Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari

Sun’iy intellekt (SI
) – bu dasturiy muxitning shunday tizimiki, unda inson 
tafakkurining kompyuter jarayoniga imitastiyalangan. Sun’iy intellekt atamasi 1956-yilda 
Stanford universiteti(SShA) tomonidan taklif qilingan. 
Intellekt
– bu maqsadga erishishda zarur boʻladigan faktlar va metodlar toʻplamidan 
iborat. Maqsadga erishish – bu faktlarga zaruriy qoidalarni qoʻllashdan iborat. 
Sun’iy intellekt kompyuterni intellektining alomatlari bilan “jixozlashni” koʻzda 
tutadi. Sun’iy intellekt usullari dasturlarni birlashtirishni soddalashtiradi va tizimga oʻz 
oʻzini oʻqitish va yangi axborotlarni jamlash qobiliyatini kiritish imkoniyatini beradi. 
Odam bilimlarni fikrlash usulini oʻzgartirmasdan, ma’lum boʻlgan dalillarni esdan 
chiqarmasdan jamlashi mumkin. Sun’iy intellekt tizimi xuddi shunday ishlab chiqiladi. 
Bunda inson xotirasining bloklariga oʻxshab dasturlarning ayrim qismlarining yuqori 
mustaqilligiga erishiladi. Odamning miyasi kerakli axborotni tanlab turib, faqat ushbu 
muammoga tegishli boʻlgan dalillarni ulaydi, bunda u kirishi mumkin boʻlgan barcha 
ma’lumotlardan foydalanmaydi. Inson faoliyatining asosida fikrlash yotadi va ushbu ҳolda 
fikrlash jarayonining maqsadi yakuniy natija boʻladi. Bitta maqsadga erishilgandan keyin 
yangi maqsad qoʻyiladi va erishiladi. 
Sun’iy inteiekt tizimi rivojlanishining quyidagi bosqichlarini koʻrib chiqishimiz 
mumkin:
1) XX asrning 70 yillari masalalarni echish metodlarini izlash va ularni universal 
dasturlarni qurishda foydalanish bilan xarakterlanadi; 
2) XX asrning 80 yillari axborotlarni tasavvur qilishning umumiy metodlarini 
izlashga va ularni maxsus dasturlarga qoʻllash usullarini qidirish bilan xarakterlanadi; 
3) XX asrning 90 yillari bir qancha fan soxalari boʻyicha maxsus dasturlarni yaratish 
uchun katta xajmli yuqori sifatli maxsus bilimlarni qoʻllanishi bilan xarakterlanadi. XX 
asrning 90-yillari boshlarida butunlay yangi konstepstiya qabul qilindi. Intellektual 
dasturni tuzish uchun, izlanish fan soxasining yuqori sifatli maxsus bilimlari bilan 
ta’minlash kerak. Shuning uchun loyixalashtirilayotgan SI tizimi yuqori bosqisdagi 
bilimlari bazasiga ega boʻlishi kerak; 
4) ma’lum fan soxasidagi Sun’iy intellekt tizimi ekspert deb ataladi. Ekspert tizimi 
(ET) – bu aniq fan soxasidagi mutaxassislarning bilimlari toʻplovchi va kam ixtisoslashgan 
foydalanuvchilarga konsultastiya uchun empirik tajribasini tirajlashtirvchi(nusxasi yozish) 
murakkab dasturlar kompleksi; 

---

 5) ET uchun bilimlarni qabul qilishda shu fan soxasidagi ekspertlar xizmat qiladi. 
Bugungi 
kunda 
ayrim 
davlatlarda 
robot-xamshiralar, 
xaydovchisiz 
transport vositalari, buyurtmani etkazib beruvchi dronlar xizmatidan foydalanish 
yoʻlga qoʻyilgan. Xatto polistiya xodimlarining ba’zi vazifalarini xam maxsus 
robotlar bajarishyapti. 
Olimlar 
ularning 
tashqi koʻrinishini 
imkon 
qadar 
odamlarnikiga oʻxshatishga urinishmoqda.
Sun’iy intellekt tizimining tarkibiy qismlari 
Sun’iy intellekt xaqida gapirish uchun dasturiy tizim inson tomonidan qaror 
qabul qilish jarayonini tashkil qiluvchi barcha elementlar, maqsadlar, dalillar, 
qoidalar, mexanizmlar, xulosalar va soddalashtirishga ega boʻlishi kerak.
Sun’iy intellekt tizimining an’anaviy dasturiy tizimlaridan asosiy farqi 
shundan iboratki, uning tuzilishining tarkibiy qismlari boʻlingan Xolda aniqlanadi 
va uning istalgan qismini zamonaviylashtirish umumiy tuzilmaga ta’sir qilmaydi. 
Sun’iy intellekt tizimlarini loyixalashtirishda birinchi bosqichda unga erishish 
uchun moʻljallangan maqsad aniqlanadi, echilayotgan vazifalarni yirik atamalarda bayon 
qilishni bilish uchun zarur sinfi belgilaniladi. Dalillar sun’iy intellekt tizimining muxim 
qismi boʻladi, ularsiz maqsadga erishish mumkin emas. Xar bir maqsadning oʻzining 
dalillari bor. Xar bir dalil oʻzining salmogʻiga ega, ya’ni xar bir dalilga nisbatan muimlik 
xosdir. Ushbu vazifani echish uchun dalil qanchalik katta axamiyatga ega boʻlsa, uning 
salmogʻi shunchalik katta. Maqsadlarga erishish uchun zarur boʻlgan umumiy dalillar 
aniqlangandan keyin, aniq ma’lumotlarni olish kerak. Ma’lumotlarni olish uchun tegishli 
savollar shakllantiriladi, ularga javoblar tizimini yakuniy qarorga kelishiga yordam beradi. 
Sun’iy intellekt tizimlari uchun dasturni ishlab chiqish quyidagi bosqichlardan iborat. 
1) maqsadlarni aniqlash; 
2) bu maqsadlarga tegishli dalillarni aniqlash; 
3) ushbu vaziyat uchun xos boʻlgan dalillarga mos boʻlgan ma’lumotlarni olish; 
4) xulosa chiqarish qoidalari va mexanizmidan foydalanish bilan ma’lumotlarni olish.
Ma’lum dalillar, qoidalarga koʻra berilgan vaziyatga nisbatan qoʻllaniladi. qoidalar 
ma’lumotlarni toʻgʻri baxolash va maqsadga erishishga yordamlashadi.