Texnologiyalar va pedagogik mahorat

1.5.  Oliy  maktab  talabalarining  bilish  faoliyati
Oliy maktabda mutaxassislar tayyorlash jarayonini faqat muayyan fanlar 
b o‘yicha bilim,  malaka va ko‘nikma olish bilan chegaralab b o ‘lmaydi.  Shu 
tufayli  hozirgi  sharoitda  o ‘quv jarayonini  sifat jihatdan jiddiy qayta qurish 
lozim  b o ‘ladi.  Shu  munosabat  bilan  oliy  maktabda  talabalaming 
bilish
 
faoliyatini 
jonlantirish muammosi alohida ahamiyat kasb etadi.
Bilish faoliyati masalalari taniqli psixolog va pedagog P.P.  Blonskiyning 
ijodida yoritib benlgan.
P.P.  Blonskiy ilk bor pedagogik psixologiyada mantiqiy hukm turlarining 
shakllanishi  (muammoli,  oldindan ko‘ra bilish) va xulosa chiqarish planida 
ta’lim oluvchining fikrlashini tahlil qilib berdi.  U  bilish faoliyatini psixologik 
hodisalar — xotira,  iroda,  idrok bilan dialektik aloqadorlikda deb qaraydi va 
xotira  nazariyasini  shakllantirar  ekan,  xotiraning  fikrlash  va  nutq  bilan 
ichki aloqasini ochib beradi.  P.  Blonskiyning o ‘rganishga qiziqtirish asosida
32

---

faollik va mustaqillikka undash, mustaqil faoliyat yuritish, ta’lim oluvchilarning 
bilish qobiliyatlarini o ‘stirishni tashkil etish to ‘g‘risidagi  g‘oyalari  samarali 
hisoblanadi.
Bilish  faolligi  muammosi  bo‘yicha  L.P.  Aristova,  M.A.  Danilov,  B.P. 
Yesipov,  I.Ya. Larner,  R.S. Noga,  M .N. Skatkin,  M.I. Maxmutov,  I.T. 
Ogorodnikov kabi pedagog va psixolog olimlar tadqiqot ishi olib borganlar.
Didaktika va psixologiyaga oid adabiyotlar tahlilidan “bilish” va “o ‘qitish” 
degan tushunchalarni  farqlash  lozimligi  ko‘rinadi.
“Bilish  faoliyati”  tushunchasi  “o ‘quv  faoliyati”  tushunchasidan  ancha 
keng.  Bilish  faoliyatining mazmuniy tomoni o ‘quv dasturlariga asoslangan 
formal o ‘qitish doirasidan chiqadi.  Bilish faoliyati inson qurollanishi uchun 
zarur bo‘lgan bilim,  malaka va ko‘nikmalar, shuningdek,  unga zarur bo‘lgan 
ijtimoiy faollik va mohiyatnigina emas, balki bilimlarni mukammallashtirish, 
takomillashtirish ehtiyojlariga bog‘liq ravishda uni tanlay olish hamda tashkil 
eta olish va uni hayotga tatbiq etishni shakllantirishdir.
Pedagogika nazarivasi bilish faoliyatini jonlantirish masalasiga xilma-xil omillar 
majmui  nuqtai  nazaridan  qaraydi:  ijtimoiy  omillar  (obyektiv  va  subyektiv 
shakllarda) va subyektda muayyan ma’naviy ehtiyojning mavjudligi omili.
Talabalaming bilish faoliyatini jonlantirish  uchun ularda quyidagilarni 
shakllantirish  zarur:
• 
bilishga  tayyorlik;
•  bilish faoliyatining  malaka  va  kof'nikmalari;
•  bilish faoliyatiga  ehtiyoj.
Talabalarda  bilish  faoliyatiga  b o ‘lgan barqaror  ehtiyojni  shakllantirish 
jarayoni bu faoliyatning psixologik dalillanishiga asoslanadi.
S.A.  Rubinshteyn ta’kidlaydiki:  “ Fe’l-atvordagi barqarorlikka ega bo‘lgan 
har bir  intilish,  bu  bo‘lg‘usi  xarakterning  qirralaridan biridir.  Xarakter esa 
birin-ketin inson xatti-harakatlarida namoyon bo‘lib, unga singishib, shaxsiy 
hislatga aylanadigan intilishlar majmuidir”.
Bilish faoliyatining faol qo‘zg‘atuvchilari quyidagilardir:
• 
konkret faoliyatga  bevosita, faol  qiziqish;
•  axloqiy  —  estetik  va  ruhiy  qoniqish  (motivlari).
A.K.  Gromsevaning  tadqiqotlari  shuni  ko‘rsatadiki,  bilish  faoliyatini 
motivatsiyalash o ‘smirlik yoshida ongli xarakterga ega bo‘ladi.
Yu.V.  Sharov bilish  ehtiyojlari  rivojlanishining bir necha bosqichlarini 
ishlab  chiqqan:
• 
elementar  ilm iy-tadqiqot fa o liya ti  y o inalishi  bosqichi  va  tashqi
 
taassurotlarga  ehtiyojni  shakllantirish;
•  o‘rab  olgan  olamni  bilishga  bo4gan  ehtiyojni  shakllantirish  bosqichi;
•  bilish  usulini  egallash  fa oliya ti  sifatida  mashq  qilish  ehtiyojini
 
shakllantirish  bosqichi;
•  bilish  ehtiyojlarini  tanlashga  yo‘nalganligini  shakllantirish  bosqichi;
33

---

• 
mustaqil  tahsilga  bo4gan  ehtiyojni  rivojlantirish  bosqichi.