Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

21 .9 -§ . AVTOMATIK LOYIHALASH TIZIMLARI
Fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi ommaviy ishlab chiqarish sama- 
radorligining oshishi va mahsulot sifati yaxshilanishining hal qiluvchi sharti- 
dir. Yangi zamonaviy texnika va texnologiyani, ishlab chiqarishni boshqarish­
ning samarali tizimlarini ishlab chiqish ko‘rsatib o ‘tilgan vazifani hal etadi.

---

Shu bilan birga, amaliyotning ko‘rsatishicha, turli xil masalalarni hal 
etishda yangi texnika imkoniyatlari va samaradorligining o ‘sishi bilan bir 
vaqtda uni loyihalash va tayyorlashga sarflanadigan moddiy va vaqt 
xarajatlari ortadi. Ishlab chiqishlarning vaqt bo‘yicha ch o ‘zilib ketishi 
ularning tez eskiri shiga olib keladi.
Yangi buyumlarni, mashinalarni, apparatlarni, texnologik jarayonlarni, 
asboblarni va avtomatlashtirish vositalarini, avtomatlashtirish tizimlarini 
tayyorlashda vaqt eng ko‘p darajada qayerda yo‘qotiladi? Loyihalash 
jarayonlarini qanday tezlashtirish kerak?
Loyihalash tajribasini tahlil qilish asosida shu narsa aniqlanganki, ko‘p 
vaqt k u tu bxonalarda, arxivlarda, ilm iy-texnik axborot b o ‘lim larida, 
um umiy loyiha xonalarida texnik axborotni qidirishga, hisoblash va chizma 
ishlarini, chizm a va konstruktorlik hujjatlarini rasmiylashtirish va tuzatish 
ishlariga sarflanadi.
U yoki bu turdagi ishning salmog‘i o ‘zgarishi mumkin. Biroq, umu- 
m an noijodiy ishning um umiy hajmi juda katta. Ba’zan ilmiy-texnik 
axborotni izlashning o ‘ziga um umiy loyihalash vaqtining uchdan biri 
sarflanadi. Tabiiyki, bunday hoi texnik axborotning qadrsizlanishiga olib 
keladi.
Mutaxassislarning sa’y-harakatlari, zamonaviy texnika yutuqlari yangi 
buyumlarni ishlab chiqish sur’atlarini fan-texnika yutuqlari sur’atlari bilan 
tenglashtirishga im kon berdi. M uam m o avtom atlashtirilgan loyihalash 
tizimlarini (ALT) yaratish va joriy qilish yo‘li bilan hal qilinm oqda. ALT 
loyihaviy m ehnatni jadallashtiradi, uning ijodiy m azm unini 
chuqurlash- 
tiradi.
ALT deb loyiha tashkilotlari bo ‘linmalari bilan o ‘zaro bog‘langan va 
avtomatlashtirilgan yoki avtomatik loyihalashni bajaruvchi loyihalashni 
avtomatlashtirish vositalari majmuasidan iborat tashkiliy-texnik tizimga 
aytiladi.
ALT da loyihalash natijasi — loyihalash obyektini yaratish uchun 
zarur talablarni qondiruvchi obyektlarni va uning tarkibiy qismlarini 
loyihalashning ham m a yoki ayrim bosqichlaridagi tugallangan loyihaviy 
qarorlar (yechimlar) majmuasidir.
ALT ni yaratish maqsadlari loyihalash obyektlarining samaradorligini 
oshirgan holda ularni yaratish va ishlatish xarajatlarini kam aytirish, 
m uddatlam i qisqartirish, loyihalashga sarflanadigan m ehnatni kamaytirish 
va loyihaviy hujjatlarning sifatini oshirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulot 
sifatini oshirishdan iborat.
Q o‘yilgan maqsadga matematik usullami va EHM ni qo‘llash, loyihaviy 
ishlarni kom pleks avtom atlashtirish, loyihalashni bo sh q arish sifatini 
oshirish, loyihalanayotgan obyektlarning samarali m atem atik modellarini 
qo ‘llash, butlovchi buyum lar va m ateriallarni qo ‘llash, ko‘p variantli 
loyihalash va optimallash usullaridan foydalanish asosida loyihalash yo‘li 
bilan erishiladi.

---