Texnologik tálım

Mavzu : Temir va uning qotishmalariga termikaviy ishlov berish
Nukus davlat pedagogika instıtutı
Magıstratura bólımı " Texnologik tálım "
1- kurs magıstrantı Joldasova Gulshexra
Metall va metall emas materiallar insoniyatga juda qadim zamonlardan ma'lum bo'lib, kishilik jamiyatining madaniy madaniyatini rivojlanishida katta o'rin tutadi. Shuni ham aytish zarur, har qanday mashina va mexanizmning ko'pchilik tavsiloti va uzellari asosan metall va metall emas materiallardan hamda ularning qotishmalaridan tayyorlanadi. Binobarin, hozirgi kunda birorta soha yo'qki metall va metall emas materiallani ishlatmaydigan. Ayniqsa keyingi yillarda fan -texnika rivoji munosabati bilan sanoatting borlik tarmoqlari, og'ir sanoat va mashinasozlik sanoati jadal rivojlanib borayotgani barchamizga ma'lum. Sanoatting rivoji arzon, puxta, ishlatilishi qulay bo'lgan yangidan yangi materiallarni yaratishni, shuning bilan birga materiallarning xossalarini yaxshi bilgan holda ularni za'ru'rli yo'nalishda o'zgartirish texnalogiyasini ishlab chiqishni taqozo qilmoqda. Mashinalarning sifati, ishonchliligi va uzoqqa chidamliligini oshirishda metall va qotishmalarining samarodor va iqtisodiy puxtaroq usullari hisoblangan termik va kimyoviy -termik ishlov berish usullari katta ahamiyat kasb etadi.
Termik ishlov berish metall va qotishma sifatida hamda metall va qotishmalarga jamlangan mexanik, fizik va kimyoviy xossalarini berishda tugallanmagan operatsiya sifatida tatbiq qilinadi. Termik ishlov berish materialchunoslikning qurilish bo'lagi hisoblanadi. Materialchunoslik bo'lsa metall va qotishmalarining tarkibi, tuzilmasi va xossalari orasidagi o'zaro aloqadorlikni o'rganadigan fan hisoblanadi. Ulug' olim, metallurg P. P. Anosov 1831 -yilda birinchi bo'lib, metallarning ichki tuzilishin izlanishda mikroskopni qo'lladi va shu tariqa u po'latning xossasi nafaqat kimyoviy tarkibiga aloqador bo'lmastan, balki uning tuzilmasiga ham aloqadorligini isbotladi. 1869 -yil metallurgi - olimi D. K. Chernov birinchi bo'lib, termik ishlov berish jarayonlarining ilmiy ma'nosini yaratdi. U po'lattıń xossasi ichki strukturasi bilan aniqlanishini va har bitta metall (qotishma ) kritik temperaturaga (kritik nuqtaga ) ega bo'lib, bu temperaturadan nuqtatan ) olganda ularning strukturasi va o'zgachanligin anchagina o'zgarishin isbotladi. Metall va qotishmalarga termik va kimyoviy -termik ishlov berish fanining rivojida va puxtalashni progressiv texnologik jarayonlarda ishlab chiqishda N. S. Kumakov, A. A. Baykov, N. T. Gudtsov, S. S. Shteynberg, A. A. Bochvar, N. A. Minkevich, G. V. Kurdyumov, va boshqa olimlar katta hissa qo'shgan.[2]
Termik ishlov berish asosan - metall va qotishmalardan tayyorlangan buyumlarga, ularning tuzilishi va xususiyatlari ko'rsatilgan yo'nalishda o'zgartirish maqsadida issiqlik bilan tásir qilish yo'li bilan ishlov berish jarayoniga aytiladi.
Kimyoviy -termik ishlashda - po'latning tarkibi, tuzilmasi va xususiyatlarini o'zgartirish maqsadida uning tashqi toifasiga kimyoviy va termik ishlov berish jarayoni. Kimyoviy -termik ishlash sababidan po'lat sirtining qattiqliģi, egiluvchanligi, chidamliģı, korroziyaga chidamligi, kislotaga chidamligi kabi xossalari oshadi.[1]
Po'lat sekundiga 80-100 °C tezlikda suvitilsa (buning uchun po'latni mayda suvitish za'ru'r ), austenit, ferrit bilan sementit qotishmasiga aylanadi.. Bu qotishmada ferrit va sementit zarrachalari juda mayda bo'ladi. Bu tuzilma troostit deyiladi. Troostitning qattiqligi 400-440 HB. Bunday tuzilmali po'lat biroz plastik bo'lib, birmuncha elastik va mustahkam bo'ladi. Demak, bu po'lat prujina, ressor kabi juda elastik bo'lishi taqozo etiladigan buyumlar tayorlash uchun qulayli bo'ladi. Zarba ku'chi tásirida ishlaydigan buyumlar ana shundoqqina xossalarga ega bo'lishi za'ru'r. Tez sovish sababidan paydo bo'ladigan yuqorida ko'rib o'tilgan tuzilmalar barqaror emas, yani ular oson o'zgaradi.[2]
Yakunlab aytganda yuqorida aytilgan usullarning hech biri borliq jarayonlarida tatbiqda universal emas. Ularning har qaysisi texnik taqozolar ishlov berish funktsiyasiga aloqador qo'llanadi va bir - birini to'ldirib boradi.
Foydalangan adabiyotlar;
1. F. N. Norxudjayev " Termik va kimyoviy - termik ichlov berish nazariyasi va texnologiyasi" Toshkent 2016. (5-7- sahifa).
2. O. P. Auezov, M. M. Qorlibayev " Materialtanıw va konstrukciyalıq materiallar texnologiyası" Tashkent 2015. ( 246- sahifa ).