Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish

Avtomatlashtirish vositalarini tanlash. 
Boshqarish vazifasini bajaruvchi 
hisoblash texnikasi avtomatik qurilmalari va vositalari im koni boricha 
obyektning murakkabligini va uning y o n g in ham da portlash xavfini, 
agressivligini, atrof muhitning zaharlanganini, oichanayotgan texnologik 
param etrning turini ham da muhitning fizik-kimyoviy xossalarini, datchik- 
lardan va ijrochi qurilm alardan uzatiladigan signallarning boshqarish 
punktlarigacha uzatish uzoqligini, talab qilingan aniqligini va tez ta ’sir 
ko ‘rsatishini, o ic h o v tizimlarining y o i qo‘yiladigan xatolarini, qurilma 
o ‘rnatilgan joyni, elektr jihozlarni o ‘rnatish qoidalari talablarini hisobga

---

olgan holda tanlanishi kerak. Bunda bir xil, markazlashgan va seriyalab 
ishlab chiqariladigan qurilmalarga afzallik berish kerak. Bu ta ’minotni ancha 
yengillashtiradi, so‘ngra boshqarish tizimini ishlatishni ham osonlashtiradi.
Portlash va yong‘in xavfi b o ‘lgan BTO lar uchun avtomatlashtirish 
vositalarini tanlash juda m as’uliyatlidir. Xususan, tarkibida / toifadagi 
portlash xavfi bo ‘lgan blokli ishlab chiqarishlar o ‘z-o ‘zini tashxis qiluvchi 
va tuzuk holatini yorug‘lik indikatsiya qiluvchi zaxiralanuvchi elektron 
vositalarga asoslangan (EH M va mikroprotsessor texnikani ham hisobga 
olganda) tizim lar bilan jihozlanishi kerak. Bu tizim lar avariyali chiqindilar 
chiqqanda uzish amalini bajarish ketma-ketligi va vaqti berilgan maxsus 
dastur b o ‘yicha ishlashi kerak. Yuqori darajadagi texnika texnologik 
shaxsning xato harakatlari ehtimolini maksimal darajada kamaytirishni 
ta ’minlashi kerak. 
I I
va 
I I I
toifali portlash xavfi bo ‘lgan texnologik bloklar 
texnologik param etrlarni reglament (belgilangan) qiymatlarga keltirishning 
yoki bloklarni to ‘xtatishga keltirishning samarali tez ta ’sir ko‘rsatuvchi 
tizim lari bilan ta ’m inlanadi. Bunday tizim larni boshqarish hisoblash 
m ashina (BHM ) larisiz ham qurish mumkin.
Qb<10
b o ig an bloklar uchun nazorat qilishning avtomatik qurilma- 
laridan va signallashning qo ‘lda rostlash qurilmasidan foydalanishga ruxsat 
etiladi.
/ toifadagi bloklar avariyali germetikligi buzilganda atrof muhitga 
chiqindilar chiqishni maksimal kamaytirish uchun ko‘pi bilan 12 s da ishga 
tushadigan avtomatik tez ta ’sir to ‘siqlar va (yoki) qaytaruvchi qurilmalar 
ko ‘zda tutilishi kerak: 
I I
va 
I I I
toifali bloklar uchun masofadan turib 
boshqariladigan va ishga tushish m uddati ko ‘pi bilan 120 s bo ‘lgan 
qurilmalar; 
Qb<10
bloklar uchun q o id a yuritmali to ‘siqli qurilmalarni 
o ‘rnatishga ruxsat etiladi, bunda ularni ishga tushirishning minimal vaqti 
(sam arali hududiy joylashtirish hisobiga) ko‘pi bilan 300 s b o iish i ko‘zda 
tutiladi. AQH tizimining ijrochi mexanizmlari chetki holatlarini ko‘rsat- 
kichlaridan tashqari (bevosita mexanizmlarda), operatorlikda chetki holat- 
larni signallash qurilmalari kerak.
A Q H tizimi norm al texnologik rejimning bexosdan va qisqa muddatli 
buzilish signallarida, shuningdek, uni zaxira yoki avariyali m anbaga 
o ‘tkazishda ishlab ketmasligi kerak. Manba uzilgan hollarda tizim BTO ning 
xavfsiz holatga o ‘tishini ta ’minlashi kerak.
21.5- §. TEXNOLOGIK OBYEKTLARNING AVTOM ATLASHTIRILISH
DARAJASINI ANIQLASH
Avtomatlashtirish darajasi texnologik obyektni boshqarish bo ‘yicha 
insonning ishtirokisiz, avtomatik bajariladigan m ehnat ulushini ifodalaydi. 
Uni miqdoriy baholash 
К
ko ‘rsatkich yordamida amalga oshiriladi. Bu 
k o ‘rsatkichdan foydalanishda am aldagilarni avtom atlashtirish va qayta 
qurilayotgan BTO ni avtomatlashtirish bo‘yicha olib borilayotgan ishlarning

---

asosiy yo‘nalishlarini rejalashtirish holatini tahlil qilish m um kin. 
К
ko r- 
satkichning maksimal qiymati 1 ga teng, normadagi qiymati esa 0,75—0,9 
oralig‘ida olinadi. 
К
ko‘rsatkich quyidagi tenglamaga ko‘ra hisoblanadi:
* = 
( 2 U )
1=1
bu yerda: 
К —
ayrim boshqaruv funksiyalarini avtomatlashtirish darajasining xususiy 
ko'rsatkichlari, a (. — funksiyalarning ,,muhimlik“ koeffitsiyenti b o iib , mazkur 
funksiyalaming boshqaruvning umumiy jarayonidagi nisbiy ahamiyatini belgilaydi.
21.5-jadval.