Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

21.8-rasm.
Reversiv asinxron elektr dvigatelni boshqarish 
prinsipial elektr sxemasi.
dastur qurilmalarining ishlash (ulanish) diagrammalari, PES ga kiruvchi 
elem entlar ro ‘yxati.
PES ning tuzilishini aniq misollar asosida mufassalroq qarab chiqamiz 
(21.7-rasm ). A sinxron elektr dvigatel SB2 tugm achani bosib ishga 
tushiriladi. Bunda magnit yuritkich KM chulg‘amining ta ’m inot (manba) 
zanjiri ulanadi. Yurgizib yuborgich ishlaganda uning kuch zanjiridagi 
k o n ta k tla ri elektr dvigatelni ulaydi, boshqarish zanjirida esa SB2 
tugm achani blokirovkalaydi (to ‘sadi). SB1 tugm acha bosilib elektr dvigatel 
uziladi, bu tugm acha yurgizib yuborgich chulg‘am i m anba zanjirini uzadi. 
Elektr dvigatelni ortiqcha yuklanishlardan himoya qilish uchun KK1 va 
KK2 issiqlik relelaridan foydalaniladi, ularning isitish elementlari kuch 
zanjirining ikkita fazasiga ulangan, kontaktlar esa yurgizib yuborgich 
chulg‘ami m anba zanjiriga ulangan. Elektr dvigatel va boshqarish zanjirlari 
qisqa tutashuvdan F U saqlagichlar yordamida himoya qilinadi. SA rubilnik 
m anba (va boshqarish zanjirlari)ni kuzatish ham da ta ’minlash vaqtida uzib 
q o ‘yish uchun m o‘ljallangan. Neytrali yerga ulangan uch fazali zanjirlarda 
boshqarish zanjirlari 220V li faza kuchlari bilan ta ’minlanadi.
Reversiv asinxron elektr dvigatel (21.8-rasm) uchta tugmacha orqali 
boshqariladi: SB1 (,,T o‘x ta“ ), SB2 (,,01g‘a “ ), SB3 („O rqaga"). SB2 
tugm acha bosilganda KM magnitli yurgizib yuborgich ulanib, u elektr 
dvigatelga kuchlanish uzatadi. Elektr dvigatelning aylanish yo‘nalishini 
o ‘zgartirish uchun SB1 tugm achani bosish, keyin esa KM2 magnitli

---

21.9- rasm.
Rostlovchi organning elektr yuritmasini boshqarish 
prinsipial elektr sxemasi.
yurgizib yuborgichni ulovchi SB3 tugmachani bosish lozim. N atijada kuch 
zanjiri fazalari ulanadi va elektr dvigatel teskari yo‘nalishda aylana boshlaydi. 
Uzuvchi KM1 va KM2 blok-kontaktlarning foydalanishi reversiv magnitli 
yurgizib yuborgichning ikkala chulg‘amini bir vaqtda ulanish imkoniyatini 
yo‘qotadi. Elektr dvigatelni tarm oq m anbaidan uzish u c h u n avtom atik 
QF uzgich qurilmasi ko‘zda tutilgan bo ‘lib, u elektr dvigatelni ortiqcha 
yuklanishlardan va qisqa tutashuvdan himoya qiladi. Boshqarish zanjirida 
fazalararo kuchlanish foydalanilgan.
TJ avtomatlashtirishda elektr yuritkichli to ‘sqich va rostlovchi quril- 
m alar (shiberlar, klapanlar, ventillar va boshqalar) dan foydalaniladi, 
ular uchun PES lar ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarish sharoitlarida qo ‘lda 
b o sh q arish ishlab ch iq arish xonasidan ham (m ah alliy ), d isp etch er 
punktidan ham (masofadan turib boshqarish) nazarda tutilishi kerak. 21.9- 
rasmda rostlovchi organning elektr yuritmasini ikki joydan boshqarish 
sxemasi tasvirlangan. Boshqarish rejimi SA ni tanlash kalitining vaziyatini 
mahalliy (M ) va masofadan turib (D) boshqarish variantlari belgilaydi. 
Kalitning neytral holati N harfi bilan belgilangan. Boshqarish rejimini 
tanlash boshqarish punktidan amalga oshiriladi.
E lektr yuritkichni ishga tushirishda ulash m ahalliy rejim da SB3 
tugm acha bilan, masofadan turib boshqarish rejimida SB4 tugm acha bilan 
amalga oshiriladi. KM T magnitli yurgizib yuborgich ulovchi kontaktlari 
bilan ishga tushirish tugmachalarini to ‘sadi va elektr dvigatelni ulaydi, 
uzuvchi k o n ta k t, bilan esa KM 2 yurgizib yuborgich zanjirini uzadi.

---

а
b
m l 
S B l
К
. Д - - . ? 
S~
4  f *1
, 
F
. .
2 2 0
 V
3
4
d