Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

Mualliflar

---

Uchinchi b o ‘lim
A V T O M A T L A SH T IR ISH T IZ IM L A R IN I LOYIHALASH
X X I bob.
TEXNOLOGIK JARAYONLARNI 
AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINI LOYIHALASH
21.1- §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIMLARINI LOYIHALASH
MASALALARI VA ULARNING VAZIFASI
Sanoatning kimyo, oziq-ovqat va boshqa tarm oqlarining amaldagi 
korxonalarini zamonaviylashtirish va yangilarini yaratish ishlab chiqarish 
jarayonlarini avtomatlashtirishning turli masalalarini hal qilish bilan b o g iiq
katta hajmdagi ishlarni bajarishni ko‘zda tutadi. Avtomatlashtirish tizimlarini 
ishlab chiqish va bevosita ishlab chiqarish jarayonlariga joriy qilish — ko‘p 
bosqichli jarayondir. Unga ilmiy tadqiqot, loyihalash va montaj-sozlash 
ishlari, shuningdek, ishlatish jarayonida avtom atlashtirish tizimlarining 
ishonchli ishlashini ta ’minlovchi tadbirlar majmuasi kiradi.
Zam onaviy ishlab chiqarishning ishlab chiqarish jarayonlarini av- 
to m a tla sh tiris h d a hal q ilin ad ig an m asalalar m u tax assislard an tu rli 
avtom atlashtirish asboblarining tuzilish va ishlash prinsiplarini, avtomatik 
tizim larning turli ko‘rinishlari va sinflarini yasash m etodlarini bilishni 
ham , texnologik jarayonlarni avtom atlashtirish sohasidagi ishlar bilan 
birga aniq va bir qiymatli almashish m um kin b o ig a n um umiy texnik tilni 
egallashni ham talab qiladi. Bu b iro r texnologik jaray o n in i av to ­
m atlashtirishning m antiqiy hisoblangan va texnik jihatdan asoslangan 
tizim ining avtom atlashtirish tizim larini m ontaj qilish, sozlash va ishlatish 
masalalari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassislar uchun birday tushunarli 
b o iad ig an tilda ifodalanishi kerak demakdir. Bunda barcha mutaxassislarda 
yaratilayotgan avtom atlashtirish tizim ining asbob bilan ta ’m inlanishi, 
berilgan rostlash qonunlarini amalga oshirish, asboblarni va avtom at­
lash tirish vositalarini m ontaj qilish usullarini, im pulsli va buyruq 
liniyalarini, va m anba liniyalarini o ‘tkazish sohasida tushuncha yagona 
b o iis h i kerak.
Bu, bir so‘zdan tushunishga, masalan, montaj ishlarida ishlovchilar 
tizim ni ishlab chiqish yoki ishlatish jarayonida montajchilarning bevosita 
ishtirokisiz qay tarzda erishish mum kin? Bunday bir-birini tushunish 
maxsus ishlab chiqiladigan texnik hujjat vositasida ta ’minlanadi, bu hujjat 
texnologik jarayonni avtomatlashtirish loyihasi deyiladi.

---

21.2 - §. AVTOMATLASHTIRISH TIZIM LA RIN I 
LOYIHALASH BOSQICHLARI
Yangi sanoat obyektlarini qurish va mavjud korxonalarni qayta qurish 
loyiha asosida amalga oshiriladi. Loyiha texnikaviy hujjatlaming kompleksidan 
iborat b o ‘lib, bularga obyektni qurish yoki qayta qurish zaruriyatini 
prinsipial tarzda asoslovchi yozuvlar, nostandart uskunalarni tayyorlash 
uchun lozim b o ‘lgan, shuningdek, ham m a turdagi qurilish-m ontaj va 
sozlash ishlarini amalga oshirish uchun kerak b o ig a n hisoblashlar va 
chizm alar kiradi.
Q urilayotgan obyektning m urakkabligiga qarab, lo y ih a m a ’lum 
qismlardan iborat boiadi. Loyihada texnika - iqtisodiy, texnologik, qurilish, 
santexnika, elektr, avtom atika kabi qism lar b o ‘lishi m um kin. Avto­
m atlashtirish loyihasining bir bo ‘limi b o ‘lgan texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatik rostlash ham da boshqarish qismini shu sohaga 
ixtisoslashtirilgan tashkilot yoki texnologik loyihalash institutining avto­
m atlashtirish b o ‘limi (guruhi) amalga oshiradi. Bu loyiha texnologik 
jarayonlarning ratsional ishlashini va uskunalar ishidagi xavfsizlikni 
ta ’minlovchi nazorat-o‘lchov asboblarini, rostlagichlar, avtomatika va signa­
lizatsiya qurilmalarini, loyihalashtirilayotgan obyektda ishlatiladigan texni­
kaviy hujjatlarni o ‘z ichiga oladi.
Loyihalashni bajarishda loyihaning texnologik qismini tuzuvchi tashkilot 
va yoki buyurtm achi bergan topshiriq asos bo ‘lib xizmat qiladi. Ayrim 
vaqtlarda topshiriqni tuzishda avtom atlashtirish loyihasini bajaruvchi 
tashkilot ham jalb etiladi. Loyihalash topshiriqlariga quyidagilar kiradi: a) 
loyihalashtirilayotgan obyektning tarkibi, texnologik jarayonning qisqacha 
bayoni, qurilm a va uskunalarning harakteristikasi; b) atro f m uhitning 
tavsifi ko‘rsatilgan holda, nazorat qilinadigan va rostlanadigan kattaliklar- 
ning natijasi; c) nazorat qilish va rostlashda ruxsat etilgan xatolar va 
asboblarning funksional belgilari (ko‘rsatish, yozish, integrallash, signa­
lizatsiya va boshqalar).
N azorat, avtom atik rostlash va boshqarish tizim larini loyihalash 
maxsus ko‘rsatmalarga muvofiq amalga oshirilishi mumkin.
Ishlab chiqarish jarayonlarini avtom atlash­
tirish tizimlarini loyihalash bosqichida boshqa- 
rishning texnologik obyektlari (BTO) mufassal 
tahlil qilinishi kerak. Bunda tahlil tizim i bo ‘iishi, 
ishlab chiqarish jarayonini texnik jihozlash va 
texnologiya, xomashyo, va tayyor mahsulot sifati, 
jarayonni boshqarishni tashkil etish nuqtayi naza- 
ridan tadqiq etishni ko‘zda tutish lozim. Tahlil 
jarayonida aniq ishlab chiqarishning texnologik 
jarayonlari o ‘rganiladi, jarayonni ifodalovchi kat- 
taliklar aniqlanadi, ular orasidagi o ‘zaro bog‘- 
lanish topiladi.