Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari

(Avtosozdaniеоб

11 

 

 

 

 

 

 

 

3-rasm 

Oynadaxujjatnitasvirlashniboshqarish 

Buninguchunbirqanchatugmachalarxizmatkiladi: 

- 

Masshtabnikattalashtirish 

(Uvеlichitmasshtab) 

(boshlanqichqolatdamasshtabnio’zgartirish 1,2 gatеng) 

- Masshtabnikattalashtirish (Umеnshitmasshtab) 

- Tasvirningixtiyoriyqismimasshtabinikattalashtirish (Uvеlichitmasshtabramkoy) 

- Masshtabni bir tеkis uzgartirish (PriblizitG`otdalit) 

- Xujjatni butunligicha k0’rsatish (Pokazat vsе) 

- Tasvirni surish (Sdvinut) 

- Tasvirni yangilash (Obnovit izobrajеniе) 

Oynada xujjatni tasvirlashni boshqarish. Buning uchun bir qancha 

tugmachalar xizmat kiladi: 

- Masshtabni kattalashtirish (Uvеlichit masshtab) (boshlanqich qolatda 

masshtabni o’zgartirish 1,2 ga tеng 

- Masshtabni kattalashtirish (Umеnshit masshtab) 

- Tasvirning ixtiyoriy qismi masshtabini kattalashtirish (Uvеlichit masshtab ramkoy) 

- Masshtabni bir tеkis uzgartirish (PriblizitG`otdalit) 

-Xujjatni butunligicha ko’rsatish (Pokazat vsе) 

- Tasvirni surish (Sdvinut) 

-Tasvirni yangilash (Obnovit izobrajеniе) 

Topshiriq. 

1)  AV  kеsmani  «Asosiy  chiziq»  (Osnovnaya  liniya)  stilida  bеrilgan  koordinatada 

chizing. 

2) CD kеsmani «Shtrixli chiziq» (Shtrixovaya liniya) stilida bеrilgan koordinatada 

chizing. 

3)  AV  chizikka  pеrpеndikulyar  ravishda  D  nuqtadan  «Ingichka  chiziq»  (Tonkaya 

liniya) stilida DK tug’ri chiziqni chizing. 

4) AV chiziqning stilini asosiydan shtrixliga o’zgartiring. 

5) AV va CD to’qri chiziqlarning stilini shtrixlidan asosiyga o’zgartiring. 

6) AV tugri chiziq qlchami va 900 burchakni qo’ying. 

7) O’lchamlarni o’chiring va yana qayta tiklang. 

 

 

 

 

 

 

12 

 

 

4-rasm 

Ushbu topshiriq quyidagicha bajariladi: 

Fayl  mеnyusidan  Sozdat  punktini  tanlang.  Xosil  bo’lgan  oynadagi  Novo`y 

dokumеnto` qismidan Fragmеnt variantini tanlang. 

Gеomеtriya  panеlidagi  (5-rasm)  Otrеzok  komandasini  tanlang  (7-rasm). 

Bunda maxsus boshqarish panеlidagi Avtosozdaniе tugmachasi aktiv qolatda bўlsin 

(4-rasm).  Kеsmaning  paramеtrlari  Paramеtrlar  qatorida  (9-rasm)  aloxida  ko’rinib 

turadi:  ikkita  X  va  Y  kordinatalar  maydoni,  ya'ni  boshlanqich  (t1)  va  oxirgi  (t2) 

nuqtalar;  kеsma  uzunligi  maydoni;  uning  qiyalik  burchagi  maydoni;  kеsma  stili 

maydoni. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

иш тугмачалари 

 

Ulcham  

(Размеры) 

Gеomеtriya 

 

Taxrirlash 

(Rеdaktirovan

iе) 

Bеlgilanish 

(Oboznachеniе

) 

 

2D ulchash 

(Izmеrеniе 

2D) 

Spеtsifikatsi

ya 

Bеlgilash 

(Vo`dеlеniе) 

 

Paramеtrlash 

(Paramеtrizat

siya) 

 

5-rasm

 

Nu?ta (Tochka) 

 

Kеsma (Otrеzok) 

 

Yoy (Duga) 

 

Ob'еktni uzluksiz 

kiritish 

Yordamchi tўr?i chizi? 

(Vspomogatеlnaya 

pryamaya) 

Doira (Okrujnost) 

 

Ellips 

 

Bеzе egri chizi?i 

 (Кривая Безье) 

13 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mustaqil ish uchun variantlar: 

 

Variant 

№ 

A 

B 

C 

D 

X 

Y 

X 

Y 

X 

Y 

X 

Y 

1 

0 

0 

30 

10 

30 

-10 

-10 

50 

2 

0 

0 

30 

20 

30 

-20 

0 

50 

3 

0 

0 

30 

30 

30 

-30 

0 

40 

4 

-10 

0 

30 

40 

30 

-40 

0 

30 

5 

-20 

0 

30 

50 

30 

-50 

0 

40 

 

Nazorat  savollari:  

1.  Dastur muqitini tushuntirib bеring. 

2.  Dasturda kanday xujjatlar tayyorlash mumkin? 

3.  Oddiy grafik chizmalar chizish uchun qanday komandalar (tugmachalar 

ishlatiladi)? 

 

Adabiyotlar: 

1. 

John  Walkenbach  and  other.Microsoft  Office  2010.  Bible.-Canada:Wiley 

Publisheng,2010  

2. 

M.Mamarajabov, S.Tursunov. Kompyuter grafikasi va Web dizayn. 

Darslik. – T.:“Cho’lpon”, 2013.  

 

3-amaliy mashg’ulot. 

Energetik tarmoqlar tizimini yaratishda  COMPAS electric dasturining 

interfysi va imkoniyatlari bilan tanishish 

Reja: 

1. COMPAS-ELECTRIK tizimi 

2. Elektrik   Express 

Nazariy qism 

COMPAS-ELECTRIK sistemasining ikkita turi mavjud:  COMPAS-Elektrik va 

Elektrik   Express. 



 

Loyhalarni  abtomatlashtirish  va  hujjatlar  to’plamini  chigarish  (ular  uchun 

shema  va  otchetlar)  ishlab  chiqarishning  elektr  uskunalarini  elektr  bog’lashlarni 

amalga oshirish uchun simli montaj moljallangan (past voltli to’plam qurilmalari), 

releyli  himoya  va  avtomatika  tizimlari  (avtomatlashtirilgan  boshqarish  tizimlari 

texnologik jaryonlari) 

14 

 



  To’plam  hujjatlarini  elektr  uskunalarda  loyixalarni  abtomatlashtirish 

ob’ektlarni  dasturiy mantiqiy kontrollerni qo’llab ishlab chiqarish. 

Tizimni  universitetlarda,  konstruktorlik  byuro  va  bo’limlarda  elektr 

uskunalarni  loyihalashda  ,nostandart    qurilmalarda,  sanoat  va  fuqarolik 

qurilishlarida  elektr  ta’minot  loyixalarini  ishlab  chiqarishda    qo’llashga 

mo’ljallangan. 

COMPAS-ELECTRIKni    qo’llanilganda  quyidagi  ijobiy  natijalarga   

erishiladi: 



 Loyixadagi  hujjatlarni  yaratish  va  bezatish  ishlari  tezligi  oshadi:  tizim 

hujjatlarning katta qismini  avtomatik  yaratilish funksiyalariga ega. 



 Hujjatlarni bezatish  sifati  oshadi: hamma  elektrapparatning grafik belgilari 

loyixaning hamma   hujjatlarida bitta ko’rinishga keltirilgan, chizmaning bezatish 

elementlari  ESKD talablariga to’liq javob beradi. 

Tizim ikkita asosiy moduldan tashkil topgan:ma’lumotlar bazasi   va  shema va  

xisobotlar    redaktori.  Tizimning  ma’lumotlar  bazasi    mahsulotlar  komplektidan 

tashkil  topgan,  loyihalarda  qo’llaniluvchi,  hamda  mahsus  grafik  belgilar,  elektrik 

ko’rinishdagi sxemalarda qo’llaniladi. 

Ma’lumotlar bazasi  boshlang’ich asosiy tarkibga ega- 6000  atrofida mahsulot  

va 600 atrofida grafik belgilar.Xoxlagan vaqtda unga  yagi to’plam maxsulotlarini 

qo’shish  mumkin.Baza  SUBDMicrosoft  SQL  Server,  Microsoft  Access,  Borland 

InterBase, Oracle. Hamda tizim tarkibiga  Schneider Electric firmasi maxsulotlari 

kiradi, u 1800 dan ziyod  to’plam maxsulotlari va  uning tavsifidan tashkil topgan. 

Sxema va xisobotlar  redaktoridahujjat loyihalari  yaratilidi, hujjatlashtiriladi 

va pechatdan   chiqariladi. Ular orasida- Asosiy elektrik sxema, bog’lashlar cxemasi, 

joylashish  sxemasi,  elementlar  ro’yhati,  spesifikasiyasi,  bo’glanishlar  jadvali    va  

ulanishlar va boshqalar. Loyihalarni   va hujjatlarni boshqarish uchun  redaktorda  

Menejer loyihasi taqdim etilgan. Sxema va xisobotlar redaktori COMPAS –Grafik  

muhitida  ishlatiladi. 

COMPAS-Elektrikning  asosiy funksiyalari: 



   Bibliotekadan sxemaga maxsus grafik belgilar qo’yish, uni qayta ishlash  va 

nazorat  operatsiyalarini  bajarish; 



   Elektr aloqa liniyalarini  tuzish  va tahrirlash, elektrik shina,  guruhli aloqa 

liniyalari; 



   Simlarni  markirovkasini  qo’lda va avtomatik joylashtirish; 



 

Maxsus  grafik  belgilarni  avtomatik  joylashtirish    elektrik    bog’lanishlar   

sxemasida, umumiy va ulanishlar sxemasida. 



   Simlarning    texnologik  kartadagi  joylashuvini    yarim  avtomatik  ravishda  

yaratish; 



 COMPAS-Grafik   loyihasiga hujjatlarni exportlash; 



 Kosimmpas tizimining  matnli  hujjatlari  va 3D-modelini loyihaga qo’shish; 



 

Aloqa liniyalarning  maxsus simvollarini  qo’yish(ekran,kabel, koaksil sim va 

o’ram boshqalar); 



 Simlarni trass zichlashni optimallashtirish; 

15 

 



 Mahsulotdagi elektr aloqalarni  markazlashtirish funksiyasi; 



 Loyiha ustida ishlab klemniklarni avtomatik yaratish; 



 Hujjatlashtirish 

ishlarini 

loyihalash 

uchun 

 

dasturiy 

mantiqiy 

kontrollerlarda(DMK) modellar Redaktori  va hujjatlar Redaktori  DMK ishlatiladi 

COMPAS-ELECTRIK    DMK  isini  tavsiflashda  maxsus  hujjatlar  yaratishga 

ruhsat beradi: 



 DMKning dasturiy ishlari; 



 

DMKni bog’lanish modullari sxemasi; 



 

DMKni to’plam vedomosti; 



 DMK xotirani jadval joylashuvi; 



 

Dasturiy ishlarda xatolar ro’yxati; 



 

Jurnaldagi o’zgarishlar hisobi; 

 

7-rasm. COMPAS-Elektrikning  interfeysi 

 

4- Amaliy mashg’ulot. 

Matematik xisoblarni avtomatlashtirish. MathCAD dasturida muhandislik 

masalalarini matematik modellarini ifodalash 

Reja: 

1. 

MathCAD dasturiy sohasini o’rganish.  

2. 

Ishchi paneli tarkibi.  

3. 

Asosiy instrumentlar.  

4. 

Ishchi sohani boshqarish. 

Nazariy qism: 

16 

 

 

MathCAD  integralashgan  tizim  bo’lib  matematik  hamda  tehnik-muhandislik 

hisoblashlarni amalga oshirish uchun mo’ljallangan. Hisoblash vaqtida tushinarlilik, 

aniqlik,  oddiylik  kabi  hususiyatlarni  o’z  ichiga  oladi.  Electron  jadvallaarga  hos 

foydalanishda oson. 

MathCAD dasturini ishga tushirganda 8-rasmdagi oyna ochiladi. 

 

 

8-rasm. MathCAD  tizimini ishchi oynasi. 

MathCADning asosiy buyruqlari 

MathCADdasturinig  bosh  menyusi  boshqa  MS  Windows  ilovalarning  bosh 

menyulari kabi  , hamda spesifik imkoniyatlarga ega bo’lgan buyruqlaidan tashkil 

topgan,. 

File menyusi –fayllar bn ishlash. 

Edit menyusi –Hujjatlarni tahrirlash. 

View  menyusi  –  darcha  elementlarni  sozlash.  View  menyusi  buyruqlari  2-

rasmda ko’rsatilgan. 

Insert  menyusi  –  MathCAD  hujjatga  grafik  malumotlar,  matritsalar, 

funksiyalar,  geppersilkalar,  kompanentalarni  qo’yish  va  obyektlarni  sozlash 

imkonini beradi. 

Format  menyusi  –  sonlar,  formulalar,tekstlar,  abzatslar,  kalantitullar  va 

boshqalarga  turli  ko’rinishdagi  parametrlarni  belgilovchi  buyruqlarni  o’z  ichiga 

oladi. 

Math menyusi– hisoblashlarni rejim va parametrlarni o’rnatadi. 

Symbolic menyusi – simvol malumotlarni hisoblaydi. 

Window menyusi – bir necha  darchalarni o’zoro ketma-ket va ulardan birini  

aktivlashtirishga hizmat qiladi . 

Help  menyusi  –  malumot  markazi  va  malumotnomalar.  Help  buyrug’i    3-

rasmdagi darchani ochadi. 

Math paneli tugmalari 

MathCADning  kuchli  tomoni  bu  matematik  simvollar,  ularni  ifodalsh  va 

kiritish    insonga  odatiy  holatda  berilgan.  Ushbu  instrumentlar  panaleni  bosh 

menyuning  buyruqlari  orasidagi  View  →Toolbars  orqali  ishga  tushiriladi.  Math 

panelida  ishni qulayligi  uchun ssilkalrning yeg’indisi birlashtirilgan. 

17 

 

Math panelida9ta  tugma joylashtirilgan. har bir tugma o’z navbatida,  mahsus 

vazifaga biriktirilgan instrumentlar panelini ishga tushiradi. Ular quyidagi tugmalar 

(ishga tushirilgan holati quyidagi 9-rasmda ko’rsatilgan).  

Calculator. Bu panelda  matematik topshiriqlar buyruqlari , hamda ko’pincha 

foydalaniladigan  funksiyalar  joylashtirilgan.  Bu  tugmani  kankulyator  sifatida 

foydalanish mumkin.  

Boolean – taqqoslash operatorini va mantiqiy ammalarni  kiritish . 

Evaluation  –  o’zgaruvchilar  qiymatlarini  va  funksiyalarini  o’zlashtirish 

operatori kirituvchi tugmasi bor. 

Graph – grafika tuzish instrumenti. 

Vector and Matrix – vektorlar va matrisalar bilan ishluvchi  instrumentlar. 

Calculus  –  integrallashgan  elementlarning    matematik    ifodalar  ko’rinishini 

differensiallashgan   usulda ko’rsatadi. Bu paneldagi tugmalar qiymatlar summasi 

va ko’paytmalarini xisoblashga ijozat  beradi. 

Programming – dastur yozish instrumenti. 

Greek Symbol – grafik alifbo. 

Symbol – Simvolli  xisoblashlar  uchun. 

 

9-rasm. MathCad tizimining ishchi oynasi Math panelidagi ochilgan asboblar paneli. 

Matematik ifodalar 

MathCAD    ifodasining    asosiy  matematik  elementlariga    berilganlar  toifasi, 

operatorlar, funksiyalar  va boshqaruv tuzilmalari kiradi.  

Operatorlar  –    MathCAD  elementlari,  ular  yordamida    matematik  ifodalar  

yaratish mumkin. Ularga masalan  arifmetik amallar simvoli, yig’indini xisoblash 

belgilari, ko’paytmalar, integrallar va   boshqalar  kiradi. 

MathCAD tizimida ishchi hujjatga buyruqlar yozish. 

MathCAD tizimida buyruqlarni yozish  qog’ozda yozib ishlaganga yaqin, va bu 

masalani  qoyilishini  va  yechilishini  onsonlashtiradi.  Natijada  matematik  vazifani 

yechilishi  progmalashtirishadan algaritmik tuzilishiga o’tadi. 

18 

 

MathCAD hisoblashni insonga ohshab qatiy belgilangan ketma ketlikda amalga 

oshiradi:  kitobni betlarni o’qib, chapdan o’nga, yuqoridan pastga. Bloklarni bajarish 

ketma-ketligi tizimni hujjatni tog’ri ishlashini ko’rsatib beradi. 

Malummotlar  turiga  sonly  konstantalar,  odatiy  va  tizimli  o’zgaruvchilar, 

massivlar,(vektorlar va matrisalar) va fayl turdagi malumotlar.  

O’zgarmaslarning foydalanish turlari 

MathCAD tizimida quyi turdagi malumotlar korsatilgan.: 

1. Butun (2, -54,+43). 

2. Haqiqiy (1.3,-2.23). 

3.Notural(2.5+7i).  Kichik birlikni yozishda maxsus tugma Calculus panelidan 

foydalanish tavsiya etadi.  

4. Satrli. Odatda u izoh turi: «hisoblangan natija». 

5. Tizimli. Tizimli kotstanta oldingan belgiangan o’zgaruvchi, berilishi tizimni 

yuklash vaqtida beriladi. Bu konstantalarga misol e yoki  π. 

Oddiy hisoblashlar 

Arifmetik  hisoblashni  natijasi,  undan  keyin  «=»  yoki  «→»  belgisi  qoyilsa. 

Birinchi holatda natija sonli korinishda ikkinchisida simvolli korinadi.  

Simvolli hisoblashga misol: 

 

 Hisoblash  tizimlarida    arifmetik  amallar  bilan  ish  olib  borayapganimizda  

matematikaning  oddiy  qonunlari  amal  qiladi.    Hisoblashlar  boshqa  turdagi 

amallarini o’z ichiga olishi mumkin: 

- ildiz chiqarish; 

-darajasini kirg’azish; 

- integrallash va defferensiallash; 

- faktorial va natija belgilari. 

Amalarning  ma’lum qismini Calculator panelidan olishimiz mumkin. Misol 

quyidagicha bo’lishi mmkin: 

 

Hisoblash  vaqtida  sonlarni  natijasini,  Format→Result  orqali  boshqarish 

mumkin.  U  holatda  buyruq  10-rasmda  korsatilgan  oynani  hosil  qiladi,    qaysiki 

kirituvchi malumotlarni parametrini qaytdan ornatishi kerak bo’ladi. 

 

19 

 

 

10-rasm. Format menyusinig ishchi oynasi(форматResult). 

Quyida arifmetik berilishi simvolli hisoblash korsatilgan: 

 

«→»  belgisidan  keyin    simvolli  hisoblashni  natijasi  korsatilgan.  Simvolli 

hisoblash natijasini sonly hisoblash natijasiga ozgartitish Symbolicpanelidagi float 

buyrug’I  orqali  amalga  oshiriladi.    Bu  buyruq  shablon  bo’lib,  foydalanuvchi 

belgilarni(sonlar) miqdorini kiritish kerak. 

MathCAD tizimida grafika foydalanishda qulay va universal. 

Grafik  soha  –  3  asosiy  turga  bo’linadi  –    ikki  o’lchamli  ,  uch  o’lchamli,  va 

qoyilgan  grafik  obrazlar.  ikki  o’lchamli  va  uch  o’lchamli  grafika  MathCAD  

tizimida ozi qayta ishlangan malumotlardan tuziladi. 

Dekortgrafikaniyaratish: 

1. 

Kursorni ishchi hujjatni bo’sh joyiga ornatib.. 

2. 

Insert



  Graph 



Х-У  Plot,  buyrug’ini  tanlaymiz  yoki 

Shift+@  tugmalar  yeg’indisini  tanlaymiz  ,  Graph  panelidagi

  tugmani 

orqali.Dekort grafikani shabloni hosil boladi. 

3. 

X  yoyi  ostining  o’rta  belgisining  tagida  birinchi  mustaqil 

o’zgaruvchini  kiriting.  Vergul  belgisidan  so’ng-ikkinchisini  va  10  gacha, 

misol uchun x1,x2…. 

4. 

Y 

yoyining 

chap 

tomonidan 

birinchi 

mustaqil 

o’zgaruvchinivergul bilan kiritingva shu asosda qolganlarini ham kiritamiz va 

h.o.Misol uchun y1(x1), y2(x2),….. 

5. 

Grafik  muhitidan  tashqariga  sichqonchaning  chap  tugmasini 

bosing va siz grafikadan chiqasiz. 

ikki o’lchamli grafikani tuzish 11-rasmda ko’rsatilgan. 

20 

 

 

11-rasm.. Dekart koordinata tizimida grafik muhit. 

MathCAD  tizimida  grafikani  nuqtalar  orqali  tuzsh  mumkin.  Bu  holatda2ta 

ustun qiymati kiritiladiх va уva shu tekislikda shu ustunlar asnoda nuqtalar quriladi. 

Ustunlar qiymati Matrix panelidagi matrisa rasmli belgini bosib beriladi. Grafikani 

ozini  olish  uchun  esa  Graph  panelidagi  koordinatta  o’qi  tugmasini  bosiladi. 

Ramkada  2ta  qora  to’ldirilmagan  to’g’ri  burchak    marker  hosil  bo’ladi.  Bitta 

markerga    matrisa-usttunini  nomi  kiritiladi  va  u  ordinatta  oqi,  qaysiki  ОУ  

koordinatta oqiga qoyiladi.Boshqa Вдругой (Pastgi) markerga boshqa ustuni nomi 

kiritiladi.keyinchalik enter  tugmasi bosiladi.  

Uch o’lchamli yoki 3D grafika  ikki o’zgaruvchan funksiyani korsatadi Z(X, 

Y). 

 MathCAD  tizimida  oldingilarda  Uch  o’lchamli  grafikani  tuzishda    yuzani 

matematik aniqlash kerak edi (12-rasm, 2 usul). Keyinchalik MathCAD CreateMesh 

funksiyasi qo’laniladi. 

CreateMesh(F (yoki G, yoki f1, f2, f3), x0, x1, y0, y1, xgrid, ygrid, fmap) – 

Malum  funksiyani  yuzasida  to’r  hosil  qiladi,  F.  x0,  x1,  y0,  y1–    o’zgaruvchilar 

diapazonini oz’garishi, xgrid, ygrid – o’zgaruvchilar to’ri hajmi, fmap – ko’rsatish 

funksiyasi. CreateMesh funksiyasi ozgaruvchilar bilan yuzada to’r hosil qiladi -5dan 

5gacha va  20



20 nuqtali to’r. 

CreateMesh    funksiyasidan  foydalanish  3D  grafika  tuzish    12-rasm  1usulda 

korsatilgan. 5-rasmda bitta yuza harhil usul bilan tuzilgan, turli formatlash, yuza tegi 

va uzani ozi ham kontur grafikada berilgan.  Butuzilishrasmgakattatasurotberadi. 

 

12-rasm. Bir rasmda 3D grafikani turli grafikani korinishi 

21 

 

Bu grafika Insert



 Graph 



 3D Scatter Plot buyrug’I orqali tuiladi, yuzasi 

parametrali uch matrisalar yordamida kiritiladi (X, Y, Z) (Qarang.10-rasm, 2 usul), 

2-rasmda  berilgan  misolda  emas.  Boshlangich  malumotlarni  aniqlash  uchun 

CreateSpace funksiyasidan foydaliniladi (qarang.13-rasm, 1-usul). 

 

13-rasm. 3Dnuqtaligrafikanituzish 

CreateSpace (F, t0, t1, tgrid, fmap) – bunda uch o’lchamli vector massiviga 

qaytiladi.  х-,  у-vaz-koordinatalari,  Faniqfunktsiyasi.  t0  vat1  –  o’zgaruvchilarning 

o’zgarish  diapozoni,  tgrid–  o’zgaruvchining  o’lchov  setkasi,  fmap  – 

aksetishfunktsiyasi.  

1.  Mashq. Misolni hisoblash: 

10sinx − 𝑥

2

 

14-rasmda ko’rsatilgandek ishchi oynaga ma’lumot kiritib natija olish. 

 

14-rasm. 

 2.Mashq.  Matrisalar bilan ishlash(matrsa usulida tenglamani yechish  ) 

A 

B 

13.47 

-2.29 

3.29 

4.75 

2.32 

2.75 

11.11 

2.28 

-0.75 

4.75 

0.28 

6.25 

-9.21 

0.79 

2.25 

22 

 

 

 

Instrumentlar  panelidan  matrisa  tanlab  matrisani  qiymatini  kiriting. 

Ishchimuhitdaformulanikiriting.15-rasmda korsatilgandaka.  

 

 

 

15-rasm.