Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Kompozitsiya 
(lotincha “
compositio
” – tuzilish, birlashish, bogʻ lanish) – turli xil 
ma te riallarning o‘zaro bogʻlanishidir.
Kompozitlar
– bir necha qismlardan iborat materiallar guruhi, ulardan biri mus-
tahkamlovchi (armatura) vazifasini bajarsa, ikkinchisi bog‘lovchi (matritsa) vazifasini 
bajaradi. Masalan, temir-beton – bu kompozit materialning bir turi. Ushbu birikmada 
temir mustahkam lovchi vazifaga, beton esa birlashtiruvchi moddaga ega. 
Ikki yoki undan ortiq turli xil materiallarning birikishidan hosil bo‘lgan mahsu lot-
ga 
kompozit material
deyiladi. Ular bir-biridan aniq chegara bilan ajralib turadi. 
Kompozit materialning bir butunligini ta’minlovchi komponent (aralash-
ma)ni tashkil etuvchiga bog‘lovchi material 
matritsa
deb ataladi. Matritsa bilan 
qo‘shimcha lar orasida maxsus yupqa qatlam bo‘lib, u ajralish yuzasini belgilaydi 
(89-rasm). Matritsa armatura, to‘ldiruvchi va boshqa qo‘shimchalarni tashqi muhit 
ta’siridan saq laydi. To‘ldiruvchilar mayda kukun yoki tola holatida bo‘lishi mumkin. 

---

71
71
89-rasm. 
Kompozit material tuzilishi:
 1 – matritsa (bog‘lovchi material); 
2 – armatura (mustahkamlovchi) elementi; 3 – ajralish yuzasi (chegarasi).
Kompozit materiallar – oʻzaro uncha taʼsirlashmaydigan, komponent (ara-
lashma)larning hajmiy birikishidan hosil boʻladigan va komponentlar bir-biridan 
aniq chegara bilan ajralib turadigan materiallardir.
Kompozit materiallar har qaysi komponentning eng yaxshi xossalari (mus -
tahkamligi, yeyilishga chidamliligi, yengilligi va boshqalar)ni oʻzida mujas-
samlashtirganligi uchun ularning hech biriga xos boʻlmagan koʻrsatkichlar bilan 
ifodalanadi. Odatda, kompozit materiallar plastik (metall yoki metallmas) asos yoki 
matritsa (bog‘lovchi material) hamda qoʻshilmalar: metall kukunlari, tolalar, yupqa 
payraha, gazlama va boshqalardan iborat boʻladi (90-rasm). 
2
3
1
2