Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

1
T
21.20- jadval
Ko‘p tarqalgan elektr sxemalar elementlari turlarining harfiy kodlari va
ikki harfli kodlarga misollar
Bir harfli
kod
Elementlar turlari
guru hi
Elementlar turlariga
misollar
Ikki harfli
kod
A
Qurilma (umumiy 
belgilanishi)
В
Noelektrik kattaliklami 
elektr kattaliklarga yoki 
aksincha o‘zgartkichlar
В
Noelektrik kattaliklami 
elektr kattaliklarga yoki 
aksincha o ‘zgartkichlar
Tovushni balandlatgich 
(kamay)
VA

---

Termopara, issiqlik 
datchigi
VK
Bosim datchigi
VR
s
Kondensator
E
Turli elem entlar
Yoritish lampasi
EL
EK
F
Razryadniklar, saqlagichlar, 
himoya qurilmalari
Eruvchi saqlagich
FK
N
Indikatsion va signal 
beruvchi elementlar
Tovush signali beruvchi 
asbob
HA
Yorug‘lik signali beruvchi 
asbob
HL
К
Rele, kontaktorlar, 
yurgizib yuborgich
N
Indikatsion va signal 
beruvchi elementlar
Magnitli kontaktor, 
yurgizib yuborgich
KM
Vaqt relesi
KT
M
Dvigatellar
0
Kuch zanjirlarida uzgich 
va uzgichlar
Avtomat uzgich
QF
Ajratkich
QS
R
Rezistorlar
S
Boshqarish, signallash va 
boshqa zanjirlardagi 
kommutatsion qurilmalar
R
Rezistorlar
Uzgich yoki qayta ulagich 
(almashlab ulagich)
Tugmali uzgich
SA
SB
Avtomatik uzgich
SF
Turli ta ’sirlardan ishlab 
ketadigan uzgich: 
sathdan 
bosimdan
SL
SP
S
Elektromagnit yuritmali 
mexanik qurilmalar
Elektromagnit
YA

---

A B C
21.7- rasm.
Asinxron elektr dvigatelni boshqarish 
prinsipial elektr sxemasi.
5) PES da foydalaniladigan har bir apparatga shartli harfiy belgi 
berilib, u sxemada tasvirlangan uning ham m a elementlariga taalluqli boiadi. 
Sxemada bir necha bir xil turdagi elem entlardan foydalanilganda harfiy 
belgiga arabcha raqamlar ko‘rinishidagi raqam qo‘shiladi. Masalan, sxemada 
uchta oraliq rele b o ig an d a ular K l, K2, KZ tarzida belgilanadi.
6) PES ni o ‘qish qulay b o iish i uchun, shuningdek ular bo‘yicha 
loyihaning boshqa hujjatlarini tuzish m um kin b o ig a n i sababli ularda 
zanjirlar rusumlanadi. 0 ‘zgaruvchan tokning kuch zanjirlari fazalarni 
belgilovchi harflar bilan va ketm a-ket raqam lar bilan m arkalanadi (A, B, 
C, N , A1 va hokazolar); boshqarish, signalizatsiya, himoya, blokirovka va 
o ic h a sh zanjirlari ketm a-ket sonlar bilan m arkalanadi (21.7-rasm). Appa- 
ratlar kontaktlari, rele g‘altaklari, turli kommutatsiyalovchi qurilmalar, 
signalizatsiya apparaturasi va hokazolar bilan ajratilgan zanjir qismlari har 
xil markalanadi (rusumlanadi). Bitta PES bo‘g‘inida birlashuvchi, shuning­
dek, ajraluvchi kontakt birikmalar orqali o ‘tuvchi qismlar bir xil m ar­
kalanadi.
PES ning m azm uni ishlab chiqarish jarayonining o ‘ziga xos xususiyati 
bilan belgilanadi, bu jarayon u chun avtom atlashtirish tizim i ishlab 
chiqariladi. PES ga quyidagilar albatta kirishi kerak: bosh (kuch) zanjirlari 
sxemasi, boshqarishning, signallashning, elektr t a ’m in o tn in g tegishli 
izohlovchi yozuvlari bilan birga elem ent sxemalari, kontakt kalitlari va

---