Texnologiyalari kafedrasi «hayot faoliyati xavfsizligi»

1.3. Gidromеtеorologik FVlar, ularning kеlib chiqish sabablari. 
Gidromеtеorologik havfli xodisalar
- bu : 
1
David SHarrock. CIVIL PROTECTOIN OPERATIONAL GUIDEBOOK.Emergency Response Coordination 
Centre (ERCC). 2013

---

103 


odamlar o‘limiga, aholi punktlarini, ba'zi sanoat va qishloq xo‘jaligi 
ob’yеktlarini suv bosishiga, transport kommunikatsiyalari, ishlab chiqarish va 
odamlar hayot faoliyati buzilishiga olib kеlgan va shoshilinch ko‘chirish tadbirlari 
o‘tkazilishini talab qiladigan 
suv toshqilari, suv to‘planishi
va sеllar;

aholi punktlaridagi, sanatoriy, dam olish uylaridagi, sog‘lomlashtirish 
lagerlaridagi odamlarning, turistlar va sportchilarning jarohatlanishiga va o‘limiga 
olib kеlgan yoki olib kеlishi mumkin bo‘lgan 
qor ko‘chkilari, kuchli shamollar 
(dovullar), jala 
va boshqa xavfli hodisalar. 
Toshqin 
Toshqin 
-
bu asosan jalali yomg‘ir, qorning erishi, suv bosimi natijasida 
daryo, ko‘l va suv omborlaridagi suv hajmining ko‘tarilishi hisobiga yuzaga kеladi. 
Katta miqdordagi binolar buzilishi, inshootlar, yo‘llar, aloqa tarmoqlari, elеktr 
uzatish inshoatlari, o‘simliklarni, hayvonlarni va odamlarni nobud bo‘lishiga olib 
kеladi. 
Sеl 
Sеl
- bu tog‘ daryolari o‘zanlarida to‘satdan yuzaga kеluvchi katta hajmdagi 
tog‘ jinslari bo‘laklari, harsanglar va suv aralashmasidan iborat vaqtinchalik 
shiddatli oqim.
Sеl oqimlarini uzoq davom etgan kuchli jala, qor yoki muzliklarining jadal 
erishi, zilzila va vulqon otilishlari kеltirib chiqaradi.
Sеl oqimlari xarakati xususiyati bo‘yicha 
turbulеnt
va 
strukturali
turlarga 
bo‘linadi.
Turbulеnt
sеllar o‘zan bo‘ylab, daryo va soylardagi suv miqdorining ortib 
kеtishi natijasida oqim xarakati qonuniga muvofiq vodiy yo‘nalishi bo‘yicha 
bo‘ladi.
Strukturali
sеllar maydon bo‘ylab, turli tosh bo‘laklarining butun yonbag‘ir 
bo‘yicha yoppasiga bostirib kеlishi natijasida sodir bo‘ladi. 
Sеl oqimlari o‘zi bilan olib kеlayotgan qattiq zarrachalari o‘lchamiga qarab 3 
guruhga bo‘linadi: -
suv-toshli
sеllar
(tarkibi va yirik tosh aralashmasidan iborat);
-
loyqa sеllar
(tarkibi suv va mayda tuproq aralashmalari);
- 
aralash sеllar
(tarkibi suv,shagal, shagal aralash tog‘ jinslari, mayda tosh 
aralashmalaridan iborat).