Texnologik ta’lim

Kasbiy kompetensiyani baholashda ilmiylikka qadar bo`lgan
bosqich
Qadimda kasbga nisbatan munosabat turlicha bo`lib, mifologik
yondashuv asosida insonni tug`ilishi va vafoti orasida yuz beradigan
ahamiyatli bir odat sifatida qabul qilingan. Insoniyat tamaddunida
kasbiy tanlov ilk bor mehnat taqsimoti yuzaga kelgandan so`ng
zaruriyat tug`ilgan edi. Bu borada ilk bor shumerlarni xat-yozuvlarida
(mil. avv. V-VI asrlar) harbiy qo`shinga layoqatli va qobilyatli
yoshlarni tanlab olish borasidagi tanlov bitilgan. Misrda esa
ruhoniylar tanlab olishda uning ruhiy ko`rsatkichlariga qaralgan.
Qadimda biror kasb yoki lavozimga nomzodni ruhoniylar, faylasuflar
va olimlar imtixon qilar edi. 1575 yilda ispan tabibi Xuan Uarte
o`zining "Ilmga iqtidorlilarni tadqiq qilish" asarida shunday deydi:
"kimda kim maslak tanlashda adashmasligi va unga mos bo`lgan
iqtidorini aniqlashda hukmdor albatta uning u kasbga bo`lgan
qobiliyatini kashf qilish uchun aqlli odamlarni jalb etishi lozim".
Yuqoridagi kabi ilmiylikka qadar bo`lgan kasb tanlovida ba`zi
metodlar va qabullar emperik yo`l bilan ochilgan bo`lib, hozirgi
zamonaviy teoriya va nuqtai-nazarlarga asos bo`lgan.
Mehnat evolyutsiya bosqichlari quyidagicha ko`rsatish mumkin:
1) Mehnat yashab qolishning muhim ahamiyatga ega ekanligi;
2) Mehnat majburiyat va qarz sifatida (inson ijtimoiy tizimning
elementi sifatida);
3) Mehnat ishlab chiqarish va texnologik zaruriyat sifatida (inson
ishlab chiqarish omili sifatida);
4) Mehnat ijtimoiy-iqtisodiy ehteyoj sifatida (insonni
jamiyatdagi darajasini sharti sifatida);

5) Mehnat insonni rivojlanishi sharti va shaxsiy ehteyoji sifatida.

Kasbiy tanlov va kasbiy motivatsiya masalasiga g`arbcha
yondashuvlar
Ingliz olimi F. Galton Londondagi xalqaro ko`rgazmada insonni
17 antropometrik, tibbiy, psixologik ko`rsatkichlari bo`yicha
namoyish qilinishi bilan XIX asr oxirida kasbiy tanlovning ilmiy
bosqichi boshlanishi deb belgilasa bo`ladi. Natijalar esa insonlarni bir
yosh farqi bo`lsa ham ular orasidagi tafovut borligini ko`rsatdi.
XX asr boshlarida nemis psixologi G. Myunsterberg kasbiy
tanlov bo`yicha ilk bora psixologik testlarni ishlab chiqdi. Myunster
uchta asosiy muammoni ko`rsatdi:
1) Kasbiy tanlov va kasbiy konsultatsiya yordamida mos odamni
tanlash;
2) Mehnat unumdorligini eng yuqori cho`qqisi;
3) Kutilgan psixologik samaraga erishish.
Kasbiy tanlovning ilmiy asosini AQShlik olim F. Parsons 1908
yili quyidagilarni keltiradi:
a) inson o`z individual jihati bilan, avvalo kasbiy qobiliyati
ahamiyatliligi bilan aniq bir kasbga optimal qarash;
b) kasbiy muvofaqqiyat va qoniqishlik individual sifatlar va
kasbiy talablar darajasiga asoslanganligi;
c) kasbiy tanlov aniq bir jarayon sifatida ma`lum ishga taalluqli
fiziologik yoki psixologik kompleksni insonni o`zi yoki kasbiy
konsultant tanlaydi.
Yuqoridagi tizimda asosiy o`zgarishlar XX asrning 20-yillarida
yuz berdi. Bu "teylor" tizimini mehnat tashkilotlarida va sanoatda
keng qo`llanishi tufayli yuzaga keldi. Teylor "tadbirkorni maksimal
daromadi, har bir ishchini maskimal farovonligiga bilan ta`minlanadi"
degan fikrni muhim sanagan. Teylorni konsepsiyasi asosi bu ishchi
personalni boshqarish - mehnat tashkilotini va uning ishchanligi
masalaning asos nuqtasi deb bilish edi.


Ta’limda kompetensiyaga asoslangan yondashuvga o‘tish munosabati bilan yuzaga keladigan asosiy savollardan biri bu baholash vositasidir. Talabalarning kompetentsiyalarini shakllantirish darajasini aniqlash uchun bu juda mos keladi loyiha ishi, ishbilarmonlik o'yini, muayyan vaziyatlarni individual tahlil qilish (talaba taklif qilingan vaziyatda muayyan strategiya va harakat taktikasini tanlash so'ralganda), shuningdek, ekspert kuzatuvlari.
Kompetentsiyani shakllantirish darajasini baholashda asosiy qiyinchilik xolislik tamoyiliga rioya qilishdadir. Ushbu tamoyilga rioya qilish va inson omilidan qochish uchun har bir o'ziga xos vakolatga mos keladigan "mayoqlar" ni joylashtirish kerak. Baholash jarayonida esa har bir o‘quvchining hozirgi saviyasi ana shu “mayoqlar” bilan solishtiriladi. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, yana bu "mayoqlar" sub'ektivlikning ma'lum bir tusiga ega bo'lishi mumkin va shuning uchun ular faqat qo'llanma sifatida ishlatilishi mumkin.
Baholashning noaniq nuqtalarini aniqlashtirishga yordam beradigan diagnostik suhbatdan foydalanish tavsiya etiladi. Talabalarga kompetentsiyani shakllantirish darajasini o'z-o'zini baholashni taklif qilish mumkin. Keling, buni ijtimoiy o'zaro ta'sir sohasiga oid OK 6 "Jamoada va jamoada ishlash, uning uyg'unligini ta'minlash, hamkasblar, boshqaruv, iste'molchilar bilan samarali muloqot qilish" (FSES SPO) umumiy kompetensiyasi misolida ko'rib chiqaylik.
Talabalar o'rtasida ushbu kompetentsiyaning shakllanish darajasini baholashimiz mumkin bo'lgan asosiy ko'rsatkichlar orasida quyidagilarni ajratib ko'rsatish mumkin: o'quvchilar va o'qituvchilar bilan yaxshi munosabatlar o'rnatadi va saqlaydi; boshqalarga yordam berish uchun o'z bilim va tajribasi bilan o'rtoqlashadi; kursdoshlari va o‘qituvchilarining fikrlarini tinglaydi, ularning bilim va ko‘nikmalarini tan oladi; boshqalarning ishiga faol hissa qo'shadi. Har bir ko'rsatkich uchun biz uchta bayonotni shakllantiramiz: "Men buni kamdan-kam qilaman yoki hech qachon qilaman", "Men buni tez-tez qilaman", "Men har doim buni har qanday vaziyatda qilaman". Har bir bayonot xususiyatni shakllantirishning ma'lum darajasiga to'g'ri keladi (past daraja 1 ball, o'rtacha daraja - 2 ball, yuqori daraja- 3 ball). Shuning uchun, kompetentsiyani o'z-o'zini baholash uchun talabalarga kompetentsiyaning har bir asosiy ko'rsatkichi bo'yicha uchta bayonotdan bitta variantni tanlash taklif etiladi, so'ngra olingan javoblar asosida biz o'rtacha qiymatni topamiz, bu o'z-o'zini baholash bo'ladi. malakani shakllantirish darajasi.
O'z-o'zini baholash orqali olingan ma'lumotlar, kompetentsiyani shakllantirish darajasini aniqlash uchun materiallar etarli bo'lmagan taqdirda, ba'zi talabalarning to'liq tasavvurini taqdim etishga yordam beradi.
Talabalar bilimini baholashning mavjud tizimi ularning o‘quv faoliyati haqida aniq tasavvur beradi, lekin ularning shaxsiy xususiyatlarini baholashga imkon bermaydi. Talabalar bilan bevosita muloqotda bo'lgan va ularning har birini alohida biladigan talabalar guruhlari rahbarlari bunday tashxisni amalga oshirishlari mumkin. Shu bilan birga, kuratorlar talabalarning o'qishga bo'lgan motivatsiyasini, ularning etakchilik fazilatlarini va guruh ichidagi munosabatlarini aniqlashlari mumkin. Biroq, talabalarni baholash ko'pincha akademik natijalarga asoslanadi. Kuratorlarning bajarilgan ishlar bo'yicha hisobotlarida har bir talaba to'g'risida alohida ma'lumotlar bo'lsa ham, bu ma'lumotlar har doim ham mashg'ulot boshida o'qituvchilarga etkazilmaydi. O'qituvchilar o'zlarini (oldindan ma'lumotsiz) talabalar bilan muloqot qilish uslubini aniqlashga majbur qilishadi. Shu munosabat bilan talabalarda kompetensiyani shakllantirish darajasi bo‘yicha olingan ma’lumotlarni fan o‘qituvchilariga yetkazishni maqsadga muvofiq deb bilaman. Bu sizga qo'llaniladigan o'qitish usullari qanchalik samarali ekanligini va o'qitish texnologiyasiga muayyan tuzatishlar kiritishga arziydimi yoki yo'qligini aniqlash imkonini beradi.
Talabalarning kompetentsiyalarini baholashda malakalarni ish beruvchilar - ijtimoiy sheriklar uchun ahamiyatlilik darajasiga qarab tartiblash mantiqan to'g'ri keladi, ularni baholashga jalb qilish tavsiya etiladi (masalan, talabalarning amaliy mashg'ulotlari paytida), chunki Qobiliyatlarni baholash jarayoni nafaqat o'qituvchilar, balki uchinchi tomon mutaxassislari (ideal holda ish beruvchi kompaniyaning HR menejeri) ishtirokini talab qiladi. Shundagina olingan natijalar haqiqatdan ham ob'ektiv bo'lishi mumkin.
Shuni ham ta'kidlash kerakki, vakolatlarni baholashda u majburiydir qayta aloqa, ya'ni talabaga o'zi tomonidan bajarilgan ishni batafsil ko'rib chiqishni ta'minlash, kuchli tomonlarini va zaif tomonlari shuningdek, maxsus tavsiyalar. Barkamol tashkil etilgan fikr-mulohazalar talabaning tanlagan mutaxassisligi bo'yicha keyingi ta'lim va rivojlanishi uchun qo'shimcha rag'batlantiruvchi omil bo'lishi mumkin.
Talabaning kompetensiyalarining shakllanish darajasini baholash savolga javob beradi: nima uchun talaba o'zini bu tarzda namoyon qiladi va bunday natijalarni ko'rsatadi? Olingan hisob-kitoblarga ko'ra, biz kompetentsiyani shakllantirishning real darajasi va kutilgan daraja o'rtasidagi tafovut hajmini aniqlashimiz mumkin, bu bizga har bir talaba uchun bosqichma-bosqich rivojlanish rejasini, ushbu rivojlanish dinamikasini ko'rishga imkon beradi. shuningdek, kelajakda qanday masalalar (kompetentliklar) ustida ishlash kerakligini baholash.

O‘qituvchining kasbiy faoliyati bevosita uning kasbiy tarbiyalanishi va mukamallashishi jarayonlarini o‘z ichiga olishi lozim. Shu nuqtayi nazardan A.K.Markova o‘qituvchi kasbiy kompetentligining 6 ta darajasini ajratib ko‘rsatadi: 1. O‘qituvchi – stajyor (kasbga kirish). 2. O‘qituvchi (kasbning asosini egallash). 3. Mahoratli o‘qituvchi (ta’limning taniqli usullarining eng yuqori namunalarini bilishi). 4. O‘qituvchi – novator (ta’lim va tarbiyani butun tizimining original usullarini qidirish hamda ta’lim va tarbiya jarayonida ushbu usullarni qo‘llay olish). 5. O‘qituvchi - tadqiqotchi (original g’oyalarning ahamiyatini o‘rganish va baholash ko‘nikmalarining tarbiyalanganligi). 6. O‘qituvchi - professional (pedagogik va psixologik rivojlanish, yuksalishga bo‘lgan doimiy intilish, oldingi tajribalarning mavjudligi). O‘qituvchining kasbiy kompetentligining ushbu 6 ta darajasini N.L. Jmakina va Y.G. Komolova tomonidan o‘rganilgan faoliyat subyektining kasbiy kompetentlik darajasi bilan taqqoslash mumkin. Ya’ni: 1. Ta’lim olganlik (uquvlilik) 2. Kasbiy tayyorlanganlik 3. Kasbiy tajriba 4. Professionallik Ushbu darajalarni bir biriga qiyoslab quyidagilarni umumlashtirish mumkin: Muhokamalar va natijalar. Yuqorida keltirilgan chizmada shu narsa ko‘rinib turibdiki, o‘qituvchining kasbiy kompetentligi tarbiyalanishi – bu doimiy sodir bo‘ladigan va uzluksiz o‘zgarib turadigan jarayon bo‘lib, insonning professionallligi uning butun umri davomida sodir bo‘ladi ya’ni kasb tanlashidan (kasbiy ta’limning bog’lanishi) toki kasbiy faoliyatning tugashiga qadar. O‘qituvchi kasbiy kompetentligi tarbiyalanishining birinchi bosqichini oliy ta’limda o‘qishning birinchi bosqichida – bakalavriatning birinchi bosqichida boshlash zarur; so‘ngra magistratura bosqichida – mutaxassislikda davom ettirish lozim. Ta’limning bunday darajalari o‘qituvchi kasbiy kompetentligining birinchi darajasiga to‘g’ri keladi (o‘qituvchi stajyor). Ushbu bosqichlarni S.I.Zmeyov dastlabki yoki bazaviy bosqich sifatida tan oladi. O‘qituvchi kasbiy kompetentligi tarbiyalanishining ikkinchi bosqichi 3 yildan 5 yilgacha maktabda o‘qituvchi bo‘lib ishlagan va endigina oliy ta’limni tugatgan (kasbiy ta’limni) hamda kasbiy kompetentligi darajasini haligacha hech bir ta’lim tizimida oshirmagan o‘qituvchi misolida ko‘rib chiqish mumkin. Bu daraja - o‘qituvchi darajasi bo‘lib, u o‘qituvchining kasbiy tayyorlanganlik darajasida namoyon bo‘ladi.






STEAM taʼlim texnologiyasi maktab oʻquvchilarini yangicha oʻqitish metodikasi boʻlib, anʼanaviy oʻqitish metodikasidan farqli metodika hisoblanadi. U oʻquvchilarni bir vaqtning oʻzida toʻrtta – fan (Science), texnologiya (Technology), muhandislik, (Engineering), tasviriy sanʼat (Art), matematika (Math) boʻyicha oʻqitishga moʻljallangan. STEAM fan boʻyicha emas, balki mavzular boʻyicha integratsiyalashgan oʻqitish tizimidir.