Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

O'lchanayotgan kattaliklar va asboblar funksional belgilarining
harfiy belgilanishi
Bel-
gisi
O'lchanadigan kattalik
Asbobning funksional belgisi
Asosiy
belgilanishi
Qo‘shimcha
belgilanishi
Axborotning
akslanishi
Chiqish signa­
llin g
shakUanishi
Qo‘shimcha
qiymat
A
+
—
Signali-
zatsiya
+
В
+
—
—
—
С
+
—
—
Avtomatik 
rost- 
lash-boshqarish
—
D
Z ich lik
Farq,
—
—
—
E
Istalgan elektr 
kattalik
—
+
—
—
F
S arf
N isbat, kasr
—
—
—
G
0 ‘lcham , 
siljish, holat
—
+
—
—
H
Q o ‘lda ta ’sir
-
—
—
0 ‘lch a- 
nayotgan 
k attalik - 
ning yuqori 
chegarasi
I
+
—
K o‘rsatish
—
J
+
A vtom atik
ulanish,
surilish
—
—

---

К
V aqt, vaqtli 
dastur
—
—
■
—
L
Sath
—
—
—
O ic h a -
nayotgan 
k attalik - 
ning pastki 
chegarasi
M
N am lik
—
—
—
—
N
+
—
—
—
—
О
+
—
—
—
—
P
Bosim,
vakuum
—
—
—
—
Q
Sifatni
ifodalovchi
kattalik
Vaqt bo 'y ich a 
integrallash 
jam lash
—
+
—
R
R adioaktivlik
—
Qayd etish
—
—
S
Tezlik,
chastota
—
—
U lash, uzish, 
qayta ulash, 
blokirovka
—
T
H arorat
—
—
+
—
U
Bir necha 
turli o ic h a -
nuvchi 
k attaliklar
—
—
—
—
W
Massa
—
—
—
—
V
Qovushqoqlik
—
+
—
—
X
Tavsiya 
etilm aydigan 
zaxira harf
—
—
—
—
Y
+
—
—
+
—
Z
+
—
—
—
Eslatma
: ,,Plus“ ishorasi bilan belgilangan harfiy belgilash zaxira belgidir, 
,,m inus“ ishora bilan belgilanganlardan foydalanilmaydi.

---

Asboblarning funksional belgilarini aks ettiruvchi qo‘shimcha
harfiy belgilashlar
Belgilashlar
Nomlanishi
E
Sezgir elem ent (birlamchi o ‘zgartirish)
T
Masofadan uzatish (oraliq o ‘zgartirish)
К
Boshqarish stansiyasi
Y
0
‘zgartirish-hisoblash funksiyalari
Avtomatlashtirish prinsipial chizmasining pastki qismida boshqarish 
shchiti va pultiga montaj qilinadigan nazorat va avtom atika asboblari 
ko‘rsatiladi.
Avtomatlashtirish asboblari va vositalarini va shartli belgilarini belgi- 
lashning ikki usuli tavsiya etiladi: soddalashtirilgan va mufassal kengayti- 
rilgan belgilash uslubida murakkab vazifalarni, masalan, nazorat, rostlash 
va signalizatsiyani amalga oshiruvchi hamda ayrim blok ko‘rinishida ishlangan 
avtomatlashtirish asboblari va vositalari bitta shartli belgi bilan ifodalanadi. 
Yordam chi vazifalarni bjaruvchi qurilmalar (filtrlar, reduktorlar, kuchay- 
tirgichlar, tok manbalari, montaj elem entlar va boshqalar) tasvirlanmaydi.
Mufassal kengaytirilgan belgilash uslubida har bir asbob yoki blok 
alohida shartli belgi bilan tasvirlanadi.
Asbobning shartli belgilanishi 21.3-rasmda keltirilgan. G rafik tasvirning 
yuqori qism ida o ‘lchanayotgan kattalikning va asbobning funksional 
belgilarining harfiy belgilari ifodalanadi, pastki qismida esa asbobning yoki 
avtomatlashtirish vositalari majmuasining pozitsion belgilari qo ‘yiladi. Bitta 
param etrni o ‘lchash, signallash yoki rostlash uchun m o'ljallangan vosita­
lar to ‘plami 
komplekt
deyiladi. Avtomatlashtirish vositalari komplektidagi 
(barcha asboblar bitta nom er bilan belgilanadi, uning har bir tarkibiy 
qismiga esa (o ‘lchovchi, rostlovchi asbobga va boshqa elem entlarga) qo‘- 
shimcha raqamli indeks beriladi.
Apparat komplektida qo‘shimcha raqamli indekslaming berilishi quyidagi 
ketma-ketlikda amalga oshiriladi: datchik, o ‘lchovchi yoki rostlovchi asbob, 
qayta ulagich va hokazo. Avtomatlashtirish sxemasining (AS) pozitsion 
belgilanishi loyihaning barcha materiallarida saqlanadi. Asbobning yoki 
qurilmaning (qo‘lda boshqariluvchi qurilm alardan tashqari) belgilanishdagi 
birinchi raqam o ‘lchanayotgan kattalikning nom i hisoblanadi. Q o id a
bajariladigan ishlar uchun m o ‘ljallangan qurilmalarning (knopka, bosh­
qarish kaliti va boshqalar) harfiy belgilanishi N harfidan boshlanishi kerak. 
Asbobning funksional belgilarining harfiy belgilanishining joylanish tartibi 
I, R, C, S, A ketma-ketlik bilan belgilangan. C hizm alarda iloji boricha 
chiziqlar kam bo ‘lishi yoki kesishishi kerak. Agar prinsipial chizm alarda

---

chiziqlar k o ‘payib ketsa, adres usulidan foydalaniladi, bunda joyiga 
o ‘rnatilgan asboblarda, ko‘rsatilgan gorizontal chiziqdan 40... 80 m m
m asofada, bog‘lanish yo‘llari uziladi. Xuddi shu masofada o ‘lchash uchun 
impuls olish joyi va ijro etuvchi mexanizmlar o ‘rnatilgan yerdan bog‘lash 
chiziqlari uziladi. Bog‘lash chiziqlarining raqamli adreslari quyi va yuqori 
uzunliklarga mos ikkita gorizontallarda joylashadi. Uzilish yerlarida chapdan 
o ‘ngga tartib bilan ortib boradigan qilib nom erlar yoziladi. N azorat- 
o ‘lchash asboblarining to ‘g‘ri tanlangani haqida oldindan fikr yuritish 
maqsadida bog‘lash chiziqlarining quyi kesmalari yonida o ‘lchanayotgan 
texnologik param etrlarning eng yuqori miqdorlari ko‘rsatiladi. Bundan 
tashqari, bu m a’lum otlardan o ‘lchash asboblarining shkalasini tanlaganda 
foydalanish mumkin.
P (Bosim)
D (Bosimlar farqi)
I (K o ‘rsatish)
R (Q ayd qilish) 
С (A vtom atik 
rostlash)