 9 9 2
10
3
Fozilov
F ozil
200
3
Q ashqadaryo
1 /1 2 /1 9 9 0
10
6
S alim ov
V ohid
150
4
N am an gan
7 /0 6 /1 9 8 9
22
10
K arim ov
Botir
0
2
Jizzax
8/1 2 /1 9 9 1
10
12
Z oitova
O zoda
250
2
T erm iz
1/05/1991
10
265
Fayziyev
A lijon
0
3
T oshkent
5 /1 1 /1 9 8 9
10
32
K ornilov
Farhod
150
5
Sam arqand
N U L L
14
654
L azizov
A nvar
200
3
T oshkent
1/12/1991
10
276
F ozilov
A h m ad
200
4
N U L L
5/0 8 /1 9 9 1
22
55
Boltayeva
Vasila
250
5
Toshkent
7 /0 1 /1 9 9 0
10
stud id — sonli kod, talaba identifikatori
s urnam e — talabaning familiyasi
na m e — talab an in g ismi
stipend — talaba oladigan stipendiyasi
kurs — talaba o ‘qiydigan kursi
city - talabaning yashash manzili (viloyati)
birthday — talabaning tug'ilgan sanasi
univ id - sonli kod, talaba o'qiydigan universitet identifikatori
10.2-jcidval
lectu rer (o ‘qituvchi)
lectu rer_id
Surnam e
nam e
city
u n iv_id
24
Q obulov
Botir
T oshkent
10
46
N asrid d in ov
Islom
Toshkent
10
74
H asanov
Farhod
N am an gan
22
108
Sobirov
N iz o m
Jizzax
22
276
N osirova
Vasila
Toshkent
10
328
S aid azim ov
A krom
A ndijon
10
l e c t u r e r i d — sonli kod, o ‘qituvchining identifikatori
su rnam e — o ‘qituvchining familiyasi
nam e — o ‘qituvchining ismi
city — o‘qituvchining yashash m anzili (viloyati)
univ_id — o'qituvchi ishlaydigan universitet identifikatori
10.3-jadva!
subject (o ‘quv fani)
subj_id
su b j_n am e
hour
sem estr
10
Inform atika
56
1
22
F izik a
34
1
43
M atem atik a
56
2
56
Tarix
34
4
94
In g liz tili
56
3
73
M eh n at
34
5
subj id — o ‘quv fani identifikatori
subj na m e — o ‘quv fani nomi
hour — fanning o ‘quv soati
semestr — fan o 'tiladigan semestr
10.4-jadval
univercity (universitet)
u n i v i d
u n iv _ n a m e
rating
city
22
T exn ik a davlat universiteti
34
Toshkent
10
T oshkent davlar p ed agogik a universiteti
29
T oshkent
11
A n d ijo n davlat universiteti
49
A n d ijon
32
T erm iz davlat universiteti
41
T erm iz
14
Sam arqand davlat universiteti
36
Sam arqand
15
0 ‘zb ek isto n M illiy universiteti
28
Toshkent
18
Toshkent davlat axborot universiteti
36
T oshkent
u n i v i d - universitet identifikatori
u n i v n a m e — universitet nomi
rating — universitet reytingi
city— universitet joylashgan viloyat yoki shahar
10.5-jadval
ex a m _ m a rk s (im tihon bahosi)
_____
exam id
stud id
subj_id
mark
exam date
145
12
10
5
1 2 /0 1 /2 0 1 0
34
32
10
4
2 3 /0 1 /2 0 1 0
75
55
10
5
0 5 /0 1 /2 0 1 0
238
12
22
3
1 7 /0 6 /2 0 0 9
639
55
22
N U L L
2 2 /0 6 /2 0 0 9
43
6
22
4
1 8 /0 1 /2 0 1 0
exam id — im tihon identifikatori
s t u d i d — talabaning identifikatori
subj id — o'quv fani identifikatori
m ark — im tihon bahosi
exam date — im tihon sanasi
10.6-jadval
subj le c t (o ‘qituvchining o ‘quv d issiplinasi)
lecturer id
s u b j i d
24
24
46
46
74
74
108
108
276
276
328
328
lecturer_id — o ‘qituvchining identifikatori
subj_id — o'quv fani identifikatori
Jadvallar. Relyatsion m odellar asosiga qurilgan m a ’lum otlar b a
zasi jadval ko'rinishida aks etadi. Bunday jadvaldagi ustunlar m ay
don deb, satrlar esa yozuv deb ataladi. Jadval nomi — student (tala
balar), har birida aniq m a ’lum otlar joylashgan bir qancha ustunlar va
talaba haqidagi m a ’lumot joylashgan satrlardan iborat.
M asalan, 10.1-jadval.
Ustun - m a ’lumotlarni tashkil etishning oddiy birligi bo'lib,
m a ’lumotning alohida, bo'linm as birligiga egalik rekvizit mos keladi.
D em ak, maydon M B n in g asosiy tu zilm ali elementi bo ‘lib, q u
yidagi p aram etrlar bilan ifodalanadi:
— uzunligi
(belgi
va
simvollarda
ifodalanib,
baytlarda
o ‘lchanadi),
— nom i (m aydonning o‘ziga xos alohida xususiyati);
— im zo (podpis) (ustun sarlavhasi haqida m a ’lumot).
U stu n lar
Jadvaldagi h ar bir maydon (ustun) o ‘zin in g unikal nomiga ega va
turli xil m a ’lum otlar qabul qiladi. U stu n larn i ba ’zan maydonlar deb
h am yuritiladi. H a r bir maydon turlicha tipga ega.
Jadvallar orasidagi m unosabatlar ishonchli ishlashi va bir j a d
valdagi yozuv orqali ikkinchi jadvaldagi yozuvni topish uchun jad-
valda alohida m ayd on -un ikal maydon b o ‘lishini t a ’m in lash kerak.
Unikal maydon - bu qiymatlari tak rorlanm aydigan maydondir.
S a trla r
Satr mantiqiy bog‘langan rekvizitlarga mos keluvchi maydon
lar yig‘indisidir. Satrning tuzilishi o‘z tarkibiga mos har bir oddiy
m a ’lumotga ega m aydonlar tarkibi va ketma-ketligi bilan belgilanadi.
H a r bir satr alohida bitta shaxs yoki narsa haqida b o ‘ladi. H ar bir
satrning formati va atributi bir xil. Satrlar kortejlar yoki yozuv (qa-
tor) lar ham deb ataladi.
Q iym atlar
H ar bir satr ustunga bog'liq holda bir qancha qiymatlarni o‘z
ichiga oladi. H a r bir qiym atning tipi ustunga berilgan tipga mos
b o iis h i kerak.
Takikalai
r “
rihut
“ nm nosnb.it sxeiiui si
ТТшГТГ
surnam e
И М
stipend
k u rs
city
1
Islom ov
Ikrom
150
1
A ndijon
3
Fozilov
Fozil
200
3
)ashqadary|>
mm
Salim ov .
V ohid
150
4
Namangan
A trihiil, muvtlon
KorteJ;.>okiiy;..K.itr .............
/
«lomen, ustun
qiymati
.... .............
satrli
..... .
10.1 -rasm. Jadval strukturasi
201
K alitlar
Ba’zan jadvallardagi har bir satrni bir-biridan ajratib olishga
to‘g‘ri keladi. Aynan shuning uchun kalitdan foydalaniladi. M asalan,
talabalar haqida m a ’lumotlar kiritilgan bir q ancha satrlardan ibo-
rat. Talaba jadvalidan T D P U da tahsil oluvchi Axmedov Sadriddin
familiya va ismli talaba haqida m a ’lumot olmoqchi bo'lsak, bu jad-
valda boshqa yana bir xuddi shunday ism va familiyali talaba haqida
m a ’lumot bo'lishi m u m k in. Ularni bir-biridan talaba kodini kiritish
orqali farqlay olamiz. Buni amalga oshirish uchun, ya’ni m aydon-
dagi qiymatlarni bir-biridan farqlab olish uchun shu maydonga (ta
laba kodi maydoniga) kalit q o ‘yamiz. Relyatsion m a ’lumotlar baza
sida bunday kalitni birlamchi kalit yoki bosh kalit (P rim ary key) deb
ataladi. Bosh kalit qo'yiladigan maydon (ustun) ikkita xossaga ega
b o iis h i kerak:
1. U stundagiyozuvningyagonaligi. Kalitdagi q iy m a to ‘zgarmasligi
lozim.
2. Ko‘p m a’nolikka yo'l qo'ymaslik. Ustundagi birorta belgini
o ‘zgartirish m u m k in emas, aks holda bosh kalit o'zgaradi.
Bundan tashqari bir nechta jadvallarni ham kalit yordamida
bog‘lash m u m k in. Masalan, talaba haqidagi m a ’lumotlar (shaxsiy,
im tihon baholari, o'quv fanlari, o'qituvchilari, universiteti) ni jad -
valga joylashtirish kerak bo'lsin. Agar bu m a ’lumotlar bitta jadvalga
joylashtirilsa, talabaning im tihon bahosini bilish uchun ham barcha
m a ’lumotlarga murojaat etishga to'g'ri keladi. Bu esa ishlash tezligi-
ni pasaytiradi. Shuning uchun talaba haqidagi m a ’lumotlar kategori-
yalari bo‘yicha alohida-alohida jadvallarda saqlanadi va ularni talaba
kodi yordamida b o g ian a d i. Bitta m a ’lumotlar bazasida bir nechta
jadval tashkil qilish m u m k in , kalit ular orasidagi bog'lanishni yarat-
ib beradi. Relyatsion jadvallar atam alari bo'yicha bunday munosabat
tashqi kalit deb nom lanadi.
M asalan,
bizda
oltita
jadval
mavjud:
talabaning
shaxsiy
m a ’lumotlari joylashgan jadval (Student), talabaning im tihon ba
holari joylashgan jadval (Exam _m arks), talabaning o'quv fanlari
joylashgan jadval (Subject), o'qituvchilar m a ’lumotlari joylashgan
jadval (Lecturer), universitetlarning m a ’lumotlari joylashgan jadval
(Univercity) va o'qituvchilar o'qitadigan fanlari joylashgan jadval
(Subj_lect). Ushbu barcha jadvallarda birlamchi kalit mos ravish-
da s t u d i d (Student jadvalida), exam id ( E x a m m a r k s jadvalida),
s u b j j d (Subject jadvalida), univ_id (Univercity jadvalida), lectur-
er_id (L ecturer jadvalida) (10.2-rasm). E x a m _ m a rk s jadvalida Stu
dent jadvalidagi stud id maydonidagi qiymatga teng identifikator
yoziladigan stud id maydoni mavjud, ushbu maydon Exam marks
jadvali uchun tashqi kalit, Student jadvali uchun esa birlamchi k a
lit hisoblanadi. Xuddi shunday subj_id E x a m _ m a rk s jadvali uchun
tashqi kalit, Subject jadvali uchun esa birlamchi kalitdir. S u b j j e c t
jadvalida esa birlamchi kalit ishtirok etm agan , bu jadvalda faqatgina
tashqi kalitlar mavjud. Tashqi kalitlar m a ’lum otlar bazasidagi jadval
lar o ‘rtasida aloqa tashkil etish uch u n ishlatiladi.
Student
PK
stud id
surname
name
stipend
kurs
city
birthday
univ id
PK
exam id
stu d jd
subj_id
mark
exam date
PK
su b jjd
subj_name
hour
semestr
PK
univ id
unrv_name
rating
city
PK
lecturer id
surname
narnf
city
univ id
S ubjlect
subjjd
10.2-rasm .
Do'stlaringiz bilan baham: | 
