Texnika xavfsizligi

 ni hisobga olgan holda biriktirish tasmasini   qarshiligi  

aniqlanadi.  

n

n

n

R

R





 

  9. Konturni olingan qarshiliklari tekshiriladi.  

п

K

п

K

R

R

R

R

R







0

 

Uning  kattaligi  erga  ulab  himoyalash  qurilmasining    qarshiligi        R

n

  dan  kichik  bo`lishi 

kerak. 

Masala: Qo`l-oyoq konturi bo`yicha o`tadigan tok uchun odamning umumiy  qarshiligini toping.  

 

R

q 

–odam qo`lining kontakt yuzasidagi terining  qarshiligi;   

 R

t

 –tana yuzasining terisini qarshiligi; 

R

ok  

-oyoq kiyimining qarshiligi ; 

R

p-

odamning oyog’i ostidagi pol yuzasining qarshiligi; 

R

ich 

-odam organizmi  ichki to`qimalarining qarshiligi; 

 

Echish: Qo`l-oyoq konturi  bo`yicha  tokni  oqib  o`tishi uchun  odam tanasining qarshiligini  

joylashtirilish  sxemasi rasmda  ko`rsatilgan. 

Rasmda  ko`rsatilgan qarshiliklar  qiymati  keng  masshtabda   o`zgaradi. Masalan : R

q

 , R

t

 

namlikka katta    bog’liq  ;  Agar   teri   nam   bo`lsa R

q

 =200-300 Om ni   tashkil etadi  . agar   teri  

quruq holatda bo`lsa , qarshilik  bir necha  10 Om ni  tashkil  etadi.  

    Odam  organizmning  ichki    to`qimalarini    qarshiligi      R

ich 

=  500-1000  Om  ni      tashkil 

etadi. 

K

K

n

R

R







3

Parallel  zanjirni  R

t

 R

ich 

qarshiligi 

ич

т

ич

т

R

R

R

R

R





1

  ga teng. 

 R

t

= 10000 Om vaR

ich

 = 600 Om bo`lganda    

560

600

1000

600

10000

1









R

 Om; 

R

t

= 1000 Om   vaR

ich

 = 600Om bo`lganda         

375

600

1000

600

1000

2









R

Om;  

Polning  qarshiligi  uning  materialiga,  namligiga,  mavjud  ifloslanishlarga  bog’liq  bo`ladi. 

Oyoq bosiladigan tekis yuzali beton polning qarshiligi quyidagicha:  

quruq holatda- 2 Om,    namlikda-200 Om,           ishqorli  ochiq suvda-10 Om. 

  Oyoq kiyimini qarshiligi uning xiliga (rezinali, charmli, patli charm), namligiga va qo`yiladigan 

kuchlanishga bog’liq. Taxminan  quruq  poyafzalga 100 dan 500 Omgacha,   ho`l poyafzalga  -0,5 

dan  1,5 Omgacha oraliqda qarshilik  bo`lishi  mumkin deb hisoblanadi. 

  Qarshiliklarni ko`rsatilgan qiymatlarining eng kichigida   umumiy qarshilik: 

R

um

=R

q

+R

2

+R

ok

+R

p

= 200+375+100+10=685  Om ni tashkil etadi. 

   Ammo  haqiqiy  (real)  sharoitlarda  qarshilik  bir  muncha    kichik  ham  bo`lishi    mumkin. 

To`g’ri  eng  qulay  sharoitlarda    odamni  qarshiligini    qiymati  40000-1000000  Omga    etishi 

mumkin. 

Odamning qarshiligini  hisoblashlar uchun o`rtacha   R

o

-1000 Om   deb  qabul  qilingan. 

 

 elektr tokidan jarohatlanishning asosiy sabablariga quyidagilar kiradi: 

a)    kuchlanish  ostida  bo`lgan  tok  o`tkazuvchi  qismlarga  tasodifan  tegib  ketish  yoki  ularga 

xavfli masofada yaqinlashish; 

 b)  elektr  qurilmalari  asbob  –  uskunalarning  ustki  metall  qopqoqlarida  elektr 

o`tkazgichlarning muhofaza qobiqlari shikastlanishi natijasida elektr kuchlanishi hosil bo`lishi. 

v)  elektr  qurilmalarida  remont  ishlarini  bajarayotgan  paytda  tasodifan  elektr  tokini  ulab 

yuborish; 

g)  er  yuzasiga  uzilib  tushgan    elektr  o`tkazgichi,  er  yuzasi  bo`ylab  elektr  tokini 

tarqatayotganda; 

e)  tok  potentsiallar ayirmasi hosil bo`lgan mintaqaga bilmay kirib qolish natijasida qadam 

kuchlanishlar ta`siriga tushib qolish; 

 elektr  tokidan  jarohatlanishni  oldini  olishga  qaratilgan    asosiy  chora  –  tadbirlarga 

quyidagilar kiradi: 

a) kuchlanish ostida bo`lgan o`tkazgichlarni qo`l etmaydigan qilib bajarish; 

b)  elektr tarmoqlarini alohida joylashtirish; 

v)  elektr  qurilmalari  qopqog’ida  elektr  tokining  hosil  bo`lishiga  qarshi  chora  –  tadbirlar 

belgilash: 

- kam kuchlanishga ega bo`lgan elektr manbalaridan foydalanish; 

- ikki qavatli muhofaza qobiqlari bilan ta`minlash; 

- potentsiallarni tenglashtirish; 

- erga ulab muhofazalash; 

- nol’ simiga ulab muhofazalash; 

- muhofazalovchi o`chirish qurilmalari; 

g) Maxsus elektr muhofazalash tizimlaridan foydalanish; 

d) elektr qurilmalarini xavfsiz ishlatish tadbirlarini qo`llash; 

Elektrdan himoyalashning asosiy va qo`shimcha  vositalari: 

 

1-rasm. Himoyalash uchun erga ulash ish sxemasi: 

a – umumiy sxema, b – joylashtirish sxemasi, 1 – korpus, 2 – erga ulagich 

 

2-rasm. elektr qurilmalarida himoya nol o`tkazgichini ulanish sxemasi: a – uch fazali elektro 

iste`molchilarga nol o`tkazgichini ulanishi, b – yoritgichlarni armaturasida nol o`tkazgichni 

ulanishi, v – elektr qurilmalarida bir vaqtni o`zida nol va erga ulanish o`tkazgichlarni ulanishi 

Elektrdan  himoyalanish  vositalari  deb  elektr  qurilmalarida  ishlaydigan  ishchi  xodimlarni 

shikastlanishdan, yuqoridan yiqilishdan, elektr maydonining ta`siridan himoyalash uchun xizmat 

qiluvchi asboblar moslamalar va qurilmalarga aytiladi. 

Qo`llanilishiga  ko`ra  himoya  qilish  vositalari  quyidagi  asosiy  tizimlarga  bo`lib  o`rganish 

mumkin: 

a)  Kuchlanish  ostida  ishlash  uchun  asbob  va  moslamalar  (operativ  ishlash  uchun 

izolyatsiyalovchi  shtangalar,  izolyatsiyalovchi  omburlar  va  tortqichlar  qamragichlar,    dastasi 

izolyatsiyalangan asboblar); 

b)  Kuchlanishni  aniqlash  va  kuchlanish  ostida  o`lchash  uchun  asbob  hamda  moslamalar 

(kuchlanishning  bor  –  yo`qligi  va  fazasini  tekshirish  uchun  qo`llaniladigan  asboblar  o`lchash 

shtangalari, tok o`lchash omburlari); 

v)  Kishini  elektr  tokidan  izolyatsiyalash  vositalari  (saqlagichlari  bo`lgan  izolyatsiyalovchi 

omburlar,  izolyatsiyalovchi  narvonlar  va  maydonchalar,  rezinadan  ishlangan  dielektrik 

qo`lqoplar, botilar, kalishlar, to`shamalar, izolyatsiyalovchi ostqo`ymalar);   

g) Ko`chma erga ulagichlar va ularni yotqizish uchun shtangalar; 

d)  Saqlovchi  vositalari  (muvaqqat  to`siq,  izolyatsiyalovchi  qalpoqlar  va  quymalar,  ust 

quymalar,  himoya  ko`zoynagi,  elektromagnit  maydon  ta`siri  mintaqasida  ishlash  uchun  metall 

qo`shilgan matodan ishlangan kostyum,   montyorlar kamari, kaskalar ogohlantiruvchi plakatlar). 

 

 

  

 

 

 

 

 

3-rasm. elektrdan  himoyalash   vositalari: 

1- izolyatsiyalovchi shtangalar, 2- izolyatsiyalovchi omburlar, 3- dielektrik qo`lqoplar,  

4-dielektrik botilar, 5-dielektrik kalishlar, 6-rezina gilamchalar, 7-izolyatsiyalovchi ostqo`ymalar, 

8- izolyatsiyalangan dastali montyor asboblari, 9- tok o`lchaydigan omburlar. 

 Asosiy  himoya  vositalari  deb,  izolyatsiyasi  elektr  qurilmalarning  ish  kuchlanishlariga 

ishonchli  chiday  oladigan  va  ular  yordamida  kuchlanish  ostida  bo`lgan  tok  o`tkazuvchi 

qismlarga tegish mumkin bo`lgan himoyalash vositalariga aytiladi. 

Asosiy  himoya  vositalari  elektr qurilmaning  ish kuchlanishiga    bog’liq  bo`lgan kuchlanish 

ostida sinaladi, bu kuchlanish tarmoqdagi kuchlanishdan uch marta ortiq bo`lishi lozim. 

Asosiy  himoya  vositalari  dielektrik  materiallardan  (plasmassalar,  bakelit,  chinni  ebonit, 

getinaks, tez quriydigan yog’och moyi shimdirilgan yog’och qatlamli plastiklar)tayyorlanadi 

Qo`shimcha  himoya  vositalari  deb,  berilgan  kuchlanishda  tok  bilan  shikastlanishdan 

mustaqil holda himoya qila olmaydigan vositalarga aytiladi. Ular kuchlanish ostidagi qismlarga 

bexos tegib ketishdan, elektr yoyidan va uning yonish mahsulotlari ta`siridan, kuyishdan himoya 

qilishda  yordamchi  vosita  hisoblanadi  (dielektrik  qo`lqoplar,  botilar  kalishlar,  dielektrik  rezina 

gilamchalar,  izolyatsiyalovchi ostqo`ymalar). 

Qo`shimcha himoya  vositalari ular ishlatiladigan  elektr jihozlarining kuchlanishiga bog’liq 

bo`lmagan  kuchlanishda  sinaladi  va  ular  mo`ljallangan  kuchlanishdan  ortiq  bo`lmagan 

kuchlanishda ishlaydigan elektr uskunalarda foydalanilishi kerak. 

 Individual  foydalaniladigan  himoya  vositalari.  Bularga  ekranlovchi  himoya  tizimlari, 

himoya ko`zoynagi, qo`lqoplar protivogazlar, saqlash kamarlari va himoya kanatlari kiradi. 

- ekranlovchi himoya tizimlari kishi organizmini elektr maydoni ta`siridan saqlaydi. 

- Himoya ko`zoynaklardan - payvandlash,  kavsharlash, asboblarni charxlash, elektrolit bilan 

ishlashda va akkumulyatorlarga xizmat ko`rsatishda foydalaniladi. 

-  Saqlash  kamarlaridan  –  balandlikda,  elektr  uzatish  tizimlarini  tayanchlarida  ishlaganda 

foydalaniladi. 

Himoya  kanati  -  qo`shimcha  xavfsizlik  chorasi  hisoblanib,  tasma  yoki  zanjir  yordamida 

tayanchga o`rnashib olish mumkin bo`lmaganda, albatta ulardan foydalaniladi. 

Saqlash  kamari  va  himoya  kanati  yarim  yilda  bir  marta    225  kg  kuch  bilan  5  minut 

davomida  mexanik mustahkamlikka sinaladi. 

   

4-rasm.  Montyor kamari: 

1- tasma, 2- to`qa, 3- asbob uyasi, 4- karabin,  

5- kamar tasmalari, 6- kamar, 7- himoya kanati.     

 

 

5-rasm. Muvaqqat to`siqlari: 

a – rubilniklar uchun tekstolit, getinakellar dan ishlangan izolyatsiyalovchi ust qo`yma, b – 

ajratkich pichoqlariga kiygiziladigan rezina qalqop, v – izolyatorlar va simlarni to`sish uchun 

osma shirma, g – ko`chma shchit 

 

 

6-rasm. SHtanganli SH311 ko`chma erga ulagichi:  

1- simga qo`yiladigan qisma, 2 – egiluvchan mis simlar, 3 – shtanganning izolyatsiyalovchi 

qismi, 4- cheklovchi halqa, 5 – strubtsina, 6 – erga ulash simi. 

Nazorat savollari. 

1. elektr tokidan shikastlanishlarga qarshi muhofaza vositalarini turlarini izohlang. 

2.  elektr  tokidan  jarohatlanishning  asosiy  sabablari    va  uni  oldini  olish  chora  –  tadbirlari 

to`g’risida tushuncha bering.  

3. Asosiy himoya vositalari nimalardan iborat?  

4. Qo`shimcha himoya vositalariga nimalar kiradi?  

5. Individual himoya  vositalariga qaysi vositalar kiradi? 

 

 

AMALIY MASHG’ULOT № 7 

I. 

Mavzu: Yong`in bo`lganda odamlarni binodan olib chiqib ketish vaqtini 

hisoblash. 

II. 

Mashg’ulotning maqsadi: 

 Dozimetrik asboblarning tuzilishi, ishlash tamoyili va vazifalari bilan tanishish. 

1.  Dozimetrik asboblarining tuzilishi. 

2.  Dozimetrik asboblarini ishlash tamoyili.   

3.  Dozimetrik asboblarining  asosiy vazifalari. 

 Mashg’ulotni o`tkazish uchun kerakli uskunalar va  jihozlar hamda chizmalar.   

IV. Mashg’ulotni bajarish tartibi.  

Dozimetrik asboblarning tuzilishi, ishlash tamoyili va vazifalarini  uskunalar, jihozlar 

hamda chizmalar asosida o`rganish. 

V. O`tkazilgan amaliy mashg’ulot yuzasidan talabalarning hisoboti. 

   VI. Amaliy mashg’ulotni bajarish bo`yicha umumiy tushunchalar. 

 

To`qimachilik  korxonalarida  yon\inga  qarshi  samarali  kurashish  maqsadida  o`t  o`chirish 

vodoprovodlari mavjud bo`ladi. Bu vodoprovod ko`pincha xo`jalik-mayashiy va ishlab chiqarish 

vodoprovodi bilan birgalikda qo`llaniladi. Bu vodoprovod quvurlariga suv ko`l, daryo, kanal, suv 

ombori, artezian quduqlari, shahar vodoprovod tizimi va boshqa manbalardan olinishi mumkin. 

O`t  o`chirish  uchun  mo`ljallangan  suv  ta`minoti  manba-ning  turiga  va  himoyalanuvchi 

ob`ektning  xarakteriga  qarab  vodoprovod  qurilmalarining  soni  belgilanadi.  Odatda  ochiq 

manbalardan  bo`ladigan  suv  ta`minoti  murak-kab  hisoblanadi.  Bu  sxema  o`z  tarkibida  suv 

chiqarish inshooti, dastlabki suv ko`targich nasoslari, suv tozalash qurilmalari, toza suv saqlash 

xavzalari,  suvni  ikkinchi  qayta  ko`tarish  nasosi  stantsiyasi,  suv  bosimi  hosil  qiladigan  minora 

(suv minorasi), quvurlar va o`t o`chirish gidrantlari kabi ko`pgina qurilmalarni o`z ichiga oladi. 

Ko`pgina  to`qimachilik  korxonalarida  o`tga  qarshi  suv  ta`minoti  korxona  hovlisiga 

qurilgan  suv  hovuzlaridan  olinadi.  Suv  hovuzlarining  hajmi  o`t  o`chirishning  me-xanik 

vositalarini  3  soat  davomida  tinimsiz  ta`minlab  turishga  mo`ljallanadi.  Ular  korxona  hududida 

shunday joylashtiriladiki,  suv  nasoslar ishlatilganda  o`t o`chirish ichaklari  uzunligi 150  m  dan, 

avtonasoslar ishlatilganda esa 200 metrdan ortib ketmasligi kerak. 

Ma`lumki,  suv  korxona  vodoprovodi  tarmo\ida  bir  xilda  sarf  bo`lmaydi,  suv  bilan 

ta`minlash nasoslari esa ma`lum hajmda suv berib turadi. Korxona vodoprovod sistemasida suv 

sarfini  rostlash  uchun,  hamda  baland-pa-stligi  jihatidan  har  xil  bo`lgan  nuqtalarda  bosimini 

rostlab  turish  uchun  suv  minoralari  quriladi.  Vodoprovod  sistemasida  suv  sarfi  kam  bo`lganda 

kelayotgan ortiqcha suv shu suv minorasiga tushadi va aksincha suv sarfi ortiqcha bo`lganda shu 

minoradagi zahira suvdan ishlatiladi. 

Minoraning  idishidagi  suv  o`n  minutlik  uzluksiz  ishlatishga  etadigan  bo`ladi.  Xo`jalik 

ehtiyojlari  uchun  sutkali  suv  sarfining  20  foiz  miqdorida,  nasoslarni  avtomatik  ravishda 

yurgizilganda  esa  5  foiz  miqdorida  suv  zahirasi  olinadi.  Hozirgi  paytda  bakdagi  suvning  sathi 

pasayishi bilan nasoslarni avtomatik ravishda yurgizib  yuborish uskunalari qo`llaniladi. Bunday 

hol-larda suv minorasidagi suv hajmi 5 minutlik uzluksiz sarflashga hisoblanadi. 

Suv minorasining balandligi odatda quyidagi formu-la bo`yicha hisoblanadi: 











м

L

L

h

Н

Н

б

c

эб

м

),

(

а

(4.1) 

Bu erda N

eb

-suvning vodoprovod sistemasidagi minimal erkin bosimi, m; 



c

h

— suv minorasidan uchastkaning oxirigacha bosimning pasayishi, m; 

L

a

,L

b

—suv minorasi joylashgan va uchastka oxiridagi er yuzasining balandlik belgisi, m. 

O`t o`chirishning tashqi vodoprovod sistemasi 

Ishlab  chiqarish  korxonasi  hududida,  xom  ashyo  va  tayyor  mahsulot  omborlari  yon\inni 

o`chirish  maqsadida  doimo kerakli bosim  ostida  etarli  miqdorda  suv  bilan  ta`min-lanishi kerak. 

Bu  maqsadda  korxona  hududida  o`t  o`chirish  gidrantlari  bilan  ta`minlangan  vodoprovod 

sistemasi o`tkaziladi. 

Paxta  tolasi  omborlarini  tashqi  tomonidan  o`chirish  uchun  mo`ljallangan  gidrantlar  orqali 

yuboriladigan  suv, kichik omborlar uchun  —10 l/s; o`rta  va katta  omborlar uchun  — 20  l/s  va 

bulardan tashqari omborlar uchun — 30 l/s miqdorida hisoblanadi. 

Texnik-iqtisodiy samaradorligi bo`yicha o`t o`chirish vodoprovodlari ikki xil—past va yuqori 

bosimli bo`ladi. To`qimachilik korxonalarida ishlab chiqarish va xo`jalik -maishiy vodoprovod 

bilan  

umumlashtirilgan past bosimli vodoprovod hamda yuqori bosimli vodoprovod o`rnatilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-rasm.  Yong’i  paytida  vodoprovodan  suv  berish  sxemasi.  a  —  past  bosimli;  b  —  yuqori 

bosimli. 

2-rasm. Er osti gidrantining sxemasi. 1 — vodoprovod qudug’i; 2 — quduqning qopqog’i; 3 — 

o`t o`chirish vodoprovodi quvuri; 4 — vodoprovod tagligi; 5 — gidrant. 

 

Past bosimli vodoprovod sistemasida, suv bosimi ichak uchidan ya`ni stvoldan chiqayotgan 

suv oqimi 10 m yuqorigacha ko`tarila olishi kerak. Bunday vodoprovodda yong’in paytida 

suv bosimini oshirish uchun motopompa yoki avtonasos ishlatiladi 1-rasm. 

Yuqori  bosimli  vodoprovod  sistemasida  esa  suv  bosimi  statsionar  nasoslar  orqali  hosil 

qilinadi.  

Nasoslar odatda ikkitadan o`rnatiladi, biri ish nasosi, ikkinchisi zahira nasosi. Bunda yana 

elektr  nasoslaridan  tashqari  ish  unumdorligi  1200  l/min  bo`lgan  statsionar  suvnasoslar  ham 

nazarda tutilishi kerak. Bu nasoslar yoki metopompa faqatgina yon\in paytida ishlatiladi. Boshha 

paytda  past  bosimli  vodoprovod  sistemasidek  ishlay  beradi.  Bu  yuqori  bosimli  vodoprovodda 

suv bosimi ob`ektdagi eng yuqori binodan 10 metr balandlikka uzluksiz suv oqimini uzatib bera 

olishi kerak. SHu bilan birga berilayotgan suv sprisk diametri 19 mm, ichakning uzunligi 100 m 

gacha, suv oqimining sarfi 5 l/s bo`lgandagi holat hisoblanadi. 

SHu  shartlarda gidrantlardagi (2-rasm) kerakli  suv  bosimi (m)  quyidagi  formula  bo`yicha 

hisoblanadi: 

t

H

H

h

h

шл

спр









гидр

 

bu erda 

спр

h

— spriskdagi bosim, m; 

шл

H

 — shlangdagi suv bosimining kamayishi, m; 

H— gidrant va stenderdagi suv bosimining kamayipsh, m; 

t

 — korxona binosining  eng baland nuqtasining  balandligi,  m. 

O`t  o`chirish  maqsadida  qo`llaniladigan  vodoprovod  sistemasi  boshi  berk  yoki  halqali 

bo`lishi mumkin. Korxona hududining xohlagan eriga suvni olib borishda eng  ishonchlisi halqali 

sistemadir. 

YOn\in  paytida  vodoprovoddan  suvni  olishda  unga  butun  uzunligi  bo`yicha  gidrant 

o`rnatiladi. Gidrantlar odatda chorrahalarga yaqin erlarga, binolarning qulaganda "bosib qolish" 

mintaqasidan  uzoqroq  yo`llar  bo`ylab,  ularning  chetidan  2,5  m  dan  uzoq  bo`lmagan  masofada 

o`tqazila-di. Binolardan esa 

м

3

2



H

 masofada o`tgani ma`qul (N—binoning balandligi, m). Ular 

odatda  bir-biridan  100  m  gacha  bo`lgan  masofada  o`rnatiladi.  Korxona  hududining  har  bir 

nuqtasi kamida ikkita  gidrantdan  beriladigan  suv  bilan ta`minlanishi kerak. Bunda  past  bosimli 

vodopro-voddagi  gidrantlarning  ta`sir  doirasi  150  m,  yuqori  bskimli  vodoprovoddagi 

gidrantlarning ta`sir doirasi 120 m qilib olinadi. 

 

 

 

 

 

 

 

AMALIY MASHG’ULOT № 8 

I   Mavzu: Dozimetrik asbob-uskunalarning tuzilishi va ishlash printsipi bilan 

tanishish. 

II   Mashg’ulotning maqsadi: 

SH   Mashg’ulotni o`tkazish uchun kerakli uskunalar va  jihozlar hamda chizmalar.   

I V Mashg’ulotni bajarish tartibi.  

Dozimetrik asboblarning tuzilishi, ishlash tamoyili va vazifalarini  uskunalar, jihozlar 

hamda chizmalar asosida o`rganish. 

V  O`tkazilgan amaliy mashg’ulot yuzasidan talabalarning hisoboti. 

  VI Amaliy mashg’ulotni bajarish bo`yicha umumiy tushunchalar. 

Joylarda  radioaktiv  moddalarni,  radiatsiya  darajasini  aniqlashda  va  tashqi  muhit 

ob`ektlarining radioaktiv ifloslanishini o`lchashda DP-5 turidagi asboblardan foydalaniladi. 

Butun 

ta`sir 

va 

yutilgan 

nurlanish 

dozasi 

DP-22V, 

DP-24, 

DP-23A, ID-1, ID-11 dozimetrlar jamlamalari bilan o`lchanadi.  

Individual  dozimetrlar  RM  lar  bilan  zararlangan  joylarda  bo`lganda  olingan  individual 

dozalarni hisobga oladi. 

Tashqi  muhitda  (dalalarda)  foydalaniladigan  ko`pgina  dozimetrik  asboblarning  ishlash 

tamoyili  radioaktiv  nurlarning  havoda  tarqalganda  muhitni  (gazni)  ionlash  qobiliyatiga 

asoslangan.  

Ionlash  usuli  asosida  ishlovchi  asboblarga,  bir  xil  tamoyilda  tuzilgan  va  qabul  qiluvchi, 

ko`paytiruvchi, o`lchovchi qurilmalar va ishlashni ta`minlovchi oziqlanish manbai kiradi.  

Qabul  qiluvchi  qurilma  -  datchik  yoki  nurlar  detektori  -  unga  ta`sir  qiladigan  radioaktiv 

nurlar  energiyasini  boshqa  turdagi  elektr,  kimyoviy,  yorug’lik  energiyasiga  aylantirish  uchun 

mo`ljallangan. Qabul qiluvchi qurilma sifatida dala asboblarida ionlash kamerasi va gazorazryad 

o`lchagichlari qo`llaniladi. 

Ionlash  kamerasi  havo  bilan  to`ldirilgan  germetik  idish  bo`lib,  unga  korpusdan  ajratilgan 

markaziy  elektrod  o`rnatnlgan.  Kamera  devorlari  izolyator  materiallardan  tayyorlangan  bo`lib, 

ularning ichki tomoni tok o`tkazuvchi material bilan qoplangan.  

Tashqi manbadan kameraga elektr toki kuchlanishi berilib, bu markaziy elektrod va kamera 

devorining tok o`tkazuvchi qavvati o`rtasida potentsiallar ayirmasi hosil qiladi.  

Radioaktiv  nurlar    bo`lganda,  havo  elektrodlar  o`rtasida  izolyator  bo`lib  xizmat  qiladi  va 

kamera zanjirida tok bo`lmaydi.  

Radioaktiv nurlar ta`sirida havo kamerasida ionlanish sodir bo`ladi, kamera zanjirida ionlash 

toki paydo bo`ladi.