Texnik tizimlarda axborot texnologiylari

7-ma’ruza 
Mavzu: C++ dasturlash tili va uning asosiy operatorlari. 
Reja: 
1.
Dastur strukturasi. C++ dasturlash tilining asosiy konstruksiyalari, ulardan foydalanish 
xususiyatlari.
2.
Operatorlar, toifalar, protseduralar. ANSI standarti. Dastur loyihasi tuzilmasi.
3.
Dastur tuzish xolatlari va ko’rinishlari. Dasturning tarkibiy qismlari.
4.
Turli texnik sohalardagi ma’lumotlarning toifalari strukturasi.
5.
Chiziqli hisoblash jarayonlarining dasturlari. Texnik tizimlaridagi misollarda chiziqli 
dasturlashni qo’llanishi. Identifikator, o’zgaruvchilar toifalari (turlar).
6.
C++ algoritmik tilida ma’lumotlarni kiritish va chiqarish, boshqarish qatori, format 
spetsifikatorlari va modifikatorlari., standart kutubxonasi sarlavha fayllari.
7.
Chiziqli dastur tuzilmasi (strukturasi). Sohaga oid chiziqli algoritmlarni ifodalash 
(energetika sohasi, mashinasozlik, konchilik ishi, muhandislik tizimlari sohalari).
 
Tayanch so‘z va iboralar: 
DOS, Borland C++, OWL, Windows, menyu, hotkey, form, unit, 
object, treeview, inspector, loyiha, console, console wizard, VCL, cout, application,xossa, 
hodisa, element.
 
Dastur tuzilishi, kompilyatsiya, .cpp, .exe, izohlar, til alfaviti va leksemasi, 
identifikatorlar, kalit so’zlar, literal, konstanta, o’zgaruvchi turi, butun son, belgili, mantiqiy, 
haqiqiy son turlari, amal, ifoda, taqqoslash 
DOS OT da ishlovchi Borland C++ dasturlash muhiti birinchi bor 1990-yilda 2.0 
raqami bilan chiqdi (OS/2 uchun bu variant 1992 -yilda chiqqan). 1991 -yilda 3.0 raqami 
bilan darchali dasturlashga asoslangan variant yaratildi. Oradan bir yil o`tgach, Borland C++ 

---

AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA JARAYONLARNI MATEMATIK MODELLASHTIRISH 
ning yangilangan varianti yaratildi. Bu variantda IDE oynali muhit va OWL 1.0 shablon 
dasturlar, Turbo Vision 1.0. bilan realizatsiya qilingan edi. Borland C++ 4.0 variantidan 
boshlab (1993 -yil) DOS dasturlarni qo`llab quvvatlovchi qismi o`chirilib, faqat darchali 
dasturlash qismi rivojlantirildi. Windows 95 va OWL 2.5 ni qo`llab quvvatlovchi 4.52 varianti 
1995- yilda chiqdi. 1996- yil martda Windows NT 3.51 (Windows NT 4.0 ishlanayotgan) 5.0 
varianti chiqdi. 1997- yilda Borland C++ Builder muhiti yaratildi. 
Borland C++ ning rivojlanishi: Turbo C → Borland C++ → Borland C++ Builder → Code 
gear C++ Builder (Code gear Turbo C++) → Embarcadero C++ Builder (Embarcadero Turbo 
C++). 
Borland C++ Builder ning bir nechta variantlari yaratildi. Bu qo`llanmada Borland C++ 
Builder 6 variantida ishlash, turli oynali dasturlar tuzishni o`rganish bilan uning buyruqlarini 
ham o`rganamiz. Borland C++ Builder 6 muhitining ishlash tamoyillari: 
Prosessor Intel Pentium II 400 MG va undan yuqorilari; 
Operatsion tizimlar Microsoft Windows 98, 2000 (SP2) yoki XP; 
Tezkor xotiradan 256 Mb taklif qilinadi (min 128 Mb); 
Tashqi xotiradan 750 Mb bo`sh joy kerak to`liq o`rnatish uchun;
CD-ROM; 
SVGA (800x600, 256 ranglar) yoki yuqorisi;
Manipulyator ―Sichqoncha. 
Borland C++ Builder 6 (C++ Builder) dasturini ishga tushirganimizda uning oynasi 
quyidagicha hosil bo`ladi(5.1-rasm). 
Borland C++ Builderning oynasi 5 qismdan iborat. 
1. Menyu va uskunalar paneli joylashgan oyna (bu oyna har doim bir xil ko`rinishda 
bo`ladi). 
2. Object TreeView - bu oynada darchadagi ob`yektlar joylashgan bo`ladi. Oynani 
ekranga chiqarish uchun [Shift]+[Alt]+[F11] tugmasi bosiladi. 
3. Object Inspector - bu oynada ob`yektlarning xossalari (properties) va hodisalari 
(events) boshqariladi. Tanlangan ob`yektga xos properties va events hosil bo`ladi. Bu 
oynani ekranga chiqarish uchun [F11] tugmasi bosiladi. 
4. From – bu oyna tuzilayotgan dasturning oynasi va uning ob`yektlaridan tashkil topgan 
bo`ladi. From lar bir nechta bo`lishi mumkin. 
Ularni almashtirish uchun [Shift]+[F12] tugmasi bosiladi. 
5. Unit – bu oynada tuzilayotgan dasturning listing matni yozilgan bo`ladi. Unitlar ham 
bir nechta bo`lishi mumkin. Ularni almashtirish uchun [Ctrl]+[F12] tugmasi bosiladi.