Ishlab chiqarishni rivojlantirishning ikkita: ekstensiv va intensiv
yo llari bor. Birinchi y o i korxonalaming, ulardagi sexlar va
uchastkalar sonini, ekin m aydonlarini k o ‘paytirish, yangi ishcliilami
jalb
qilish,
materiailar
to ‘plash
hisobiga
ishlab
chiqarishni
kengaytirishdan iboratdir. Ikkinchi y o ‘l esa yangi mukammal
texnologiyadan, texnikadan foydalanish, ishlab
chiqarishni yaxshiroq
tashkil qilish, intizomni mustahkamlash, m avjud resurslami tejab
ishlatish orqali o'sh a natijaga erishishdir.
M amlakatimiz xalq x o ‘jaligini rivojlantirishda ishlab chiqarishni
iloji boricha intensivlashtirish uchun zarur obyektiv shart-sharoitlar
yaratildi: iqtisodiy potensial vujudga keltirildi. ilmiy tadqiqotlar
kengaytirildi, yuqori malakali ishchi kadrlar,
mutaxassislar, olimlar,
xo ‘jalik rahbarlanni tayyorlash yaxshilandi.
Ishlab chiqarishni
intensivlashtirishda
xo'jalik
masalalarini
oqilona
hal
qilishda
rejalashtirish katta ahamiyatga ega. Xalq xo ‘jaligi rejalarining bir
qancha turlari mav jud b o ‘lib, bular uzoq muddat-yillik rejalardir.
Har qanday korxona faoliyati rejaga asoslanadi. Yuqori tashkilotlar
korxonalar rejasining faqat eng zarur k o ‘rsatkichlarini: m ahsulot ishlab
chiqarish hajmi va muddatini, buyum laming asosiy turlari hamda
boshqa ba'zi narsalarni tasdiqlavdi.Qolgan m asalalar b o ‘yicha korxona
o ‘z ishini mustaqil holda rejalashtiradi.
Rejada uning eng muhim qismi - mahsulot ishlab chiqarish bilan
bir qatorda yangi texnika va texnologiyani joriy etish muddatlari,
mehnat
unumdorligini oshirish, ishchilam ing mehnat va maishiy
sharoitlarini yaxshilash, ulam ing malakasini takomillashtirish kabi
vazifalar ham belgilanadi.
Davlat har qanday korxonani tashkil qilishda uning ishlashi uchun
zarur binolar, materiailar, texnika, pul m ablag‘Iari ajratadi. Korxona esa
bulardan foydalanib ishchilam i to ‘playdi, materiailar, asbob-uskunalar
sotib oladi, o ‘z mahsulotlarini
realizatsiya qiladi, boshqa korxonalar
bilan shartnomalar tuzadi. o zining moliyaviy ishlarini yuritadi.
Har bir buyum korxonaga qanchadan tushadi? Korxona o ‘ziga
berilgan binolar, inshootlar, mashinalar, stanoklar uchun davlatga asta-
sekin, qismlarga b o lib qarzini toMaydi. Buni am ortizatsiya (narxini
qoplash) xarajatlari deyiladi. Pulning bir qismi texnikaning joriy
remontiga, texnologik maqsadlarda ishlatiladigan energiyaga ketadi.
Bulaming hammasi asbob-uskunalar ta'm m oti va ulami ishlatishga
qilinadigan xarajatlardir. Bulardan tashqari buyum lar ishlab chiqarish
123
uchun zarur
xomashyo va yanmfabrikalarga, yoqilg'i-m oylash
m ateriallariga ham pul to"lash kerak. Tayyorlangan maJisulotlarni
tashish va realizatsiya qilish ham muayyan sarf-xarajatlari taqozo etadi.
Barcha ishchi va xizmatchilaming mehnati uchun ham haq to'lash
kerak. Xarajatianning bir qismi yoritish, isitish, binolar ta ’minoti bilan
bog'liqdir:
Agar pul bilan ifodalangan ana shu xarajatlam ing hammasini
ishlab chiqarilgan buyumlar soniga taqsimlansa, korxonaning har bir
buyumni ishlab chiqarish va realizatsiya qilishga ketgan m ablag'i, y a ’ni
buyumning tannarxi kelib chiqadi.
Korxonada ishlab chiqarish jarayonini to 'g 'ri rejalashtirish va
amalga oshirish uni rentabelli (foyda keltiradigan). ya’ni
mahsulotni
tayyorlash va realizatsiya qilish uchun ketgan m ablagni qoplashdan
tashqari daromad (foyda) keltiradigan qilishni anglatadi.
Korxona foydani ko'paytirishdan manfaatdormi? Foyda nimalarga
ishlatiladi? Foydaning anchagina qismi davlat ixtiyoriga o'tadi (bu
byudjetga ajratishdir). Ular yangi zavodlar. fabrikalar. turar joylar:
maktablar, kasalxonalar, kinoteatriar, yo llar qurishga, o'quvchilar,
studentlarning ta linuga, boshqansh apparati xodim lanm ng maoshiga.
barcha kishilar uchun meditsina xizmati ko'rsatishga,
Vatanimizning
mudofaa qobiliyatini mustahkanilashga sarflanadi. Foydaning qolgan
qismini korxonaning o zi ishlatadi. Bu foyda yangi, zamonavivroq
mashinalar, stanoklar olishga, o 'z ishchilari uchun turar joylar, dam
olish bazalari. sport inshootlan. bolalar bog'chalari vayaslilar qurishga.
ilg or ishchilarni mukofotlashga, dam olish
uylari va sanatoriylar
yo'llanm asiga sarflanadi. Uemak, foydaning ko ’payishidan davlat ham.
korxona ham. undagi barcha ishchilar ham manfaatdor.
Xarajatlardan ko'ra daromadning doimiy ortib borishi xo jalik
hisobining, xo'jalikni rejali yuritish metodming mohiyatidir. X o'jalik
hisobidagi korxonalar ishlab chiqarishga ketgan m ablag'lann albatia
qoplashi bilan davlat qaram og'idagi muassasalardan farqlanadi.
Xo jalik hisobi mehnat jam oalari ishning oxirgi natijasi uchun.
mahsulot sifati uchun m as’uliyatini oshiradi, jamiyat bilan har bir
ishchining manfaatlarini uyg'unlashtiradi. O 'z xarajatlarini qoplash va
Do'stlaringiz bilan baham: 
